Μετά τα πλήγματα σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις του Ιράν απάντησε το Ισραήλ στις επιθέσεις της 1ης Οκτωβρίου. Μπαράζ αεροπορικών επιθέσεων σε τρία κύματα σημειώθηκε τα ξημερώματα του Σαββάτου και ισχυρές εκρήξεις συγκλόνισαν τις πρώτες πρωινές ώρες την Τεχεράνη. Το πολεμικό κλίμα μεταξύ των δύο χωρών έχει ενταθεί στο μέγιστο βαθμό.
Η σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν διαμορφώνει τη Μέση Ανατολή εδώ και δεκαετίες. Από τις πολλές συγκρούσεις που έχουν αναστατώσει την περιοχή, η δική τους ήταν επί μακρόν μια από τις πιο εκρηκτικές. Οι δύο τους έχουν επιτεθεί ο ένας στον άλλον – κυρίως αθόρυβα και, στην περίπτωση του Ιράν, συχνά μέσω αντιπροσώπων – αποφεύγοντας την κλιμάκωση σε άμεσο πόλεμο.
Όπως αναφέρει δημοσίευμα του Bloomberg η σύγκρουση εισήλθε σε μια νέα επικίνδυνη φάση με το ξέσπασμα του πολέμου μεταξύ του Ισραήλ και της παλαιστινιακής ομάδας Χαμάς, την οποία υποστηρίζει το Ιράν. Αυτός ο αγώνας έχει προσελκύσει και άλλες μαχητικές ομάδες που υποστηρίζονται από το Ιράν, καθώς και το ίδιο το Ιράν. Οι εντάσεις αυξήθηκαν μετά τη δολοφονία του πολιτικού επικεφαλής της Χαμάς, Ισμαήλ Χανίγια, τον Ιούλιο, ενώ επισκεπτόταν το Ιράν, πιθανότατα από το Ισραήλ.
Γιατί το Ισραήλ και το Ιράν είναι εχθροί;
Το Ισραήλ και το Ιράν ήταν σύμμαχοι ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1950 κατά τη διάρκεια της βασιλείας του τελευταίου μονάρχη του Ιράν, του Σάχη Μοχάμαντ Ρεζά Παχλαβί, αλλά η φιλία τους έληξε απότομα με την ισλαμική επανάσταση στο Ιράν το 1979. Οι νέοι ηγέτες της χώρας υιοθέτησαν μια ισχυρή αντι-ισραηλινή στάση, καταδικάζοντας το εβραϊκό κράτος ως ιμπεριαλιστική δύναμη στη Μέση Ανατολή.
Το Ιράν έχει υποστηρίξει ομάδες που πολεμούν τακτικά το Ισραήλ, ιδίως τη Χαμάς, τη Χεζμπολάχ και τους αντάρτες Χούθι, τις οποίες οι ΗΠΑ θεωρούν τρομοκρατικές οργανώσεις. Το Ισραήλ θεωρεί ότι η δυνατότητα του Ιράν να κατασκευάσει πυρηνικά όπλα αποτελεί απειλή για την ύπαρξή του και πιστεύεται ότι βρίσκεται πίσω από μια εκστρατεία σαμποτάζ κατά του ατομικού προγράμματος της χώρας. Οι ηγέτες του Ιράν λένε ότι δεν έχουν καμία φιλοδοξία να κατασκευάσουν πυρηνικά όπλα. Οι Ισραηλινοί εμμένουν όμως σε μια κρύπτη εγγράφων που οι πράκτορές τους των μυστικών υπηρεσιών έβγαλαν κρυφά από το Ιράν το 2018 και υποδηλώνει το αντίθετο. Ισραηλινοί αξιωματούχοι έχουν επανειλημμένα αφήσει να εννοηθεί ότι αν το Ιράν έφτανε στα πρόθυρα της οπλικής ικανότητας, θα επιτίθονταν στο πυρηνικό του πρόγραμμα χρησιμοποιώντας την αεροπορική δύναμη, όπως έκαναν στο Ιράκ το 1981 και στη Συρία το 2007.
Ποιος είναι ο ρόλος της Χεζμπολάχ;
Ο Λίβανος είναι το παλαιότερο μέτωπο στον πόλεμο σκιών. Ως αντίδραση στην εισβολή του Ισραήλ στα νότια της χώρας το 1982, δημιουργήθηκε μια πολιτοφυλακή που θα γινόταν η Χεζμπολάχ από Λιβανέζους μουσουλμάνους που ανήκαν στον σιιτικό κλάδο του Ισλάμ που κυριαρχεί στο Ιράν. Η ομάδα τους έγινε σε κάποιο βαθμό πληρεξούσιος της κορυφαίας δύναμης ασφαλείας του Ιράν, του Σώματος Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης. Το Ισραήλ και η Χεζμπολάχ έχουν πολεμήσει επανειλημμένα, μεταξύ άλλων σε έναν πόλεμο το 2006.
