Από το πώς μπορεί κανείς να πεθάνει καλά και να ξεγελάσει το Σατανά τις τελευταίες ώρες της ζωής του, μέχρι το πώς να είναι κανείς βασιλιάς και ηγέτης, τα εγχειρίδια «οδηγιών» που κυκλοφορούσαν στο Μεσαίωνα κάλυπταν μια ευρεία γκάμα θεμάτων… της εποχής.

1. Πώς να πεθάνεις καλά
Ο Μεσαίωνας ήταν μια «καλή εποχή» για να γνωρίζει κάποιος πώς να πεθάνει καλά. Ακόμη κι αν είχε γλιτώσει από την επιδημία της Μαύρης Πανώλης και τον εκατονταετή πόλεμο, μπορούσε να πεθάνει αν μια παρανυχίδα του ερχόταν σε επαφή με μολυσμένο νερό, αναφέρει δημοσίευμα στο The Week. Δεν υπήρχε, λοιπόν, καλύτερη εποχή από το Μεσαίωνα για να κυκλοφορήσει στους λαούς της Ευρώπης ένα εκπαιδευτικό φυλλάδιο με τίτλο «Ars Moriendi « (Η τέχνη του να πεθαίνεις).

Το «Ars Moriendi» εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις αρχές του 1400. Ήταν ένα μικρό βιβλίο, αποτελούμενο από έξι κεφάλαια, κάθε ένα από τα οποία είχε γραφτεί για να βοηθήσει μια ψυχή που πέθαινε και τους κοντινούς της ανθρώπους να διευκολύνουν το πέρασμα προς το θάνατο.

Καθώς το βιβλίο γινόταν όλο και πιο δημοφιλές και μεταφραζόταν σε διάφορες γλώσσες, κυκλοφόρησε μια πιο περιεκτική και σύντομη εκδοχή του, η οποία περιλάμβανε περισσότερες εικόνες (ξυλογραφίες) και λιγότερο κείμενο.
Βάσει αυτού, ένας άνθρωπος που βρίσκεται στις τελευταίες του ώρες γίνεται «στόχος» του Σατανά. Έτσι το «Ars Moriendi» τούς «διδάσκει» πώς να αντιμετωπίσουν αυτή τη μάχη.

Όπως αναφέρει το πρώτο κεφάλαιο, κανείς δεν πρέπει να φοβάται το θάνατο. Αντιθέτως, το βιβλίο εξυμνεί το θάνατο και προτείνει τρόπους για να «πεθάνει κανείς καλά και έξυπνα». Σε άλλα κεφάλαια αναφέρει πώς κάποιος μπορεί να αποφυγεί την αίσθηση της απελπισίας στις τελευταίες του ώρες, θέτει ερωτήματα προκειμένου ο μελλοθάνατος να είναι σίγουρος ότι η αιώνια ψυχή του είναι «σε τάξη» και προσφέρει παρήγορες προσευχές για να λέγονται στο νεκροκρέβατό του.

2. Πώς να δώσεις μια μάχη
Το μπαρούτι άρχισε να εμφανίζεται σιγά σιγά στους πολέμους των ευρωπαϊκών λαών γύρω στον 14ο και 16ο αιώνα. Νωρίτερα οι μάχες (και δεν ήταν λίγες) δίνονταν ξίφος με ξίφος. Και όχι μόνο με αυτά αλλά και με: τόξα, τσεκούρια, λόγχες, μαχαίρια, βαλλίστρες κ.ά., είτε πάνω σε άλογα, είτε σώμα με σώμα.

Τα εγχειρίδια της εποχής έδιναν πολλές πληροφορίες, και με εικόνες, για να βοηθήσουν τους στρατιώτες να… μάθουν καλά την «τέχνη» τους, δηλαδή πώς να σκοτώσουν «σωστά».

3. Πώς να τιμωρήσεις τους αμαρτωλούς
Η προσωπική εξομολόγηση και μετάνοια ήταν κάτι καινούριο στις αρχές του Μεσαίωνα. Πριν από αυτό οι άνθρωποι εξομολογούνταν τις αμαρτίες τους δημόσια και ίσως… για μια φορά στη ζωή τους. Κατά τον 6ο αιώνα, Ιρλανδοί μοναχοί άρχισαν να συντάσσουν πολύ λεπτομερείς λίστες με πιθανές αμαρτίες που καλούνταν «Penitentials», συνοδευόμενες από τις… τιμωρίες που απαιτούνταν να επιβληθούν σε όσους τις διέπρατταν.

