Η βιομηχανία του τουρισμού είναι συνδεδεμένη με ηλιόλουστες παραλίες και αποδράσεις σε μαγευτικά τοπία της φύσης, όμως τις τελευταίες δεκαετίες αναπτύσσεται ο μακάβριος τουρισμός, που εκπροσωπεί τις ιδέες του θανάτου και της απώλειας. Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές διακοπές, αυτό το είδος στηρίζεται στην όρεξη για μάθηση και στην επαφή με σκοτεινές πτυχές της ιστορίας, που συνδέονται με «μαύρες σελίδες» της ανθρωπότητας.
Ο όρος μακάβριος τουρισμός (Dark Tourism στα αγγλικά) εμφανίζεται για πρώτη φορά τη δεκαετία του ‘90 και ορίζεται από τους ακαδημαϊκούς John Lennon και Malcolm Foley, οι οποίοι τον περιγράφουν ως «αναπαράσταση απάνθρωπων πράξεων και πώς αυτές ερμηνεύονται από τους επισκέπτες».
Πρόκειται για μια βιομηχανία που ανθεί κυρίως σε Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, Αφρική και Ασία, ενώ αναπτύσσεται από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα, όταν ο κόσμος αλλάζει τελείως με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Αποτελεί ένα επικερδές πεδίο που σε ορισμένες περιπτώσεις εξελίσσεται σε μονοπώλιο, ενώ περιλαμβάνει αυστηρούς κανόνες που πρέπει να ακολουθήσουν οι εκάστοτε τουρίστες. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια διάφορες περιπτώσεις σχετικών τουριστών έχουν απασχολήσει την κοινή γνώμη, για το εάν είναι ηθικές οι πράξεις τους στις μακάβριες τουριστικές περιοχές.
Τι είναι ο μακάβριος τουρισμός
Όπως αναφέρει το tourismteacher.com, ο μακάβριος τουρισμός ανέκαθεν απασχολεί την ανθρωπότητα, όμως υλοποιείται μετά το τέλος του Απαρτχάιντ και την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, που οδηγεί στον τερματισμό του Ψυχρού Πολέμου. Τότε, οι άνθρωποι και κυρίως οι πολίτες της Δύσης, εξερευνούν την ιστορία τους και θέλουν να μάθουν για τις σκοτεινές στιγμές, που οδήγησαν στην πεποίθηση ότι πρέπει να επικρατήσει παγκόσμια ειρήνη.
Η αρχή γίνεται στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως το Άουσβιτς, όπου εκατομμύρια συρρέουν για να δουν τα κρεματόρια και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες βασανίστηκαν και θανατώθηκαν απάνθρωπα χιλιάδες άνθρωποι. Έπειτα, ακολουθεί η Αφρική με δεκάδες μαρτυρικούς τόπους, λόγω του Απαρτχάιντ, ενώ με την πάροδο των χρόνων προκύπτουν προορισμοί και σε άλλες χώρες. Παραδείγματος χάριν, οι κατακόμβες κάτω από το Παρίσι και το Τσερνομπίλ στην Ουκρανία.
Σύμφωνα με το dark-tourism.com, οι τουρίστες επισκέπτονται μαρτυρικούς τόπους για να μάθουν τη μακάβρια ιστορία τους και να έρθουν σε επαφή με τις ιδέες του θανάτου και της απώλειας.
Βέβαια, τα τελευταία χρόνια και με μέγιστη συμβολή της τέχνης (τηλεοπτικές σειρές και ταινίες) αξιοθέατα μακάβριου τουρισμού δεν αποτελούν μόνο μέρη που πραγματοποιήθηκαν ανατριχιαστικά εγκλήματα (πχ. το Αλκατράζ στις ΗΠΑ και η Μακρόνησος στην Ελλάδα). Αντιθέτως, μπορεί να είναι και μέρη που άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους λόγω ατυχημάτων ή στη μάχη, όπως ο τύμβος του Μαραθώνα (από τους Περσικούς Πολέμους) και το αμερικανικό νεκροταφείο της Νορμανδίας (για τους πεσόντες του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου).
