Ευφάνταστες μορφές προπαγάνδας στην υπηρεσία της πολιτικής και του πολέμου

Η προπαγάνδα αποτελεί ένα τρομερό όπλο στα χέρια εκείνου που γνωρίζει να το χρησιμοποιεί, έλεγε ο Αδόλφος Χίτλερ. Και οι Ναζί σίγουρα γνώριζαν από προπαγάνδα… Το όπλο αυτό χρησιμοποιήθηκε ευρέως από τις πολιτικές εξουσίες για τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης, συχνά με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Η προπαγάνδα, η σκόπιμη δηλαδή διάδοση ψεύτικων ή παραποιημένων πληροφοριών με στόχο να οδηγηθεί η κοινή γνώμη προς ορισμένη κατεύθυνση, βρίσκει εφαρμογή σε πολέμους, ιδεολογίες, εταιρείες, πολιτικές εκστρατείες, και με το πέρασμα του χρόνου τα εργαλεία της εξειδικεύονται και βελτιστοποιούνται διαρκώς. Όταν σκεφτόμαστε τον όρο προπαγάνδα, συνήθως το μυαλό μας πάει στις ειδήσεις ή σε αφίσες που κυκλοφορούν με σκοπό την προώθηση συγκεκριμένων μηνυμάτων. Στη διάρκεια του περασμένου αιώνα, πάντως, πήρε ορισμένες ενδιαφέρουσες και… ασυνήθιστες μορφές.

Το ρατσιστικό βιβλίο για παιδιά

Το κόμμα των Μαύρων Πανθήρων προκάλεσε φόβους στη συντηρητική κοινωνία των ότι η ομάδα θα αποτελούσε μια βίαιη απειλή για την ίδια. Το FBI επιχείρησε πολλές φορές να διαλύσει τους Μαύρους Πάνθηρες. Μία από τις στρατηγικές που εφάρμοσε είχε ως στόχο να τροφοδοτήσει φόβους ότι η ομάδα ήταν επικίνδυνη για την κοινωνία. Το FBI ήθελε οι λευκοί αλλά και οι μαύροι κάτοικοι στις ΗΠΑ να καταγγείλουν τους Μαύρους Πάνθηρες. Για τον σκοπό αυτό δημιούργησε ένα βίαιο βιβλίο για παιδιά! Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1968 και περιείχε εικόνες λευκών ως γουρούνια, οι οποίοι κακοποιούνταν άγρια από ακραίους μαύρους. Στις σελίδες του απεικονίζονταν λευκοί ιδιοκτήτες καταστημάτων και λευκοί αστυνομικοί να δέχονται βία, ενώ τα μέλη των Μαύρων Πανθήρων εμφανίζονταν να κρατούν όπλα. Κι όλα αυτά για να επιβληθεί η ιδέα ότι οι Πάνθηρες ήταν μία βίαιη τρομοκρατική ομάδα που ήθελε να σκοτώνει λευκούς. Παρόλο που δημιουργήθηκε από το FBI, αποδόθηκε στους ίδιους τους Μαύρους Πάνθηρες. Αντίτυπα του βιβλίου ζωγραφικής μοιράστηκαν σε όλες τις ΗΠΑ, προκαλώντας τρόμο στους πολίτες. Το βιβλίο είχε ως στόχο τα παιδιά, γεγονός που το καθιστά ακόμη πιο σοκαριστικό. Η ενέργεια του FBI φαίνεται μάλιστα πως στέφθηκε από επιτυχία, αφού αρκετοί μαύροι ηγέτες σταμάτησαν να στηρίζουν τους Πάνθηρες μετά την κυκλοφορία του βιβλίου.

