Υπήρξαν άραγε και καλοί δικτάτορες;

O δικτάτορας ενέχει διαχρονικά αρνητικές συνδηλώσεις, καθώς φέρνει στον νου διεφθαρμένα καθεστώτα, φίμωση της έκφρασης, καταπίεση στις μάζες και τόσες ακόμα ζοφερές καταστάσεις για τον λαό. Τι γίνεται όμως σε συνθήκες απολυταρχίας που ο φωτισμένος ηγέτης είναι καλός και αγαθός και θέλει την ευημερία για τους υπηκόους του; Είναι ένα απολυταρχικό πολίτευμα που δουλεύει προς όφελος του λαού ή συνεχίζει να είναι ένα καθεστώς-έκτρωμα που αψηφά τη λαϊκή βούληση; Τα ομολογουμένως σπάνια παραδείγματα ηγετών που κυβέρνησαν απολυταρχικά μεν, φωτισμένα δε, φανερώνουν ότι παρά τα εξώφθαλμα ψεγάδια του καθεστώτος, ακόμα και μέσα στον βούρκο μπορεί να βρεθούν διαμάντια…

Ασόκα ο Μέγας

Η μεγαλύτερη αυτοκρατορία που είδε ποτέ όχι μόνο η Ινδία αλλά ολόκληρη η Νότια Ασία είχε στο τιμόνι της τον Ασόκα τον Μεγάλο, ο οποίος κυβέρνησε στα αχανή εδάφη του 50 χρόνια μετά το τέλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου (273-232 π.Χ.), για να αφήσει λαμπρή κληρονομιά που τραγουδιέται μέχρι και σήμερα στην Ινδία. Ο αυτοκράτορας της Δυναστείας Μαουρία κυβερνούσε τον λαό του όπως και ο πατέρας του, σκληρά και αποτελεσματικά, στέλνοντας τον στρατό του να αυξάνει συνεχώς τη σφαίρα επιρροής του. Κάποια στιγμή όμως η κατακτητική του μανία κόπασε και ο Ασόκα εμφανίστηκε μετανοημένος και μεταμορφωμένος: αποκήρυξε τον πόλεμο, απολογήθηκε δημοσίως για όλο τον πόνο και τον όλεθρο που είχε σπείρει και ασπάστηκε τον βουδισμό. Δεν έκανε βέβαια μόνο αυτά, καθώς μέσω των περιβόητων διαταγμάτων του (Έδικτα του Ασόκα) καλούσε τους αξιωματούχους του κράτους του να βοηθούν τους φτωχούς και τους ηλικιωμένους. Ταυτοχρόνως, μετέτρεψε τις μέχρι πρότινος κολασμένες φυλακές του βασιλείου του σε κλινικές και κέντρα θεραπείας και επιδόθηκε σε μεγάλα κατασκευαστικά έργα, πάντα προς όφελος του λαού. Ακόμα και δέντρα φύτευε στους δρόμους για να βρίσκουν σκιά οι ταξιδιώτες… Διαβάστε εδώ το ολοκληρωμένο πορτραίτο του.

Μάρκος Αυρήλιος

Ο σπουδαίος στωικός φιλόσοφος που οι συνθήκες μετέτρεψαν σε αυτοκράτορα της Ρώμης έκλεισε τον κύκλο των λεγόμενων «Πέντε Καλών Αυτοκρατόρων» ως το καλύτερό τους δείγμα. Το περιβόητο σύγγραμμά του εξάλλου «Εις Εαυτόν» (γραμμένο στα ελληνικά), παραμένει ένα από τα κολοσσιαία μνημεία της πολιτικής επιστήμης, καθώς εκεί αποκαλύπτει ο Μάρκος Αυρήλιος τις απόψεις του για το πώς μπορεί να στραφεί η διακυβέρνηση στον λαό, με γνώμονα το καθήκον αλλά και την ευημερία του. Ο Αυρήλιος θέλησε να κυβερνήσει δίκαια, ακολουθώντας τα κελεύσματα της στωικής φιλοσοφίας, αν και αντιμετώπισε πλήθος προκλήσεων και αναποδιών. Παρά το γεγονός ότι έκανε ό,τι έπρεπε να κάνει για να διατηρήσει τη ρωμαϊκή ειρήνη, ο Μάρκος Αυρήλιος ήταν ένας καλός ηγεμόνας, καθώς έβαζε πάντα τις ανάγκες του λαού του πάνω από τα προσωπικά του συμφέροντα. Κάτι που όλα τα πολιτεύματα και οι πολιτικοί άντρες οφείλουν άλλωστε να κάνουν…

Χοσρόης Α’