Ορισμένες από αυτές, όπως για παράδειγμα η επιβολής τετραετούς νηστείας για συνουσία με παρθένα, ήταν μια ιδιαίτερη εκδοχή της έννοιας της «νηστείας», συνεχίζει το δημοσίευμα.

Άλλες αμαρτίες και τιμωρίες από το εγχειρίδιο «Corpus 190 of the Canons of Theodore» περιλαμβάνουν:

• Εκείνος που επιθυμεί να αυτοϊκανοποιείται, ενώ δεν επιτρέπεται, πρέπει να νηστεύει για 40 ή 20 μέρες.
• Αν είναι αγόρι και το κάνει συχνά, ή θα νηστεύει για 20 μέρες ή κάποιος θα τον μαστιγώσει.
• Όποιος συνουσιαστεί με τη σύζυγο κάποιου άλλου πρέπει να νηστεύει για τέσσερα χρόνια. Δύο χρόνια να νηστεύει μέσα στη θλίψη και άλλα δύο κατά τις 40 ημέρες νηστείας και τρεις φορές μέσα στην εβδομάδα.
• Όποιος συνουσιαστεί με έναν θηλυπρεπή άντρα, ή με έναν άντρα ή με ζώο, πρέπει να νηστεύει για δέκα χρόνια.

4. Πώς να φροντίζεις τους αρρώστους
Το «Fasciculus Medicinae» ήταν το πρώτο εικονογραφημένο ιατρικό εγχειρίδιο που τυπώθηκε ποτέ, στα τέλη του 1400. Για την ακρίβεια, δεν ήταν ακριβώς εγχειρίδιο, αλλά μια συλλογή ξεχωριστών έργων γύρω από την ιατρική και την ανατομία.

Η ανατομία ήταν, σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως το «The Zodiac Man» πολύ ερμηνευτική, ή αρκετά τρομακτική στην περίπτωση του «The Incised Man», παρέχοντας λεπτομερείες οδηγίες για το πού ήταν καλύτερο να κόψει κανείς έναν ασθενή που έπασχε από κάποια συγκεκριμένη πάθηση, προκειμένου να αιμορραγήσει. («Τομές στις δύο φλέβες πίσω από τα αυτιά, και στις δύο πλευρές, βελτιώνουν τη μνήμη και καθαρίζουν το πρόσωπο από φλύκταινες και άλλα σημάδια στο πρόσωπο»).

5. Πώς να είσαι… βασιλιάς
Μόνο ένα μικρό μέρος του πληθυσμού της Ευρώπης στο Μεσαίωνα μπορούσε να διαβάσει και να γράψει.

Έτσι, τα περισσότερα βιβλία αφορούσαν είτε την εκκλησία, είτε τους πλούσιους, είτε την αριστοκρατία και τους ευγενείς.

Ένα από τα πιο δημοφιλή «συμβουλευτικά βιβλία» της εποχής ήταν το «Καθρέφτες για Πρίγκιπες» (Mirrors for Princes). Τα έγραφαν ευγενείς, σεβαστοί μελετητές ή θρησκευτικοί ηγέτες για να τα παρουσιάσουν στους νέους αριστοκράτες που ανέβαιναν στην εξουσία. Πολλά από αυτά αποσκοπούσαν στην εκπαίδευση των νεαρών βασιλικών προσώπων, αναφορικά με τα καθήκοντά τους και την ιστορία τους.

Άλλα, μαζί με τα αρχεία μαχών και μελετών άλλων μοναρχιών, δίδασκαν την ανάγκη για ευσέβια, φιλανθρωπία και τη σημασία μιας αξιέπαινης ζωής.

Εξαίρεση αποτέλεσε ο «Ηγεμόνας» του Νικολό Μακιαβέλι. Ο Μακιαβέλι υποστήριζε ότι ήταν καλύτερα να σε φοβούνται παρά να σε αγαπούν, ήταν καλύτερα να είσαι τσιγκούνης παρά γενναιόδωρος (έτσι ώστε να μην ενθαρρύνεται η απληστία), και δίδασκε πως κανείς μπορούσε να αποφύγει την περιφρόνηση και το μίσος, χωρίς να απομακρυνθεί από τις ιδέες του, αρκεί να ξέρει με ποιο τρόπο να το κάνει: με το νόμο ή με τη βία.