Ο Έλον Μασκ έγινε ο νούμερο ένα εχθρός στον ψηφιακό τομέα της Ευρώπης. Από την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ, που πυροδότησε μια νέα ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση, το «Χ», το κοινωνικό δίκτυο του μεγιστάνα της τεχνολογίας έχει κατακλυστεί από fake news που προωθούν πολιτικούς στόχους διαφόρων πλευρών. Αξιωματούχοι των Βρυξελλών συγκεντρώνουν στοιχεία, εξετάζοντας ακόμη και το ενδεχόμενο κυρώσεων.
Όμως το πρώην Twitter δεν είναι η μοναδική διαδικτυακή πλατφόρμα που αξιοποιείται για μια σύγκρουση προπαγάνδας με ψευδείς εικόνες και πληροφορίες. Είναι γνωστό πως η αλήθεια είναι ένα από τα πρώτα θύματα του πολέμου.
Ακόμα και ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, υιοθέτησε fake news σε δημόσιες δηλώσεις. «Ποτέ δεν πίστευα πραγματικά ότι θα έβλεπα και θα είχα επιβεβαιωμένες εικόνες τρομοκρατών να αποκεφαλίζουν παιδιά», είπε, αναγκάζοντας τον Λευκό Οίκο να σπεύσει λίγο αργότερα να τα μαζέψει, αποδίδοντας τις πληροφορίες στο Ισραήλ. Ωστόσο και ο εκπρόσωπος των Ισραηλινών Ένοπλων Δυνάμεων, ταγματάρχης Ντόρον Σπίλμαν, πήρε αμήχανα αποστάσεις: «Αυτή τη συγκεκριμένη πληροφορία δεν μπορώ να την επιβεβαιώσω».
H φρίκη του πολέμου αναμειγνύεται με fake βίντεο και φωτογραφίες και παραπλανητικές «πληροφορίες» που διαχέονται σε όλο τον κόσμο μέσω των social media (Χ, Facebook, Instagram, TikTok κ.α.). Οι εταιρείες αδυνατούν (ή και αδιαφορούν) να ελέγξουν τη ροή της παραπληροφόρησης και συνήθως παρουσιάζουν αριθμούς – πόσες αναρτήσεις έκοψαν και πόσους λογαριασμούς απέκλεισαν – και ρυθμίσεις που μπορεί να ενεργοποιήσει ο χρήστης εάν δεν επιθυμεί να βλέπει τέτοιο περιεχόμενο.
«Αυτό όμως που δεν ανακοινώνουν είναι τα νούμερα της αποτυχίας τους», υπογραμμίζει στο Al Jazeera η Irina Raicu, διευθύντρια του Προγράμματος Ηθικής Διαδικτύου στο Πανεπιστήμιο Santa Clara, επισημαίνοντας το τεράστιο πλήθος fake news που κυκλοφορεί στα social media. Και η σύγκριση των μεγεθών είναι άκρως αποκαλυπτική της αποτυχημένης στρατηγικής των κολοσσών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για τον περιορισμό της παραπληροφόρησης.
Η Ντίνα Σάντεκ, ερευνήτρια στη Μέση Ανατολή στο DFRLab του Ατλαντικού Συμβουλίου, ανέφερε στο Al Jazeera ότι «υπάρχει πλήθος παλιών και ανακυκλωμένων πλάνων που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο και δυσκολεύουν τους χρήστες να διακρίνουν τι είναι πραγματικό και τι όχι». Η παραπληροφόρηση γύρω από τον πόλεμο εμφανίζει και μια κινητικότητα μεταξύ των πλατφορμών. Για παράδειγμα κάτι που βρίσκεις στο TikTok μπορεί να το συναντήσεις και στο Χ ή κάτι που εμφανίζεται στο Telegram μπορεί εν συνεχεία να το δεις σε κάποια άλλο social media.