Από τότε που η Χαμάς επιτέθηκε στο Ισραήλ από τη Λωρίδα της Γάζας στις 7 Οκτωβρίου 2023 προκαλώντας τον σημερινό πόλεμο, η Χεζμπολάχ έχει εκφράσει την αλληλεγγύη της στη Χαμάς εκτοξεύοντας σχεδόν καθημερινά πυραύλους, όλμους και ρουκέτες στο Ισραήλ, προκαλώντας το Ισραήλ να απαντήσει με τα δικά του πυρά. Με τη σημαντική πολεμική της δύναμη και το οπλοστάσιό της, το οποίο περιλαμβάνει πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς και ακριβείας, η Χεζμπολάχ θεωρείται το πιο πολύτιμο περιουσιακό στοιχείο που διαθέτει το Ιράν για την προβολή επιρροής στη Μέση Ανατολή.
Ποια είναι τα άλλα μέτωπα της σύγκρουσης Ισραήλ – Ιράν;
Συρία
Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στη Συρία, το Ιράν έχει αναπτύξει στρατιωτική παρουσία στη χώρα αυτή. Το έκανε αυτό τόσο για να υποστηρίξει τον σύμμαχό του, τον πρόεδρο Μπασάρ αλ Άσαντ, όσο και για να βοηθήσει τη Χεζμπολάχ δημιουργώντας μια γέφυρα ξηράς για τη μεταφορά όπλων από το Ιράν μέσω του Ιράκ και της Συρίας. Για το Ισραήλ, αυτό δημιούργησε μια δεύτερη εχθρική παρουσία στα βόρεια σύνορά του πέρα από εκείνη της Χεζμπολάχ.
Σε μια προσπάθεια να την αντιμετωπίσει και να σταματήσει τη ροή όπλων, το Ισραήλ εδώ και χρόνια πραγματοποιεί πλήγματα στο εσωτερικό της Συρίας εναντίον φορτίων όπλων και άλλων στόχων που, όπως λέει, συνδέονται με το Ιράν και τους συμμάχους του, σκοτώνοντας σε ορισμένες περιπτώσεις Ιρανούς, σύμφωνα με αναφορές των μέσων ενημέρωσης.Τα πλήγματα κατά ιρανικών στόχων στη Συρία που αποδίδονται στο Ισραήλ επιταχύνθηκαν μετά τις 7 Οκτωβρίου.
Περιφερειακά ύδατα
Το 2019 άρχισαν οι επιθέσεις tit-for-tat (χτύπημα για χτύπημα – αντίποινα) σε εμπορικά πλοία. Αν και ούτε το Ισραήλ ούτε το Ιράν έχουν αναλάβει την ευθύνη για τα χτυπήματα σε πλοία που συνδέονται με το άλλο, θεωρείται ευρέως ότι βρίσκονται πίσω από αυτά. Στους στόχους έχουν συμπεριληφθεί ιρανικά δεξαμενόπλοια που μετέφεραν πετρέλαιο με προορισμό τη Συρία, ένα ιρανικό πλοίο στα ανοικτά των ακτών της Υεμένης που χρησίμευε ως πλωτή βάση για τους Φρουρούς της Επανάστασης και φορτηγά πλοία που ανήκουν ή συνδέονται με Ισραηλινούς.
Σε μια κλιμάκωση των ναυμαχιών, οι αντάρτες Χούθι της Υεμένης έχουν διαταράξει τη ναυσιπλοΐα στην Ερυθρά Θάλασσα επιτιθέμενοι σε πλοία σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τη Χαμάς. Λένε ότι στοχεύουν πλοία που συνδέονται με το Ισραήλ, καθώς και τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, οι οποίες έχουν εξαπολύσει αντίποινα σε στόχους των Χούθι. Όμως έχουν πληγεί και πλοία χωρίς τέτοιους δεσμούς.
Υεμένη
Οι Χούθι, οι οποίοι ελέγχουν τη βορειοδυτική Υεμένη από τότε που ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος το 2014, εκτοξεύουν επίσης πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη κατά του Ισραήλ. Οι περισσότεροι έχουν αναχαιτιστεί, αλλά ένα μη επανδρωμένο αεροσκάφος των Χούθι σκότωσε έναν άνθρωπο στο Τελ Αβίβ τον Ιούλιο. Το Ισραήλ έχει εξαπολύσει αεροπορικές επιδρομές αντιποίνων στην Υεμένη.