Οι κατασκευασμένες προφητείες

Σε συνθήκες φόβου, πολλοί άνθρωποι στρέφονται στο υπερφυσικό για να βρουν παρηγοριά. Στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, οι συμμαχικές δυνάμεις αλλά και οι χώρες του Άξονα επιχείρησαν να κάμψουν το ηθικό των αντιπάλων, κατασκευάζοντας ψεύτικες προφητείες. Οι Βρετανοί προσέλαβαν έναν γερμανοεβραίο αστρολόγο να κάνει προβλέψει για ανώτατους αξιωματούχους των Ναζί, ανάμεσα στους οποίους συμπεριλαμβανόταν και ο Αδόλφος Χίτλερ. Ο αστρολόγος δημοσίευσε και προβλέψεις σε γερμανικά περιοδικά αστρολογίας, κάνοντας λόγο για ήττα των Γερμανών στον πόλεμο. Ο ίδιος έδωσε ομιλίες και στις ΗΠΑ όπου επίσης αναφερόταν στην επερχόμενη ήττα των Ναζί. Αλλά και οι Γερμανοί εκτίμησαν την αξία της χρήσης των προφητειών για σκοπούς προπαγάνδας. Ο αρμόδιος υπουργός, Γιόζεφ Γκέμπελς, προώθησε τη δημιουργία ψεύτικων προφητειών του Νοστράδαμου για την ήττα των Συμμάχων. Τα σχετικά φυλλάδια ρίχτηκαν από αέρος στο Βέλγιο και στη Γαλλία κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Η πόλη της προπαγάνδας στη Βόρεια Κορέα

Η Βόρεια Κορέα, μια χώρα γνωστή διεθνώς για τη χρήση της προπαγάνδας, έχτισε στη δεκαετία του 1950 μια πόλη «φάντασμα», την Kijong-dong, για να ενθαρρύνει τους απογοητευμένους Νοτιοκορεάτες να διασχίσουν τα σύνορα και να βρεθούν στον «παράδεισο». Με τον τρόπο αυτό θέλησε να επιδείξει στους φτωχούς κατοίκους της γειτονικής χώρας την επιτυχία της Βόρειας Κορέας. Η «πόλη της προπαγάνδας», όπως έχει χαρακτηριστεί, χτίστηκε λίγο μετά τον πόλεμο της Κορέας, δίπλα στα σύνορα με τη Νότια Κορέα προκειμένου να είναι ορατή. Περιλαμβάνει κτίρια με μπλε στέγες, ηλεκτρικό ρεύμα, νοσοκομεία, σχολεία και διατηρείται διαρκώς καθαρή. Δεν θα ήταν και τόσο κακή ιδέα για έναν φτωχό νοτιοκορεάτη αγρότη… Η αλήθεια, ωστόσο, είναι κάπως διαφορετική. Επί δεκαετίες, η Νότια Κορέα παρακολουθεί την πόλη, καταλήγοντας στο συμπέρασμα πως πρόκειται για μια απάτη. Κανείς δεν κατοικεί στην πόλη και μόνο τα συνεργεία καθαρισμού κάνουν πότε πότε την εμφάνισή τους. Η ίδια η Βόρεια Κορέα δεν έχει κατορθώσει να δελεάσει τους Νοτιοκορεάτες να περάσουν στην άλλη πλευρά των συνόρων.

Σπέρνοντας το μικρόβιο της ζήλιας στο μέτωπο

Οι Ναζί χρησιμοποίησαν έναν ομολογουμένως πρωτότυπο τρόπο για να κάμψουν το ηθικό των στρατιωτών των συμμαχικών δυνάμεων. Στόχευσαν στη ζήλια, πετώντας από αέρος χιλιάδες φυλλάδια στους στρατιώτες. Στα φυλλάδια που ρίχτηκαν στο μέτωπο των Γάλλων, απεικονίζονταν βρετανοί στρατιώτες να εκμεταλλεύονται γαλλίδες γυναίκες. Ένα άλλο έδειχνε άντρες που είχαν αποφύγει τη στρατιωτική θητεία να πηγαίνουν με γαλλίδες γυναίκες, ενώ οι ίδιοι οι στρατιώτες πολεμούσαν στα χαρακώματα. Στα φυλλάδια που απευθύνονταν προς του αμερικανούς στρατιώτες, οι Ναζί υπονοούσαν ότι οι σύζυγοι και οι φιλενάδες τους απελευθερώνονταν σεξουαλικά όσο εκείνοι βρίσκονταν στην Ευρώπη. Οι Πολωνοί, πάλι, «βομβαρδίστηκαν» με φυλλάδια των γυναικών τους να κάνουν σεξ με Εβραίους.