«Η πλημμυρίδα των ψεμάτων και του μίσους για την κρίση Ισραήλ – Γάζας τις τελευταίες ημέρες, σε συνδυασμό με αλγόριθμους που προωθούν επιθετικά ακραίο και αποκρουστικό περιεχόμενο, είναι ακριβώς ο λόγος που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν γίνει τόσο κακός τόπος πρόσβασης σε αξιόπιστες πληροφορίες», σημειώνει στο Al Jazeera o Ιμράν Αχμέντ, διευθύνων σύμβουλος του κέντρου για την Καταπολέμηση του Ψηφιακού Μίσους. «Οι εταιρείες τεχνολογίας έχουν αποδείξει ότι δεν ενδιαφέρονται, αν δεν είναι εντελώς συνένοχοι, για τη διάδοση επικίνδυνης προπαγάνδας», τόνισε.
Να μην πιστεύεις ούτε στα μάτια σου…
Κανείς δεν μπορεί πλέον να είναι βέβαιος πως αυτό που βλέπει είναι και αληθινό και το πρόβλημα γίνεται ακόμη μεγαλύτερο με τη χρήση των νέων τεχνολογιών, όπως της τεχνητής νοημοσύνης, που μπορεί να παράγει άκρως ρεαλιστικά βίντεο και φωτογραφίες.
Παραπλανητικές αναρτήσεις, αξιοποιώντας τον φόβο, τη σύγχυση και το σοκ, ενισχύουν ένα διαδικτυακό οικοσύστημα παραπληροφόρησης και βίας. Η σκληρή πραγματικότητα μπερδεύεται με ψευδείς ισχυρισμούς, παραποιημένα βίντεο και εν τέλει μετατρέπεται σε μια «μετά-αλήθεια», καθιστώντας σε αρκετές περιπτώσεις αδύνατο τον διαχωρισμό των γεγονότων από τα αποκυήματα της φαντασίας… και της τεχνολγίας. Πόσο μάλλον όταν η «είδηση», έστω και ψευδής, λειτουργεί ενισχυτικά στην άποψη του χρήστη, ο οποίος τείνει να υιοθετεί με ευκολία όσα ευνοούν τη θέση του.
Ακολουθούν ορισμένα ακόμη παραδείγματα του πολέμου των fake news στα social media, τα οποία δημοσιεύονται σε διεθνή μέσα, όπως το Associated Press, το Reuters, το Guardian και το Al Jazeera. Εκτός λίστας – συνειδητά – έχουν μείνει ψευδείς ειδήσεις, εικόνες και βίντεο με αποτρόπαιο περιεχόμενο.
► Στο Twitter αναρτήθηκε ένα βίντεο που δείχνει τα παρασκήνια από ένα κινηματογραφικό γύρισμα με κεντρικό πρόσωπο ένα παιδί που αφήνει την τελευταία του πνοή στο έδαφος, χτυπημένο από σφαίρα. «Βίντεο που δείχνει το Ισραήλ να προσπαθεί να δημιουργήσει ψεύτικα πλάνα θανάτων», ήταν η λεζάντα που συνόδευε την ανάρτηση, η οποία συγκέντρωσε εκατομμύρια προβολές. Η πραγματικότητα ήταν πως όντως πρόκειται για σκηνοθετημένο περιστατικό, αλλά στο πλαίσιο της παλαιστινιακής ταινίας μικρού μήκους «Empty Place».
► Σε βίντεο που αναρτήθηκε στο TikTok παρουσιάζονταν ανώτεροι ισραηλινοί στρατιωτικοί να συλλαμβάνονται από μαχητές της Χαμάς. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για βίντεο από την κρατική υπηρεσία του Αζερμπαϊτζάν και δείχνει συλληφθέντες πρώην ηγέτες της αποσχισθείσας κυβέρνησης του Ναγκόρνο – Καραμπάχ.
► Σε μια ανάρτηση εμφανιζόταν ένα επίσημο αμερικανικό έγγραφο που «επιβεβαίωνε» ότι ο Τζο Μπάιντεν παρείχε βοήθεια 8 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο Ισραήλ. Το μήνυμα στο twitter προβλήθηκε εκατοντάδες χιλιάδες φορές, όμως το έγγραφο ήταν πλαστό. Στην πραγματικότητα ήταν μια επεξεργασμένη έκδοση του υπομνήματος του αμερικανού προέδρου των ΗΠΑ τον Ιούλιο, ο οποίος ανακοίνωσε την παροχή 400 εκατομμυρίων δολαρίων για βοήθεια στην Ουκρανία.
