Οι πρόσφατες πλημμύρες στη Βαλένθια έχουν προκαλέσει σοκ στην Ευρώπη, καθώς οι συνέπειές τους ήταν φονικές και καταστροφικές. Σύμφωνα με τις υπηρεσίες διάσωσης, ο απολογισμός των θυμάτων ανέρχεται μέχρι στιγμής σε 205 νεκρούς, ενώ προκλήθηκαν εκτεταμένες ζημιές σε υποδομές, με δρόμους, γέφυρες, επιχειρήσεις και σιδηροδρομικές γραμμές να καταστρέφονται. Οι επιχειρήσεις διάσωσης συνεχίζονται, ενώ η κυβέρνηση της Ισπανίας έχει κηρύξει την περιοχή σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης κι έχει δεσμευτεί για την παροχή βοήθειας στους πληγέντες. 

Τι ακριβώς όμως συνέβη στη Βαλένθια; Ποια ήταν τα αίτια και ποια αντίστοιχα περιστατικά έχουν σημειωθεί στη Μεσόγειο;

Τέτοιου είδους πλημμύρες αποκαλούνται flash floods ή «αστραπιαίες πλημμύρες» και αποτελούν ακραία καιρικά φαινόμενα, όπου μεγάλες ποσότητες νερού συσσωρεύονται και πλημμυρίζουν περιοχές σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (ακόμα μέσα και σε λίγα λεπτά), συνήθως έπειτα από ισχυρή βροχόπτωση.

Χαρακτηριστικά των flash floods:

  1. Άμεση ροή νερού: Το νερό από τις ξαφνικές βροχοπτώσεις δεν έχει τον χρόνο να απορροφηθεί από το έδαφος, με αποτέλεσμα να τρέχει ασταμάτητα, πλημμυρίζοντας ταχύτατα τους δρόμους και τις πεδινές περιοχές.
  2. Έλλειψη προειδοποίησης: Εξαιτίας του ταχύτατου ρυθμού που εξελίσσονται, οι κάτοικοι δεν έχουν συχνά τον χρόνο να αντιδράσουν ή να εγκαταλείψουν ασφαλώς την περιοχή.
  3. Αύξηση της ροής σε αστικές περιοχές: Οι πόλεις, με τα αδιαπέραστα υλικά (όπως άσφαλτος και τσιμέντο), δεν επιτρέπουν στο νερό να απορροφηθεί, καθιστώντας τα αστικά κέντρα πιο ευάλωτα.
  4. Εκδήλωση σε λεκάνες απορροής και βουνά: Οι ορεινές περιοχές συχνά δέχονται βροχοπτώσεις που κατεβαίνουν με ορμή στις κοιλάδες, αυξάνοντας την πιθανότητα για ξαφνικές πλημμύρες στις χαμηλότερες περιοχές.

Πού εμφανίζονται συνήθως τα flash floods:

Οι ξαφνικές πλημμύρες εμφανίζονται συχνά σε περιοχές όπου οι γεωγραφικές και κλιματολογικές συνθήκες ευνοούν τη συσσώρευση μεγάλων ποσοτήτων νερού σε σύντομο χρόνο, όπως μέρη με απότομες μεταβολές υψομέτρου και σε περιοχές με αστική ανάπτυξη χωρίς επαρκή αντιπλημμυρική προστασία. Ενδεικτικά:

  1. Ορεινές περιοχές: Στις βουνοπλαγιές, το νερό κατεβαίνει με μεγάλη ταχύτητα προς τις κοιλάδες, προκαλώντας έντονες πλημμύρες στα χαμηλότερα σημεία. Όταν βρέχει καταρρακτωδώς, το έδαφος δεν προλαβαίνει να απορροφήσει το νερό, το οποίο κατεβαίνει με δύναμη στις κατωφέρειες.
  2. Αστικές περιοχές: Οι πόλεις είναι ευάλωτες λόγω των αδιαπέραστων επιφανειών, όπως οι δρόμοι, τα πεζοδρόμια και οι στέγες, που εμποδίζουν το νερό να απορροφηθεί. Έτσι, η βροχή κατευθύνεται κατευθείαν στα κανάλια αποστράγγισης και όταν αυτά υπερχειλίσουν, εμφανίζονται ξαφνικές πλημμύρες.
  3. Ξηρές ή ημιάνυδρες περιοχές: Σε περιοχές με ξηρό κλίμα, το έδαφος είναι συχνά σκληρό και αδιαπέραστο, δυσχεραίνοντας την απορρόφηση του νερού. Όταν συμβαίνει μια καταιγίδα, το νερό συσσωρεύεται γρήγορα και προκαλεί πλημμύρες.
  4. Περιοχές κοντά σε ποτάμια και ρέματα: Οι περιοχές που βρίσκονται κοντά σε ρέματα ή μικρά ποτάμια είναι επιρρεπείς, καθώς αυτά μπορούν να υπερχειλίσουν απότομα κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας.
  5. Παράκτιες περιοχές: Σε παραλιακές ζώνες, ιδιαίτερα όπου υπάρχουν κλειστές λεκάνες απορροής, μια ξαφνική καταιγίδα ή και τυφώνας μπορεί να προκαλέσει πλημμύρες, ιδιαίτερα όταν συνδυάζεται με φαινόμενα παλίρροιας.

Ποιες ήταν οι αιτίες για τις πλημμύρες στη Βαλένθια;

Τα αίτια που οδήγησαν στην πλημμύρα αυτή περιλαμβάνουν ένα συνδυασμό φυσικών, περιβαλλοντικών και ανθρωπογενών παραγόντων που καταδεικνύουν τις ανάγκες για προσαρμοσμένες υποδομές και βελτιωμένο σχεδιασμό.

1. Ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως το «gota fria» λόγω κλιματικής αλλαγής

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα, με ξαφνικές και έντονες καταιγίδες, τείνουν να αυξάνονται λόγω της κλιματικής αλλαγής, ειδικά στη Μεσόγειο. Η Βαλένθια, με το μεσογειακό της κλίμα, αντιμετώπισε πολύ έντονες βροχοπτώσεις σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (πάνω από 50mm σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα), κάτι που δημιούργησε τεράστιες ποσότητες νερού, τις οποίες οι υποδομές της πόλης δεν μπόρεσαν να διαχειριστούν. Οι καταρρακτώδεις βροχοπτώσεις πιθανότατα οφείλονται σε ένα φαινόμενο που αποκαλείται «gota fría» ή «DANA» ή «κρύα σταγόνα». Πρόκειται για μια μάζα ψυχρότερου αέρα σε μεγάλο ύψος στην ατμόσφαιρα, που μπορεί να αποκοπεί από το αεριωθούμενο ρεύμα, με αποτέλεσμα να κινείται αργά και συχνά να προκαλεί έντονες βροχοπτώσεις με μεγάλο αντίκτυπο. Αυτό το φαινόμενο παρατηρείται συχνότερα το φθινόπωρο και η αιτία του είναι η κλιματική αλλαγή.

2. Ανεπαρκής αντιπλημμυρική υποδομή

Η ανάπτυξη της Βαλένθια, όπως και άλλων πόλεων στη Μεσόγειο, δεν έγινε με βάση τα ακραία καιρικά φαινόμενα που είναι πλέον πιο συχνά. Το σύστημα αποχέτευσης και οι υποδομές αποστράγγισης της πόλης δεν ήταν επαρκείς για να διαχειριστούν τον όγκο του νερού που προκλήθηκε από τις καταρρακτώδεις βροχές. Οι πόλεις με πεπαλαιωμένα ή ανεπαρκώς συντηρημένα δίκτυα αποστράγγισης είναι πιο επιρρεπείς σε πλημμύρες, ειδικά σε περιοχές όπου οι όμβριες αποχετεύσεις δεν έχουν επαρκή χωρητικότητα.