Η Communist-land της Κίνας

Η Κίνα εγκαινίασε πρόσφατα ένα τεράστιο θεματικό πάρκο για «εκπαιδευτικούς σκοπούς». Το προπαγανδιστικό πάρκο, όπως έχει αποκληθεί, δεν διαθέτει τρενάκια, αλλά είναι γεμάτο από σύμβολα του Κομμουνιστικού Κόμματος της χώρας. Ανάμεσα σε αυτά πολλά αγάλματα που απεικονίζουν παιδιά ντυμένα με τις στολές τους κόμματος, τα οποία κρατούν αντίτυπα του «κόκκινου βιβλίου» του Μάο. Στο «πάρκο πλύσης εγκεφάλου», όπως επίσης έχει αποκληθεί επίσης, τα παιδιά μπορούν να γίνουν μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος, προκειμένου να αναπτύξουν από νεαρή ηλικία την κομμουνιστική πίστη τους. Πρόκειται για το πρώτο από τα έξι σχετικά πάρκα που αναμένεται να δημιουργηθούν στην Κίνα. Πάντως η πρωτοβουλία της κυβέρνησης δέχεται κριτική από πολίτες, που εξαπέλυσαν διαδικτυακή επίθεση, κάνοντας λόγο για σπατάλη χρημάτων και για «πλύση εγκεφάλου».

Τα κόμικ ως εργαλείο προπαγάνδας

Τα κόμικ είναι ιδιαίτερα διαδεδομένα στις ΗΠΑ, με σούπερ ήρωες όπως ο Κάπτεν Αμέρικα και ο Σούπερμαν να ενισχύουν τα στερεότυπα των Αμερικανών επί δεκαετίες. Πριν από την έναρξη του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου κι ενώ η βιομηχανία των κόμικ βρισκόταν στο ξεκίνημά της, η Υπηρεσία Πληροφοριών των ΗΠΑ εκτίμησε πως οι σούπερ ήρωες θα μπορούσαν να αποτελέσουν έναν πολύτιμο τρόπο επιρροής των πολιτών. Για τον σκοπό αυτό, η κυβέρνηση σχεδίασε και κυκλοφόρησε μεγάλο αριθμό κόμικ. Οι εταιρείες ακολούθησαν και σύντομα οι ΗΠΑ «πλημμύρισαν» από βιβλία κόμικ. Στη διάρκεια του πολέμου, τα κόμικ έτειναν να παρουσιάζουν ως υπανθρώπους και αδύναμους τους ανθρώπους του Άξονα. Οι εχθροί παρουσιάζονταν υποδεέστεροι των ισχυρών αμερικανών υπερηρώων, που τους πολεμούσαν. Η ίδια ψυχολογική στρατηγική χρησιμοποιείται μέχρι τις μέρες μας. Τα κόμικ έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως σε στρατιωτικές και πολιτικές διαμάχες, όπως ο Ψυχρός Πόλεμος, οι πόλεμοι της Κορέας και του Βιετνάμ και πρόσφατα στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Τα τελευταία χρόνια, ο αμερικανικός στρατός έχει δημιουργήσει μια σειρά κόμικ με θέμα τους Ιρακινούς. Οι Ιρακινοί στρατιώτες και αστυνομικοί παρουσιάζονται ως καταπληκτικοί σούπερ ήρωες που συνθλίβουν τους αδύναμους αντάρτες.

«Βομβαρδισμοί» με πλαστά χρήματα

Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος για να επηρεάσεις τους ανθρώπους από το… χρήμα. Στο Βιετνάμ, οι ΗΠΑ έριξαν από αεροπλάνα πλαστά χαρτονομίσματα, τα οποία περιείχαν μηνύματα, που ανέφεραν ότι σύντομα οι κομμουνιστές θα πτωχεύσουν το έθνος με τον άσκοπο πόλεμό τους και πως αθώοι άνθρωποι θα βρεθούν αντιμέτωποι με την απόλυτη φτώχεια. Τα πλαστά χαρτονομίσματα χρησιμοποιήθηκαν ευρέως και στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Αρκετά ασιατικά κράτη «βομβαρδίστηκαν» με χρήματα από τις συμμαχικές δυνάμεις. Σε κάθε περίπτωση, τα χαρτονομίσματα περιείχαν μηνύματα. Οι ΗΠΑ έριξαν τα χαρτιά στην Ιαπωνία, σε μια προσπάθεια να προκαλέσουν τη δυσπιστία των πολιτών απέναντι στην κυβέρνηση της χώρας. Οι Βρετανοί έκαναν ρίψη στη Μαλαισία, την οποία κατείχε τότε η Ιαπωνία, τα οποία ανέφεραν ότι σύντομα τα ιαπωνικά χαρτονομίσματα θα ήταν άχρηστα. Σύντομα, έγραφαν, τα βρετανικά χρήματα θα τα αντικαταστήσουν.