► Ένα επιμελημένο έγγραφο που υποδηλώνει ότι ο Τζο Μπάιντεν έδωσε βοήθεια 8 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο Ισραήλ εμφανίστηκε στο X την περασμένη εβδομάδα και προβλήθηκε 400.000 φορές. Το πλαστό σημείωμα ήταν μια επεξεργασμένη έκδοση του υπομνήματος του προέδρου των ΗΠΑ τον Ιούλιο, όπου ανακοίνωσε 400 εκατομμύρια δολάρια σε βοήθεια προς την Ουκρανία . Δεν υπάρχει τέτοιο έγγραφο στον ιστότοπο του Λευκού Οίκου ή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο Λευκός Οίκος επιβεβαίωσε στο NBC ότι το έγγραφο ήταν πλαστό.
► Κατά την επίθεση της Χαμάς, ορισμένοι μαχητές της παλαιστινιακής οργάνωσης χρησιμοποίησαν αλεξίπτωτα για να περάσουν στο Ισραήλ. Τεράστιο αριθμός ανθρώπων στα social media παρακολούθησαν δήθεν βίντεο από τη συγκεκριμένη επιχείρηση με άνδρες να πέφτουν με αλεξίπτωτα στο έδαφος. «ΠΡΟΣΟΧΗ: Ένοπλοι της Χαμάς φαίνονται να κάνουν αλεξίπτωτο στο ισραηλινό μουσικό φεστιβάλ και να εξαπολύουν μια τεράστια θανατηφόρα επίθεση», έγραφε ένας από τους διαπιστευμένος χρήστες του Χ που διακινούσαν το βίντεο. Η αλήθεια ήταν πως πρόκειται για άσχετα πλάνα με Αιγύπτιους αλεξιπτωτιστές κατά τη διάρκεια ασκήσεων στην Στρατιωτική Ακαδημία στο Κάιρο.
► Το μουσικό φεστιβάλ στο οποίο συμμετείχαν χιλιάδες στο ισραηλινό κιμπούτς του Ρέιμ ήταν ένας από τους πρώτους στόχους των ενόπλων της Χαμάς μετά την παραβίαση του τείχους στα σύνορα της Λωρίδας της Γάζας. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κυκλοφόρησε βίντεο που υποτίθεται πως δείχνει τη στιγμή της επίθεσης στο φεστιβάλ. Η αλήθεια είναι πως πρόκειται για ένα βίντεο που γυρίστηκε τρεις ημέρες νωρίτερα , το οποίο δείχνει θαυμαστές του Αμερικανού τραγουδιστή Μπρούνο Μαρς να τρέχουν σε ένα συναυλιακό χώρο στο Τελ Αβίβ για να τον δουν.
► Σε άλλο βίντεο, που κοινοποιήθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, φαίνεται ένας άνδρας μαζί με ένα κοριτσάκι. Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς στα sociale media πρόκειται για έναν μαχητή της Χαμάς που απαγάγει ένα κορίτσι. Η αλήθεια είναι πως πρόκειται για βίντεο που δημοσιεύθηκε στο TikTok στις 8 Σεπτεμβρίου, ένα μήνα πριν από της επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου, και «ο άνδρας φέρεται να ρωτάει το κορίτσι: ποιοι είναι οι γονείς σου; Πού είναι η μαμά σου, πού είναι ο πατέρας σου, με ποιον ήρθες;».
► Συχνά οι απατεώνες των social media για να διαδώσουν την προπαγάνδα τους, δημιουργούν το περιεχόμενό τους με τέτοιο τρόπο ώστε να θυμίζει κάποιο διεθνές και αξιόπιστο μέσο. Για παράδειγμα μια πρόσφατη ανάλυση – δήθεν από το BBC – αποκαλύπτει πως η ουκρανική κυβέρνηση έχει τροφοδοτήσει με όπλα τη Χαμάς. Προφανώς δεν υπήρξε ποτέ τέτοιο ρεπορτάζ από το βρετανικό δίκτυο.
