H ιστορία μας εκτυλίσσεται σε μια τυπική αποικιοκρατική φυτεία της Ισπανιόλας του 18ου αιώνα, με τους δούλους να δουλεύουν 16-18 ώρες τη μέρα κάτω από εξαντλητικές συνθήκες.
Οι μερίδες ήταν ελάχιστες και οι τιμωρίες παραδειγματικές, πόσο μάλλον όταν μιλάμε για την πιο κερδοφόρα ευρωπαϊκή δουλοκτητική αποικία του καιρού, το υπό γαλλικό ζυγό Σάντο Ντομίνγκο (τη σημερινή Δομινικανή Δημοκρατία).
Ο ίδιος ο φημισμένος οικονομολόγος Άνταμ Σμιθ είχε χαρακτηρίσει το Σάντο Ντομίνγκο ως «τη σημαντικότερη από τις αποικίες ζάχαρης της Καραϊβικής». Εξαιτίας μάλιστα της εμπορικής δραστηριότητας με τις προσφάτως ανεξάρτητες ΗΠΑ, η παραγωγή του Σάντο Ντομίνγκο είχε διπλασιαστεί μεταξύ 1783-1789.
Κι έτσι οι γαλλικές αποικιοκρατικές δυνάμεις έκαναν τα πάντα για να διασφαλίζουν την απρόσκοπτη παραγωγή ζάχαρης, θέτοντας υπό σιδηρά πειθαρχία τους περισσότερους από μισό εκατομμύριο σκλάβους. Σιδηρά πειθαρχία σήμαινε φυσικά απίστευτα επίπεδα βίας και παντελή καταφρόνηση της ανθρώπινης ζωής. Τα εγκλήματα των Γάλλων στον Άγιο Δομίνικο έχουν περάσει στην Ιστορία ως μια από τις πιο αιματοβαμμένες περιόδους του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού.
Παρά τη λυσσαλέα βία -ή μάλλον ακριβώς εξαιτίας της-, το Σάντο Ντομίνγκο γνώρισε μια μακρά σειρά διαδοχικών εξεγέρσεων, αρχής γενομένης από το 1679. Αυτή η επαναστατική παράδοση των σκλάβων του νησιού θα συνεχιστεί και στον 18ο αιώνα και θα γίνει μάλιστα ακόμα πιο εντατική και μεθοδική στα χρόνια που προηγήθηκαν της Γαλλικής Επανάστασης, όταν οι Γάλλοι έφεραν στο Ντομίνγκο άλλους 150.000 αφρικανούς σκλάβους για να καλύψουν τη μεγάλη ζήτηση της ζάχαρης.
Οι νέοι δούλοι ήρθαν σε επαφή με τα απάνθρωπα επίπεδα διαβίωσης και έκαναν την τεταμένη κατάσταση ακόμα πιο εκρηκτική. Το φιτίλι άλλης μιας εξέγερσης είχε μπει για τα καλά και τη νύχτα της 21ης Αυγούστου 1791 εκδηλώθηκε η αναμενόμενη επανάσταση, η οποία εξαπλώθηκε γοργά και αριθμούσε πλέον αρκετούς ένοπλους θύλακες.
Κατά την πεπατημένη τέτοιων εξεγέρσεων βέβαια, κάθε πολέμαρχος πολεμούσε για τη δική του ελευθερία και όχι για λογαριασμό όλων των σκλάβων. Στα αιτήματά τους περιλαμβάνονταν συνήθως η βελτίωση των συνθηκών όλης της αποικίας, αλλά ως εκεί. Ήταν πάντα ο καθένας μόνος του και για τον εαυτό του. Αυτή τη φορά όμως η κατάσταση θα ήταν εντελώς διαφορετική.
