Οι νεότεροι την έμαθαν ως «Όλγα Μαρκάτου» στην πετυχημένη τηλεοπτική σειρά «Dolce Vita». Οι λίγο παλαιότεροι τη θυμούνται να ερμηνεύει θαυμάσια τους ρόλους της σε ταινίες «διαμάντια» της χρυσής εποχής του ελληνικού κινηματογράφου, όπως «γοργόνες και μάγκες» και «ένας ιππότης για τη Βασούλα».
Για να φτάσει εκεί, ωστόσο, έπρεπε να διανύσει μια ζωή γεμάτη δυσκολίες, στερήσεις και αγώνες. Μια ζωή που την έφερε δίπλα στο Νίκο Μπελογιάννη να δικάζονται από κοινού στο στρατοδικείο με την κατηγορία της κατασκοπείας αφού ήταν μέλος του παράνομου μηχανισμού του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας.
Η ζωή της Μαρίας Φωκά, ήταν πολυτάραχη και με πολλές διακυμάνσεις. Θα μπορούσε να είναι και το σενάριο κάποιας κινηματογραφικής ταινίας. Η ίδια ποτέ δεν θέλησε να παρουσιάσει τον εαυτό της ως κάτι το ιδιαίτερο. Όσοι την γνώρισαν από κοντά έκαναν λόγο για έναν σεμνό και ηθικό άνθρωπο, χαμηλών τόνων που την ενδιέφερε να παίρνει ζωή από το σανίδι και να δίνει όλο της το είναι στους αγώνες για την υπεράσπιση των ιδανικών της.
Η Μαρία Φωκά γεννήθηκε την 1η Οκτωβρίου 1917 στο Αργοστόλι. Γονείς της ήταν ο πλοίαρχος Νικόλαος Θ. Φωκάς και μητέρα της η Καικιλία Κουντούρη. Η μικρή Μαρία αμέσως άρχισε να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα παιδάκια της ηλικίας της, εξαιτίας του έντονου χαρακτήρα της.
Γρήγορα τόσο η ίδια όσο και ο περίγυρός της, ανακάλυψαν την έμφυτη τάση που είχε προς την υποκριτική. Έτσι, σπούδασε στη Δραματική Σχολή του Θεάτρου Τέχνης «Κάρολος Κουν» και αποτέλεσε μέχρι το 1948 βασικό στέλεχος του θιάσου του. Πρωτοεμφανίστηκε το 1944 (την περίοδο των Δεκεμβριανών) στο ρόλο της Ασημίνας στη «Στέλλα Βιολάντη» του Γρηγόρη Ξενόπουλου, όπου γνωρίστηκε και με τον μετέπειτα σύζυγό της Λυκούργο Καλλέργη, με τον οποίο απέκτησε την κόρη της Ισμήνη.
Το 1945 γίνεται μέλος του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών στο οποίο πολλά χρόνια αργότερα διετέλεσε και πρόεδρος. Παράλληλα με το χτίσιμο της καριέρας της στο θέατρο η Φωκά είχε και έντονη δράση μέσα από τις τάξεις του ΚΚΕ τόσο στην περίοδο της κατοχής όπου εντάχθηκε στην Εθνική Αντίσταση, όσο και στην περίοδο του εμφυλίου από τις γραμμές του ΕΑΜ.
Αυτή η δράση της, ωστόσο, ήταν και η αιτία για να μείνει μακριά από το θέατρό για περίπου 8 χρόνια καθώς συνελήφθη, δικάστηκε -μαζί με τον Μπελογιάννη- και καταδικάστηκε για κατασκοπεία.
Μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου η Φωκά είχε ενταχθεί στον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ. Κάποια στιγμή ήρθε σε επαφή με συντρόφους της στο Παρίσι, οι οποίοι την επιφόρτισαν να ελέγξει τη διαδρομή χρημάτων που είχαν σταλεί για την οικονομική ενίσχυση του μηχανισμού στην Αθήνα.
Η τότε νεαρή ηθοποιός έπρεπε να έρθει σε επαφή με έναν συγκεκριμένο άνθρωπο, κομματικό στέλεχος του ΚΚΕ, ο οποίος και θα την ενημέρωνε σχετικά. Το ραντεβού είχε οριστεί να γίνει σε ένα φούρνο ο οποίος, ωστόσο, βρισκόταν υπό την διαρκή παρακολούθηση της ασφάλειας.
Η Φωκά δεν το γνώριζε αυτό και όταν είδε πως ο άνθρωπος με τον οποίο είχε ραντεβού δεν ήρθε, άφησε ένα σημείωμα. Η αστυνομία έκανε έφοδο στο φούρνο, βρήκε το σημείωμα και την συνέλαβε με την κατηγορία της κατασκοπίας και της αντεθνικής δράσης. Θεωρήθηκε αμέσως μέλος του δικτύου με τους ασύρματους στη Γλυφάδα αρχηγός του οποίου θεωρούταν ο Νίκος Μπελογιάννης.