► Σε ένα βίντεο εμφανίζονται Εβραίοι να τρέπονται σε φυγή καθώς ηχούν οι σειρήνες του πολέμου στην Ιερουσαλήμ. Το συγκεκριμένο περιστατικό δεν έχει καμία σχέση με τις τρέχουσες ισραηλινοπαλαιστινιακές συγκρούσεις. Εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο διαδίκτυο τέσσερις ημέρες πριν από τις 7 Οκτωβρίου και φαίνεται πως πρόκειται για βίντεο που δείχνει Εβραίους να αποχωρούν από το Δυτικό Τείχος μετά τις προσευχές.
► Σε αναρτήσεις εμφανίζονται στρατιώτες της Χαμάς να χρησιμοποιούν αμερικανικά όπλα που σύμφωνα με τους ισχυρισμούς «έμειναν πίσω στο Αφγανιστάν και χρησιμοποιήθηκαν για την επίθεση στο Ισραήλ». Ωστόσο, οι εν λόγω φωτογραφίες δείχνουν στρατιώτες Ταλιμπάν από το 2021 και όχι μαχητές της Χαμάς. Η ανάρτηση του Fergusson, η οποία είναι ακόμα διαθέσιμη στην πλατφόρμα, έχει περισσότερες από 10 εκατομμύρια προβολές.
► Viral βίντεο που υποτίθεται πως δείχνει έναν μαχητή της Hamas να καταρρίπτει ένα ελικόπτερο του Ισραήλ δεν είναι πραγματικό, αλλά είναι απόσπασμα από το ηλεκτρονικό παιχνίδια Arma 3, το οποίο ομολογουμένως έχει εξαιρετικά γραφικά.
► Ένα ψεύτικο βίντεο με πολεμικά αεροσκάφη που πετούσαν δημοσιεύτηκε και από τον Πολ Γκόλντινγκ, ηγέτη του ακροδεξιού πολιτικού κόμματος Britain First. «Το Ισραήλ πρόκειται να ρίξει φωτιά στην κόλαση στη Γάζα». Η αλήθεια είναι πως το βίντεο δημιουργήθηκε από έναν προσομοιωτή και είχε αναρτηθεί προηγούμενος στο TikTok. Ένα άλλο βίντεο που δείχνει ένα μπαράζ ρουκετών είναι επίσης από βιντεοπαιχνίδι.
► Βίντεο ισχυρίζεται πως ο Νιμρόντ Αλόνι, κορυφαίος στρατηγός του ισραηλινού στρατού συνελήφθη από τη Χαμάς κατά τη διάρκεια της αιφνιδιαστικής επίθεσης. Αλλά εκτός από την αιφνιδιαστική επίθεση της Χαμίας σε αυτόν τον ισχυρισμό δεν υπάρχει καμία άλλη αλήθεια. Ο Νιμρόντ Αλόνι εμφανίστηκε την Κυριακή σε μια δημόσια συνάντηση. Αυτό βέβαια δεν εμπόδισε το fake βίντεο να εξαπλωθεί ταχύτατα στο διαδίκτυο.
► Σε άλλο βίντεο ο Ντόναλντ Τραμπ εμφανίζεται να δηλώνει πως το Ισραήλ «υπνώτισε τον κόσμο» και διέπραξε «διαβολικές πράξεις». Η πραγματικότητα είναι πως ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ απλώς ανέφερε μια ανάρτηση της βουλευτού των Δημοκρατικών, Ιλχάν Ομάρ, η οποία είχε γίνει στο παρελθόν. Δεν εξέφραζε δική του θέση, αλλά το σύντομο βίντεο παραλείπει την απόδοση στην αρχή του σχολίου του.
► Δύο βίντεο δείχνουν τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν να προειδοποιεί τις ΗΠΑ να «μείνουν μακριά» από τον πόλεμο στη Γάζα. Και τα δύο βίντεο που έγιναν viral στα social media είναι πριν από αρκετούς μήνες και ο Πούτιν μιλάει για τον πόλεμο της Ρωσίας με την Ουκρανία και όχι για τη νέα σύγκρουση στη Μέση Ανατολή. Οι αγγλικοί υπότιτλοι δεν έχουν καμία σχέση με τις πραγματικές δηλώσεις του Πούτιν που είναι στα ρωσικά.