Κι αυτό γιατί ένας από τους ηγέτες των ένοπλων ομάδων ήταν ο Τουσέν Λ’Οβερτούρ…
Η Γαλλική Επανάσταση και η αντεπανάσταση
Όπως ξέρουμε, μέχρι το 1793 η Γαλλική Επανάσταση είχε πέσει στα χέρια των σκληροπυρηνικών και ριζοσπαστών επαναστατών Ιακωβίνων, οι οποίοι είχαν απέναντι τους πάντες, από τους Βρετανούς και τους Ισπανούς μέχρι και τους γάλλους μοναρχικούς. Η αστική, δημοκρατική εξέγερση διολίσθησε κάποια στιγμή στην παλινόρθωση της μοναρχίας, όταν και πήρε τα ηνία ο Ναπολέων Βοναπάρτης.
Και παρά το θρυλικό σύνθημα περί «ελευθερίας, ισότητας, αδελφότητας», θα ήταν μόνο στις τελευταίες στιγμές της παραπαίουσας ιακωβίνικης κυβέρνησης που η Γαλλία θα αποτίναζε τη δουλεία (Φεβρουάριος του 1794). Και πάλι όμως αυτό συνέβη μόνο γιατί τρεις άντρες από το Σάντο Ντομίνγκο, ένας λευκός αποικιοκράτης, ένας μιγάς και ένας απελεύθερος μαύρος κατάφεραν να φτάσουν στο Παρίσι και να το απαιτήσουν!
Μέσα στην οδύνη των τελευταίων στιγμών της επανάστασης που άλλαξε τον κόσμο και ψάχνοντας απεγνωσμένα για συμμάχους, οι Ιακωβίνοι εκχωρούν την ελευθερία των δούλων της Ισπανιόλας χωρίς πολλά πολλά. Και πράγματι η συναίνεσή τους θα αποδεικνυόταν καρποφόρα: η υποστήριξη των 500.000 δούλων του Σάντο Ντομίνγκο και η οικονομική δύναμη της μηχανής που κινούσαν επέτρεψαν στους Ιακωβίνους να συνεχίσουν να μάχονται τους εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς τους.
Όσο για τον Τουσέν, θα αποδεικνυόταν ο σημαντικότερος ηγέτης του μαύρου απελευθερωτικού κινήματος της Καραϊβικής…
Ο αντι-Ναπολέων
Γεννημένος μέσα στη σκλαβιά του Σάντο Ντομίνγκο τον Μάρτιο του 1743, ο Τουσέν ήταν γιος αφρικανού πρίγκιπα που είχε πέσει στα χέρια των δουλεμπόρων. Τη Μητέρα Αφρική την ήξερε μόνο από διηγήσεις. Αυτός είχε βέβαια την τύχη να έχει θείο πάστορα, ο οποίος του έμαθε να γράφει και να διαβάζει.
Εντυπωσιασμένος από τη φιλομάθεια του μικρού και το κοφτερό του πνεύμα, ο επιστάτης της φυτείας τού επέτρεψε να δανείζεται βιβλία από τη βιβλιοθήκη του αφέντη, κι έτσι μέχρι να φτάσει στα 20 ήταν πια τρίγλωσσος και γραμματιζούμενος. Αλλά και καταπληκτικός ιππέας. Ήταν τόσο ικανός στα λόγια και τις διαπραγματεύσεις που είχε καταφέρει να κερδίσει την ελευθερία του και λειτουργούσε τώρα ως επιστάτης της οικίας αλλά και προσωπικός αμαξάς του αφέντη.
Όταν όμως εξεγέρθηκε ο σκλαβωμένος λαός του τη «Νύχτα της Φωτιάς» (21η Αυγούστου 1791) και έκαψε φυτείες και σκότωσε λευκούς, ο 48χρονος πια και «βολεμένος» Τουσέν παίρνει το παρατσούκλι «Λ’Ουβερτούρ» («Αυτός που βρίσκει το άνοιγμα») και προσχωρεί αμέσως στους επαναστάτες.