3. Αστικοποίηση και έλλειψη φυσικών φραγμάτων

Η εκτεταμένη αστικοποίηση, η οποία έχει επεκταθεί σε πρώην φυσικές περιοχές, όπως πεδία, δάση και ελεύθερους χώρους, αφήνει τις πόλεις πιο εκτεθειμένες. Φυσικά φράγματα, όπως οι υγρότοποι και οι δασικές εκτάσεις, λειτουργούν ως «σφουγγάρια» που απορροφούν μεγάλες ποσότητες νερού, μειώνοντας τον κίνδυνο ξαφνικών πλημμυρών. Η Βαλένθια έχει χάσει πολλά από αυτά τα φυσικά φράγματα λόγω της επέκτασης της πόλης, καθιστώντας την περισσότερο εκτεθειμένη.

4. Ανθρωπογενείς επεμβάσεις στα ρέματα 

Η κατασκευή σε ρέματα και παλιά κανάλια ποταμών ή ρυακιών αποτελεί σημαντική αιτία πλημμυρών. Στη Βαλένθια, όπως και σε πολλές άλλες περιοχές, η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει οδηγήσει σε αλλαγές στις φυσικές κοίτες, κάνοντάς τις λιγότερο αποτελεσματικές στην αποστράγγιση. Αυτές οι επεμβάσεις μειώνουν τη φυσική ικανότητα των ρεμάτων να μεταφέρουν το νερό από τις καταιγίδες, οδηγώντας σε γρήγορες πλημμύρες όταν τα νερά φτάνουν σε κορεσμό.

5. Απουσία προειδοποίησης και ανεπαρκής διαχείριση κρίσης

Τέλος, παράγοντες όπως η έλλειψη επαρκούς προειδοποίησης και τα ασαφή σχέδια εκκένωσης και διαχείρισης κρίσης έχουν καταστήσει δύσκολη την αντίδραση των κατοίκων και των τοπικών αρχών. Η έλλειψη συντονισμένης δράσης είχε ως αποτέλεσμα πολλοί κάτοικοι να βρεθούν απροετοίμαστοι, παγιδευμένοι κι εκτεθειμένοι στους κινδύνους.

Αντίστοιχες τραγωδίες που έχουν σημειωθεί τα τελευταία χρόνια στη Μεσόγειο

Η τραγική καταστροφή που έπληξε τη Βαλένθια πρόσφατα αποκαλύπτει πόσο ευάλωτες είναι οι πόλεις της Μεσογείου σε ακραία καιρικά φαινόμενα αλλά δεν είναι η πρώτη φορά που σημειώνεται μια τέτοια τραγωδία στην περιοχή. Τα τελευταία χρόνια, η περιοχή της Μεσογείου έχει βιώσει αρκετές καταστροφικές πλημμύρες με σημαντικές ανθρώπινες απώλειες και εκτεταμένες ζημιές. Ακολουθούν μερικά από τα πιο σοβαρά περιστατικά:

Πλημμύρες στη Θεσσαλία (Σεπτέμβριος 2023)

Η Θεσσαλία επλήγη από τις έντονες βροχοπτώσεις που έφερε η κακοκαιρία «Daniel» δημιουργώντας καταστροφικές πλημμύρες με ανυπολόγιστες συνέπειες.

  • Αίτια: Ακραίες βροχοπτώσεις από την καταιγίδα «Ντάνιελ», ενώ η γεωγραφική ιδιομορφία δυσκόλεψε την αποστράγγιση των υδάτων.
  • Ανθρώπινες απώλειες: Τουλάχιστον 17 θάνατοι ανθρώπων και δεκάδες τραυματίες ενώ περισσότερα από 220.000 ζώα πέθαναν.
  • Υλικές ζημιές: Καταστροφές σε καλλιέργειες, υποδομές και σπίτια, με ιδιαίτερες ζημιές σε αγροτικές περιοχές και κατοικίες και μεγάλες συνέπειες στη δημόσια υγεία και την οικονομία όλης της χώρας. 