Έτσι, το 1952, η Μαρία Φωκά βρέθηκε συγκατηγορούμενη των Νίκου Μπελογιάννη, Αργυριάδη, Μπάτση, Καλούμενου, Έλλης Παππά-Ιωαννίδου και πολλών άλλων, στην περίφημη δίκη, που κατέληξε σε εκτελέσεις. Αξίζει, μάλιστα, να σημειωθεί πως στα πρακτικά της δίκης αναφέρεται με το όνομα Μαρία Καλλέργη, δηλαδή με το όνομα του τότε συζύγου της, Λυκούργου Καλλέργη.
«Μετά την λήξιν του συμμοριτισμού υπήρχον πληροφορίαι ότι ειργάζοντο παρανόμως δίκτυα πληροφοριοδοτών και κατασκόπων, κατωρθώθη δε να τεθώμεν επί τα ίχνη των. Το πρώτο εντοπίσθη ασύρματος εις Γλυφάδαν. […] Η Καλλέργη ήλθεν από το Παρίσι εκ μέρους του Δημητρακαρέα διά να δη αν έφθασαν αι αποσταλείσαι 1.600 λίρες… Τα χρήματα αυτά προωρίζοντο διά τη χρηματοδότησιν του δικτύου», ανέφερε στην κατάθεσή του ο μάρτυρας κατηγορίας Κωνσταντίνος Παπαπαθανασίου, σύμφωνα με τα πρακτικά της δίκης του Διαρκούς Στρατοδικείου Αθηνών (Τμήμα Β` ) κατά τις συνεδριάσεις από την 15η Φεβρουαρίου ως και την 1η Μαρτίου 1952.
Στο τέλος της δίκης το στρατοδικείο επέβαλε στην Φωκά ισόβια κάθειρξη, αλλά η ποινή της λίγο καιρό αργότερα μειώθηκε σε 10 χρόνια κάθειρξη και «αποστέρησις των πολιτικών δικαιωμάτων επί 10ετίαν».
Η καταδίκη αυτή ανάγκασε την Μαρία Φωκά να μείνει μακριά από την μεγάλη της αγάπη, το θέατρο, για περίπου επτά χρόνια. Επανέρχεται και πάλι στη σκηνή τη σεζόν 1958-59, σε περιοδεία του Λάμπρου Κωνσταντάρα. Το 1960 εμφανίστηκε στη «Βροχή» με το «Θίασο των Ηνωμένων Καλλιτεχνών». Από το 1961 έως το 1963 συνεργάστηκε με την Ελλη Λαμπέτη («Το θαύμα της Ανι Σάλιβαν», «Η μικρή μας πόλη», «Πεγκ, καρδούλα μου», «Οντίν» κ.ά.), ενώ το 1964 με την Αλίκη Βουγιουκλάκη στην κωμωδία «Περάστε την πρώτη του μηνός».
Όλα πλέον είχαν πάρει το δρόμο τους και η Μαρία Φωκά συμμετείχε στη μία επιτυχία μετά την άλλη. Το 1968 παίζει σε δυο ταινίες που την καθιερώνουν. Η πρώτη είναι η «γοργόνες και μάγκες» στο ρόλο της καπετάνισσας και η δεύτερη η «ένας ιππότης για τη Βασούλα» στο πλευρό της Τζένης Καρέζη και του Φαίδωνα Γεωργίτση.
Από τις αρχές της δεκαετίας του ’70 και ως το 2000 συμμετείχε και σε δημοφιλείς τηλεοπτικές σειρές με ρόλους ισχυρών γυναικών, με πιο χαρακτηριστικούς στις σειρές: «Η Γειτονιά μας», «Εκμέκ Παγωτό», «Μεθοριακός Σταθμός» και βέβαια εκείνον της Όλγας Μαρκάτου στην επιτυχημένη σειρά «Dolce Vita» όπου υποδυόταν την παλαιών αρχών πεθερά της Αννας Παναγιωτοπούλου. Τελευταία της συμμετοχή ήταν στη σειρά «Θεοσεβούμενοι» το 2000.
Η Μαρία Φωκά, έφυγε από τη ζωή το μεσημέρι της Παρασκευής 15 Ιουνίου του 2001. Λίγο καιρό πριν είχε υποβληθεί σε εγχείρηση ανοικτής καρδιάς στο νοσοκομείο St. Thomas του Λονδίνου, όπου ζούσε μαζί με την κόρη της, και αρχικά η κατάσταση της υγείας της εξελισσόταν ομαλά. Με την πάροδο των ημερών, ωστόσο, εμφανίστηκαν μετεγχειρητικές επιπλοκές και τελικά η δημοφιλής ηθοποιός έχασε τη μάχη με το θάνατο. Ο τάφος της βρίσκεται στο κοιμητήριο του Πόρτσμουθ στη Νότια Αγγλία.