Δυο χρόνια μετά τη μνημειώδη εκείνη νύχτα και κάτω από την απειλή των βασιλόφρονων Γάλλων, των Άγγλων και των Ισπανών, η ιακωβίνικη διοίκηση του Ντομίνγκο συναινεί με φιρμάνι στην κατάργηση της δουλείας για να προσεταιριστεί τους δούλους. Ο Τουσέν ξέρει βέβαια ότι η αποικιοκρατική εξουσία του νησιού δεν έχει καμιά δικαιοδοσία για κάτι τέτοιο, μιας και καμιά επίσημη απόφαση δεν έχει φτάσει από το Παρίσι, κι έτσι κάνει την κίνηση-ματ: απορρίπτει την προσφορά και με την ένοπλη ομάδα του συντάσσεται με τους Ισπανούς, που κατέχουν το άλλο μισό νησί!
Όταν μαθαίνει ωστόσο ότι οι Γάλλοι έχουν καταργήσει τη δουλεία σε όλες τις γαλλικές αποικίες του πλανήτη, συντάσσεται και πάλι με τους παλιούς του αφέντες κατά των Ισπανών. Κάτι που ήταν απλώς ένας ενδιάμεσος σταθμός, καθώς τον Μάιο του 1794 προσχωρεί στις τάξεις των γάλλων επαναστατών και γνωρίζει νέες δόξες.
Κι αυτό γιατί μεταξύ 1794-1802, ο Λ’Ουβερτούρ θα αναδεικνυόταν στον μεγάλο ηγέτη του Δομίνικου και θα αποδεικνυόταν τόσο στρατιωτική όσο και πολιτική ιδιοφυΐα. Μέσα σε δέκα χρόνια, είχε μετατρέψει τις άναρχες ομάδες των δούλων σε καλοκουρδισμένη στρατιωτική μηχανή που μέτρησε εμφατικές νίκες κατά των μεγαλύτερων αποικιοκρατικών αυτοκρατοριών, αφήνοντας τους λευκούς Ευρωπαίους να ξύνουν το κεφάλι τους με τις ικανότητες του «απολίτιστου νέγρου»…
Η επανάσταση γενικεύεται
Η κατάργηση της δουλείας στη βάση μιας κοινωνικής εξέγερσης τρόμαξε όπως ήταν φυσικό τις άλλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, που έψαχναν απεγνωσμένα να διατηρήσουν το status quo και δεν ήθελαν να μπουν σε αντίστοιχες περιπέτειες. Οι ΗΠΑ, για παράδειγμα, έσπευσαν να στείλουν δυνάμεις για να καταστείλουν την εξέγερση της Ισπανιόλας και ο ίδιος ο δημοκρατικότατος κατά τα άλλα Τζορτζ Ουάσιγκτον έσπευσε να καυτηριάσει: «Πόσο λυπηρό να βλέπεις ένα τέτοιο πνεύμα εξέγερσης ανάμεσα σε νέγρους!».
Οι θρήνοι του Ουάσιγκτον δεν απέτρεψαν φυσικά τους μαύρους των ΗΠΑ να ονειρεύονται αντίστοιχη τύχη με τη φυλή του Δομίνικου, ούτε και τον Τουσέν βέβαια από τους μελλοντικούς του άθλους. Κι αυτό γιατί λειτουργώντας πια ως στρατάρχης των γαλλικών δυνάμεων στο Ντομίνγκο, έδιωξε τους Βρετανούς από το νησί και κυρίευσε τελικά το άλλο μισό κομμάτι της Ισπανιόλας που έλεγχαν οι Ισπανοί.
Την ίδια ώρα, εσωτερικό πραξικόπημα ανέτρεπε τους Ιακωβίνους στη Γαλλία και έδινε την εξουσία στο Διευθυντήριο. Το οποίο αναγνώρισε τη συνεισφορά του απελεύθερου σκλάβου στο γαλλικό έθνος και επισημοποίησε την εξουσία του στην (κατοπινή) Αϊτή, χρίζοντάς τον αντικυβερνήτη της αποικίας τον Απρίλιο του 1796 και την επόμενη χρονιά αρχιστράτηγο των γαλλικών δυνάμεων της Ισπανιόλας.