Ιράκ
Κατηγορώντας αυτονομιστικές ομάδες στην αυτόνομη περιοχή του Κουρδιστάν στο Ιράκ ότι συνεργάζονται με ξένες υπηρεσίες ασφαλείας εναντίον του, το Ιράν έχει εξαπολύσει πολλαπλές επιθέσεις στην περιοχή από τα τέλη του 2022. Το Ισραήλ έχει χρησιμοποιήσει στο παρελθόν εγκαταστάσεις στο βόρειο Ιράκ για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με το Ιράν, σύμφωνα με πολλαπλές αναφορές.
Τι γίνεται με τις επιθέσεις στο εσωτερικό των δύο χωρών;
Το Ισραήλ και το Ιράν αντάλλαξαν για πρώτη φορά πυρά νωρίτερα το 2024. Το Ιράν εξαπέλυσε μαζική επίθεση με πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη κατά του Ισραήλ στις 13 Απριλίου. Προκλήθηκε από μια αεροπορική επιδρομή δύο εβδομάδες νωρίτερα σε διπλωματικά κτίρια του Ιράν στην πρωτεύουσα της Συρίας, Δαμασκό, η οποία αποδόθηκε ευρέως στο Ισραήλ, αλλά δεν αναγνωρίστηκε από αυτό. Από το πλήγμα σκοτώθηκαν επτά Ιρανοί στρατιωτικοί, μεταξύ των οποίων ένας ανώτατος διοικητής των Φρουρών της Επανάστασης. Η επίθεση του Ιράν προκάλεσε μια πιο περιορισμένη αντεπίθεση του Ισραήλ στις 19 Απριλίου. Τα πυρά προκάλεσαν ελάχιστες ζημιές, αλλά δημιούργησαν προηγούμενο για ανοιχτές, άμεσες μάχες μεταξύ των δύο χωρών. Μετά ήρθαν οι αντεγκλήσεις τον Οκτώβριο.
Στο παρελθόν, το Ιράν είχε σε μεγάλο βαθμό απορροφήσει τα ισραηλινά πλήγματα κατά των συμφερόντων του στη Συρία, με μια εξαίρεση: Οι δυνάμεις του εκεί το 2018 εκτόξευσαν καταιγισμό πυραύλων προς τις ισραηλινές θέσεις στα Υψίπεδα του Γκολάν, ένα οροπέδιο που το Ισραήλ κατέλαβε από τη Συρία στον πόλεμο του 1967 και αργότερα προσάρτησε. Το Ισραήλ απάντησε με πολύ μεγαλύτερη επίδειξη δύναμης.
Οι μυστικές επιθέσεις στις δύο πατρίδες ήταν πιο συχνές. Τόσο το Ιράν όσο και η Χαμάς κατηγορούν το Ισραήλ ότι ευθύνεται για τη δολοφονία στις 31 Ιουλίου στην Τεχεράνη του επικεφαλής της Χαμάς Χανίγια. Το Ισραήλ θεωρείται ευρέως ότι βρίσκεται πίσω από τη δολοφονία στην Τεχεράνη πέντε Ιρανών πυρηνικών επιστημόνων από το 2010 και από αρκετές επιθέσεις σε πυρηνικές εγκαταστάσεις στο εσωτερικό του Ιράν. Πριν από περισσότερο από μια δεκαετία, κακόβουλο λογισμικό γνωστό ως Stuxnet έθεσε σε κίνδυνο τις λειτουργίες σε μια ιρανική εγκατάσταση πυρηνικού εμπλουτισμού σε μια επιχείρηση που εικάζεται ότι ήταν επιχείρηση των ΗΠΑ και του Ισραήλ.
Τον Οκτώβριο του 2021, ένας Ιρανός στρατηγός δήλωσε ότι το Ισραήλ ήταν πιθανότατα πίσω από μια επίθεση στον κυβερνοχώρο που παρέλυσε σταθμούς φυσικού αερίου σε όλο το Ιράν. Και τον Ιανουάριο του 2023, αφού μια ιρανική αποθήκη πυρομαχικών κοντά στην κεντρική πόλη Ισφαχάν δέχθηκε επίθεση από μη επανδρωμένο αεροσκάφος, δύο αμερικανικές εφημερίδες ανέφεραν ότι το Ισραήλ ήταν υπεύθυνο. Οι κυβερνοεπιθέσεις που εξαπέλυσε το Ιράν περιλαμβάνουν ένα χάκερ που προσπάθησε να παραλύσει τους υπολογιστές και τη ροή νερού για δύο ισραηλινές περιφέρειες, σύμφωνα με το Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων.