Ο πέρσης βασιλιάς που κυβέρνησε την Αυτοκρατορία των Σασσανιδών ξεκίνησε την εκ βάθρων αναδιάρθρωση του κράτους του με το που ανέλαβε τα αξιώματά του. Διψασμένος για γνώση και τέχνη, ο «φιλόσοφος βασιλιάς», όπως ονομάστηκε, όταν δεν λάμβανε ειδική μέριμνα για την ανάπτυξη των καλών τεχνών και την εδραίωση της επιστήμης, επιδιδόταν σε γενναίες μεταρρυθμίσεις προς όφελος του λαού του. Τρανό παράδειγμα είναι εδώ η φορολογική μεταρρύθμιση, η οποία όχι μόνο ήταν δικαιότερη και έκανε τον κοσμάκη να ζει καλύτερα, αλλά επέδρασε και στα οικονομικά του βασιλείου, δημιουργώντας μια σταθερή και ακμάζουσα οικονομία. Ο Χοσρόης Α’, μαικήνας των τεχνών και προστάτης των επιστημών, κάλεσε μάλιστα κοντά του τους έλληνες λόγιους και φιλοσόφους των Αθηνών που κυνηγούσε ο Ιουστινιανός, κάνοντας το βασίλειο των Σασσανιδών το νέο κέντρο για τις τέχνες και τα γράμματα…

Φρειδερίκος ο Μέγας

Ο Φρειδερίκος Β’ της Πρωσίας, ο τρίτος βασιλιάς της χώρας, ήταν αυτός που θα έκανε τους Πρώσους ένα από τα σημαντικότερα ευρωπαϊκά έθνη του καιρού. Για να το πράξει βέβαια αυτό, ο κατά τα άλλα δεσποτικός ηγεμόνας υιοθέτησε τη λεγόμενη Εποχή του Λόγου και αγκάλιασε τους διαφωτιστές, όπως τον Βολταίρο, μετατρέποντας τη διακυβέρνησή του σε μια φωτισμένη περίοδο ηγεμονίας. Θρησκευτικά ανεκτικός, ο Φρειδερίκος Β’ ήθελε να κάνει τον λαό του να ζει καλύτερα και, παρά τον συγκεντρωτισμό που επεδείκνυε σε θέματα διοίκησης, ανανέωσε και τυποποίησε το δικαστικό σύστημα της Πρωσίας, απαγορεύοντας τα βασανιστήρια. Ταυτοχρόνως, εκχώρησε ανήκουστες για την εποχή ελευθερίες στον Τύπο, την ίδια ώρα που οι μεταρρυθμίσεις του στράφηκαν και υπέρ του επιστημονικού πνεύματος, αναβαθμίζοντας, για παράδειγμα, την Ακαδημία του Βερολίνου. Μεγάλη συνεισφορά είχε και στην ανανέωση της πρωσικής οικονομίας προς όφελος των αδυνάτων, κάνοντας το εμπόριο να ανθεί στο βασίλειό του και να ζουν πλέον όλοι καλύτερα. Μέχρι και τις υποχρεώσεις του πολίτη έναντι του κράτους περιόρισε, σε μια εποχή που κάτι τέτοιο μόνο προκλητικό θα μπορούσε να θεωρηθεί από τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά στέμματα…

Πεισίστρατος

Ο καλός και προοδευτικός τύραννος των Αθηνών δεν χρειάζεται και πολλές συστάσεις, καθώς παραμένει ορόσημο απολυταρχικής μεν, φωτισμένης δε διακυβέρνησης. Επινοητικός και εξαιρετικά φιλόδοξος, ο Πεισίστρατος επιχείρησε τρεις φορές να γίνει τύραννος της Αθήνας, κι ενώ οι δυο πρώτες τυραννίδες του ήταν βραχύβιες, με την τρίτη έμελλε να παραμείνει στην εξουσία ως τον θάνατό του. Λαοφιλής και αγαπητός, ο Πεισίστρατος σεβάστηκε τους προϋπάρχοντες νόμους και τους ισχύοντες θεσμούς της αθηναϊκής πολιτείας, εργαζόμενος πυρετωδώς για την περαιτέρω βελτίωση των συνθηκών ζωής του πολιτών του. Έδωσε δάνεια στους αδυνάτους, γη σε όσους τη χρειαζόταν και δημιούργησε μια περίοδο ειρήνης, ευημερίας και σταθερότητας για την Αθήνα. Ο Πεισίστρατος αφόπλισε τους Αθηναίους και κατάφερε να στρέψει τα ενδιαφέροντά τους σε παραγωγικότερες ασχολίες αντί του πολέμου, υποσχόμενος πως σε περίπτωση πολέμου θα προστάτευε αυτός την πόλη με τη βοήθεια των δημόσιων ταμείων. Αν και κράτησε την υπόσχεσή του, καθώς στα είκοσι σχεδόν χρόνια της τρίτης τυραννίδας του η Αττική δεν ενεπλάκη ποτέ σε σύγκρουση. Όπως είπαμε, μοίρασε κτήματα στους ακτήμονες και έκανε ριζικό αναδασμό της γης, έδωσε χαμηλότοκα δάνεια στους αγρότες, θέσπισε κινητά δικαστήρια για τη διευκόλυνση της δικαιοσύνης, αύξησε την αγροτική παραγωγή, ενθάρρυνε τη βιοτεχνία και το εμπόριο και κατασκεύασε δρόμους και πολλά άλλα δημόσια έργα, μνημεία και ναούς. Ως μεγάλος προστάτης των γραμμάτων και των τεχνών, κατέγραψε για πρώτη φορά τα Ομηρικά Έπη, ανοίγοντας ταυτοχρόνως την πλουσιότατη βιβλιοθήκη του σε όλους τους πολίτες. Παραμένει το τρανταχτότερο παράδειγμα απολυταρχικής διακυβέρνησης που δούλεψε για το καλό του κοσμάκη…