Μέχρι το 1801 και παρά το γεγονός ότι ο Δομίνικος παρέμενε επισήμως σε γαλλικά χέρια, ο Τουσέν τον διοικούσε σαν ανεξάρτητο κράτος. Ακόμα και Σύνταγμα έκατσε και έγραψε, στο οποίο θεσμοθέτησε την κατάργηση της δουλείας και έχρισε τον εαυτό του αποκλειστικό κυβερνήτη. Το πράγμα θα τελείωνε πιθανότατα αισίως αν δεν έμπαινε στο κάδρο ο Μέγας Ναπολέων!
Ο οποίος με το που ήρθε στην εξουσία, άκουσε προσεκτικά τις ικεσίες των αφεντικών των ζαχαρο-φυτειών και επανέφερε τη δουλεία στις γαλλικές κτήσεις, βυθίζοντας τον Δομίνικο και πάλι στον πόλεμο…
Νικώντας τον Βοναπάρτη, αλλά με τι τίμημα
Ο Ναπολέων έστειλε το 1802 στον Δομίνικο περισσότερους από 35.000 στρατιώτες, θεωρώντας την υπόθεση τελειωμένη. Δεν υπολόγισε όμως τη στρατιωτική διάνοια του αντιπάλου του, ο οποίος αντεπιτέθηκε και κέρδισε την ανεξαρτησία των σκλάβων για δεύτερη φορά, εγκαινιάζοντας έτσι την έναρξη της Δημοκρατίας της Αϊτής!
Η Αϊτή ήταν το πρώτο ανεξάρτητο έθνος της Καραϊβικής και το μόνο κρατίδιο του δυτικού ημισφαιρίου που νίκησε όχι μία, όχι δύο, αλλά τρεις υπερδυνάμεις του καιρού (Άγγλους, Γάλλους, Ισπανούς)! Ο Τουσέν νίκησε τον Βοναπάρτη στο πεδίο της μάχης, έχασε όμως στη διπλωματία.
Εξοργισμένος από την ήττα του, ο γάλλος στρατάρχης τον υποχρέωσε να απομακρυνθεί από τη δημόσια ζωή για να εκχωρήσει επισήμως την ελευθερία στους μαύρους της Ισπανιόλας και να μην επιστρέψει με ακόμα εκδικητικότερες διαθέσεις. Ο δίγλωσσος Βοναπάρτης δεν θα σταματούσε όμως εδώ.
Λίγους μήνες αργότερα, οι Γάλλοι τον κάλεσαν σε διαπραγματεύσεις εγγυώμενοι για την ασφάλειά του. Οι αποικιακές δυνάμεις τον συνέλαβαν όμως και τον επιβίβασαν αλυσοδεμένο σε ένα καράβι για τη Γαλλία. Μόλις έφτασε στην Ευρώπη, ο Βοναπάρτης τον έκλεισε σε ένα ανήλιαγο μπουντρούμι των Άλπεων, όπου και πέθανε τελικά τον Απρίλιο του 1803.
Σε άλλη μια επίδειξη της τραγικότητας της Ιστορίας, μόλις έξι μήνες αργότερα ο Ναπολέων θα παραιτούνταν από τις κτήσεις του στον Νέο Κόσμο για να επικεντρωθεί στις πολεμικές του προσπάθειες στη Γηραιά Ήπειρο. Η Αϊτή είχε και πάλι την ανεξαρτησία της.
Όσο για τον μαχητικό Τουσέν Λ’Ουβερτούρ, το επαναστατικό του πνεύμα θρονιάστηκε στην Αϊτή και οδήγησε τον λαό του με γενναιότητα στους κατοπινούς αιώνες και τις νέες μάχες του με τη διγλωσσία και την πλεονεξία του λευκού Δυτικού…