Πώς συγκρίνονται οι στρατοί του Ισραήλ και του Ιράν;
Οι δυνάμεις του Ισραήλ έχουν ένα τεράστιο τεχνολογικό πλεονέκτημα έναντι του Ιράν. Αυτό οφείλεται εν μέρει στη στρατιωτική και οικονομική υποστήριξη των ΗΠΑ, οι οποίες επιδιώκουν εδώ και καιρό να εξασφαλίσουν το πλεονέκτημα του Ισραήλ ως μέρος της δέσμευσής τους για την ασφάλεια του εβραϊκού κράτους.
Για παράδειγμα, το Ισραήλ είναι το μόνο κράτος στη Μέση Ανατολή που έχει αγοράσει μέχρι στιγμής το μαχητικό αεροσκάφος F-35 της Lockheed Martin – το πιο δαπανηρό οπλικό σύστημα όλων των εποχών. Το Ισραήλ πιστεύεται επίσης ευρέως ότι διαθέτει πυρηνικά όπλα, αν και ποτέ δεν έχει αναγνωρίσει αυτή την ικανότητα. Το Ιράν έχει συσσωρεύσει αρκετό εμπλουτισμένο ουράνιο για την κατασκευή αρκετών πυρηνικών βομβών, εάν οι ηγέτες του επιλέξουν να καθαρίσουν το βαρύ μέταλλο στο επίπεδο του 90% που χρησιμοποιείται συνήθως σε τέτοια όπλα. Θα πρέπει ακόμη να κατακτήσει τη διαδικασία οπλοποίησης του καυσίμου προκειμένου να παράγει μια λειτουργική συσκευή ικανή να πλήξει έναν απομακρυσμένο στόχο.
Οι κυρώσεις και η πολιτική απομόνωση έχουν περιορίσει την πρόσβαση του Ιράν σε ξένη στρατιωτική τεχνολογία, οδηγώντας το στην ανάπτυξη δικών του όπλων, συμπεριλαμβανομένων των πυραύλων και των μη επανδρωμένων αεροσκαφών που εκτόξευσε εναντίον του Ισραήλ τον Απρίλιο. Τα πολεμικά αεροσκάφη του Ιράν είναι ως επί το πλείστον παλαιότερα μοντέλα, που κληρονόμησε από την εποχή πριν από την επανάσταση της χώρας το 1979.
Η χώρα ελπίζει να αναβαθμίσει τις στρατιωτικές της δυνατότητες μέσω μιας κλιμακούμενης συνεργασίας με τη Ρωσία. Μέχρι στιγμής, τα ρωσικά στρατιωτικά είδη υψηλών προδιαγραφών που θέλει περισσότερο το Ιράν, συμπεριλαμβανομένων των μαχητικών αεροσκαφών Sukhoi Su-35, παραμένουν στη λίστα επιθυμιών του. Αν και σε τεχνολογικό μειονέκτημα, ο στρατός του Ιράν πιστεύεται ότι διαθέτει σημαντικό απόθεμα βαλλιστικών πυραύλων και πυραύλων κρουζ και φθηνών μη επανδρωμένων αεροσκαφών ή μη επανδρωμένων αεροσκαφών, που ανέπτυξε εναντίον του Ισραήλ τον Απρίλιο.
Όπως έμαθε το Ιράν σε εκείνη την επίθεση και στην επακόλουθη της 1ης Οκτωβρίου, η διείσδυση στην ουσιαστική αεράμυνα του Ισραήλ αποτελεί πρόκληση. Πρέπει κανείς να διαπεράσει κανείς τα μαχητικά της ισραηλινής πολεμικής αεροπορίας. Έπειτα υπάρχουν τα συστήματα αεράμυνας Arrow και David’s Sling του Ισραήλ, καθώς και οι δυνατότητες αναχαίτισης των ΗΠΑ και άλλων συμμαχικών δυνάμεων στην περιοχή.
Το δικό του αμυντικό οπλοστάσιο του Ιράν περιλαμβάνει συστήματα πυραύλων επιφανείας-αέρος, συμπεριλαμβανομένων των ρωσικών S-300 για την αντιμετώπιση αεροσκαφών και πυραύλων κρουζ και το τοπικά κατασκευασμένο αντιβαλλιστικό σύστημα Arman. Αυτά δεν είναι τόσο δοκιμασμένα στη μάχη όσο η άμυνα του Ισραήλ – μια απόδειξη της προτίμησης του Ιράν για ασύμμετρο πόλεμο, όπου μπορεί να προβάλει υπερμεγέθη ισχύ, αντί για μάχη σώμα με σώμα.