Το «παιχνίδι» με τα γραμματόσημα του εχθρού

Η αλληλογραφία και η επικοινωνία αποτελούσε κρίσιμο κομμάτι κάθε πολέμου, συνεπώς ο έλεγχος των ταχυδρομικών υπηρεσιών σήμαινε έλεγχος των μηνυμάτων του εχθρού. Στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Σύμμαχοι και ο Άξονας συχνά «πείραζαν» τα γραμματόσημα των αντιπάλων. Τα γραμματόσημα αλλάζονταν ελαφρώς και αποστέλλονταν σε εχθρικό έδαφος. Οι Σύμμαχοι άλλαζαν την εικόνα των Χίτλερ και Μουσολίνι και τους εμφάνιζαν ως φοβισμένους ή κακούς. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μετέτρεπαν το κεφάλι του Χίτλερ σε ένα ανατριχιαστικό κρανίο. Προσπάθησαν επίσης να σπείρουν τη διχόνοια ανάμεσα στους Ναζί, βάζοντας στα γραμματόσημα αξιωματούχους τους αντί για τον ίδιο τον Χίτλερ. Και οι δυνάμεις του Άξονα συμμετείχαν στον «πόλεμο των γραμματοσήμων». Σε γραμματόσημα με τις εικόνες των ηγετών των Συμμάχων έγραφαν συκοφαντικά μηνύματα πάνω σε αυτά. Μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις αντικαθιστούσαν γραμματόσημα με τη βασίλισσα της Βρετανίας με εκείνες του Στάλιν.

Οι μπάλες ποδοσφαίρου σε Ιράκ και Αφγανιστάν

Το ποδόσφαιρο αποτελεί ένα από τα δημοφιλέστερα αθλήματα στον κόσμο. Άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη παρακολουθούν ευλαβικά τους αγώνες, ενώ παίζουν και οι ίδιοι. Οι ΗΠΑ πάντως αποτελούν μια εξαίρεση στον κανόνα, καθώς οι πολίτες τους ενδιαφέρονται ελάχιστα για το ποδόσφαιρο σε σύγκριση με τον υπόλοιπο κόσμο. Αυτό δεν εμποδίζει τη χώρα να χρησιμοποιήσει το άθλημα για να προωθήσει τους δικούς της σκοπούς. Στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, χιλιάδες μπάλες ποδοσφαίρου μοιράστηκαν στους νεαρούς κατοίκους, σε μια προσπάθεια να κερδηθεί η εύνοιά τους. Δυστυχώς η τακτική δεν απέφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Το γεγονός πως πάνω σε πολλές από αυτές είχε αναγραφεί η βασικότερη αρχή του Ισλάμ «Δεν υπάρχει άλλος θεός παρά μόνον ο Αλλάχ και ο Μωάμεθ είναι ο προφήτης του» προκάλεσε οργή, αφού πολλοί μουσουλμάνοι ένιωσαν προσβεβλημένοι και δεν ήθελαν να κλωτσήσουν μια μπάλα με το ιερό μήνυμα πάνω της.

Η δύναμη των ρούχων

Το ντύσιμο αποτελεί άλλο ένα ισχυρό εργαλείο στα χέρια της πολιτικής. Επί αιώνες, οι πολίτες της Κίνας ξεχώριζαν για το ιδιαίτερο ενδυματολογικό τους στιλ, το οποίο αποτελούσε χαρακτηριστικό σύμβολο του κινεζικού πολιτισμού. Μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Μάο, όλα άλλαξαν. Οι πολίτες της αχανούς ασιατικής χώρας άρχισαν να ντύνονται πανομοιότυπα, με αυστηρά ρούχα, που καταργούσαν κάθε δυνατότητα ατομικής έκφρασης μέσω της ενδυμασίας. Όσοι αρνούνταν να ακολουθήσουν τους κανόνες, θεωρούνταν αντιπατριώτες. Στόχος του κομμουνιστικού κόμματος ήταν να σπάσει κάθε δεσμό με τις παραδόσεις της αυτοκρατορικής Κίνας, αλλά και με τις συνήθειες της Δύσης. Η κατάσταση σήμερα στην Κίνα είναι διαφορετική. Στη Βόρεια Κορέα, πάλι, παραμένει λίγο πολύ ίδια. Η χώρα έχει συστήσει μάλιστα και «αστυνομία μόδας», η οποία φροντίζει όλοι οι πολίτες να ντύνονται με τρόπο που θα έκανε περήφανο τον «μεγάλο ηγέτη». Δείτε όλα τα θέματα του Weekend