Πλημμύρες στη Λιβύη (Σεπτέμβριος 2023)

Η κακοκαιρία «Ντάνιελ» προκάλεσε εκτεταμένες πλημμύρες και στη Λιβύη, πλήττοντας περισσότερο την πόλη Ντέρνα, όπου η κατάρρευση φραγμάτων είχε τραγικά αποτελέσματα.

  • Αίτια: Ακραία καιρικά φαινόμενα λόγω της καταιγίδας «Ντάνιελ» και η κατάρρευση δύο φραγμάτων που έδωσαν ροή σε μεγάλες ποσότητες νερού.
  • Ανθρώπινες απώλειες: Χιλιάδες θάνατοι, κυρίως στη Ντέρνα, με πολλούς ανθρώπους ακόμη αγνοούμενους.
  • Υλικές ζημιές: Καταστροφή υποδομών, με πολλές κατοικίες και κτίρια να καταστρέφονται ολοσχερώς, και μεγάλες ζημιές σε οδικά δίκτυα και γέφυρες.

Πλημμύρες στην Ιταλία (Μάιος 2023)

Στην Εμίλια Ρομάνια της Ιταλίας, οι βροχοπτώσεις, σε συνδυασμό με το τοπικό ανάγλυφο, είχαν ως αποτέλεσμα να πλημμυρίσουν εκτεταμένα αστικές και αγροτικές περιοχές.

  • Αίτια: Ισχυρές και συνεχείς βροχοπτώσεις που οδήγησαν σε υπερχείλιση ποταμών.
  • Ανθρώπινες απώλειες: Τουλάχιστον 14 θάνατοι και χιλιάδες εκτοπισμένοι.
  • Υλικές ζημιές: Κατοικίες, αγροτικές εκτάσεις και δρόμοι υπέστησαν μεγάλες ζημιές, ενώ η αποκατάσταση της περιοχής αναμένεται μακροχρόνια.

Πλημμύρες στην Τουρκία (Αύγουστος 2021)

Η βόρεια Τουρκία χτυπήθηκε από έντονες καταιγίδες που προκάλεσαν ραγδαίες πλημμύρες σε κατοικημένες και αγροτικές περιοχές, με σοβαρές συνέπειες.

  • Αίτια: Καταρρακτώδεις βροχές, σε συνδυασμό με την ορεινή γεωμορφολογία της περιοχής.
  • Ανθρώπινες απώλειες: Τουλάχιστον 82 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους.
  • Υλικές ζημιές: Καταστροφή σε υποδομές, κατοικίες και αγροτικές εκτάσεις, με εκτεταμένες ζημιές στα οδικά και σιδηροδρομικά δίκτυα.

Πλημμύρες στη Μάνδρα (Νοέμβριος 2017)

Μανδρα πλημμυρες 2017

Η Μάνδρα στην Αττική υπέστη καταστροφικές πλημμύρες από την κακοκαιρία «Ευρυδίκη», με τραγικές συνέπειες.

  • Αίτια: Καταρρακτώδεις βροχές σε συνδυασμό με ανεπαρκείς υποδομές και κλειστά ρέματα.
  • Ανθρώπινες απώλειες: Είκοσι πέντε θάνατοι, κυρίως κάτοικοι της περιοχής που βρέθηκαν παγιδευμένοι.
  • Υλικές ζημιές: Περισσότερα από 1.000 κτίρια και υποδομές καταστράφηκαν, ενώ πολλοί κάτοικοι εκτοπίστηκαν και επιχειρήσεις υπέστησαν σοβαρές ζημιές.