Τα πρέπει και τα μη
Ο μακάβριος τουρισμός προσελκύει επισκέπτες από διάφορες κοινωνικές ομάδες, ωστόσο περιλαμβάνει αυστηρούς κανόνες, τόσο για τους τουρίστες, όσο και για τους επιχειρηματίες.
Αρχικά, τα τουριστικά θεάματα του μακάβριου τουρισμού, πρέπει να διατίθενται με τέτοιο τρόπο, ώστε να μη γίνονται ανιαρά, αλλά και να προσφέρουν συνεχώς γνώσεις για το συγκεκριμένο θέμα. Ταυτόχρονα, τα κτίρια και οι χώροι οργανώνονται και σκηνογραφούνται για να αφηγούνται μια ιστορία. Μάλιστα, οργανώνονται ξεναγήσεις και εκθέσεις, οι οποίες αναδεικνύουν μόνο τα εκθέματα του συγκεκριμένου αξιοθέατου και όχι του τόπου στον οποίο βρίσκεται.
Επίσης, οι τουρίστες πρέπει να ακολουθήσουν συγκεκριμένες συμπεριφορές και να σεβαστούν το χώρο. Σε περίπτωση που δεν πράξουν αναλόγως, υπάρχουν σοβαρές αντιδράσεις, οι οποίες μερικές φορές έχουν απασχολήσει και την κοινή γνώμη (πχ. κάποιος φωτογραφίζεται χαμογελαστός στο Άουσβιτς).
Ορισμένοι από τους κανόνες που πρέπει να εφαρμόζουν οι επισκέπτες, είναι οι εξής:
- Όχι χαμογελαστές φωτογραφίες
- Όχι φωτογραφίες με ανθρώπους σε στιγμές θλίψης
- Μη χρήση ακατάλληλης γλώσσας
- Όχι ακατάλληλες ή άσχετες ερωτήσεις στους ξεναγούς
- Όχι συζητήσεις για άσχετα θέματα κατά τη διάρκεια των ξεναγήσεων
Το μέλλον του μακάβριου τουρισμού
Αυτή η θεματική της τουριστικής βιομηχανίας αναπτύσσεται με την πάροδο των ετών και αρχίζει να περιλαμβάνει ακόμη περισσότερες θεματικές, όπως στοιχειωμένα μέρη. Έτσι, οργανώνονται σχετικές θεματικές επισκέψεις, οι οποίες συνδυάζονται με πιο προσιτά και ευχάριστα ζητήματα, όπως το Χάλογουιν. Εντούτοις, δεν χάνουν τον χαρακτήρα της σύνδεσης με τις ιδέες του θανάτου και της απώλειας.
Μακάβρια τουριστικά αξιοθέατα υπάρχουν σε όλο τον κόσμο, ακόμα και στην Ελλάδα, αλλά στη Δυτική και Νότια Ευρώπη, δεν έχουν αναδειχθεί ακόμη, στον βαθμό που τους αναλογεί. Παραδείγματος χάριν, στην Ελλάδα σχετικοί προορισμοί αποτελούν η Μακρόνησος και η φυλακή του Κολοκοτρώνη στο Παλαμήδι.
Πλέον, περισσότερος κόσμος στρέφεται στο μακάβριο τουρισμό, ο οποίος ενισχύεται κυρίως από αναθεωρητικές απόψεις και την έλλειψη γνώσης της ιστορίας, όπως ότι τα στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν υπήρξαν ποτέ.
Ο κόσμος σε μια προσπάθεια να ανακαλύψει τις ακραίες απάνθρωπες πράξεις, έρχεται σε επαφή με μακάβρια μνημεία, τα οποία ξυπνούν «μαύρες μνήμες», αλλά φέρνουν και τεράστια ποσά στην τσέπη του εκάστοτε επιχειρηματία.
