Αύξηση παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια της οικονομικής κρίσης η παραβατικότητα των ανηλίκων, καθώς ολοένα και περισσότεροι νέοι διαπράττουν σοβαρά αδικήματα και οδηγούνται στο κατώφλι του εισαγγελέα ανηλίκων. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, πρόκειται για ανήλικα παιδιά τα οποία «χρησιμοποιούνται» από εγκληματικές οργανώσεις που εκμεταλλεύονται το νομικό πλαίσιο το οποίο προβλέπει ακόμη και ατιμωρησία για τα παιδιά-δράστες.
Της Μαρίας Ζαχαροπούλου
Σοκαριστικό είναι το γεγονός ότι έχουν συλληφθεί ακόμη και 8χρονα παιδιά! Παιδιά ταλαιπωρημένα, παραμελημένα, κακοποιημένα που έχουν γνωρίσει το σκληρό πρόσωπο της κοινωνίας. Η πολιτεία, από την πλευρά της, αξιοποιώντας το νομικό της οπλοστάσιο επιδιώκεται την αποφυγή του στιγματισμού και τη σωτηρία των ανηλίκων.
Θύτες και ταυτόχρονα θύματα οι ανήλικοι δράστες, κυρίως αγόρια, πρωταγωνιστούν σε κυκλώματα που διαπράττουν βαριά αδικήματα. Σύμφωνα με τα στοιχεία των αρμόδιων αρχών, πιάνονται στην τσιμπίδα του νόμου ως μέλη συμμοριών που κλέβουν, ληστεύουν και ξυλοκοπούν συνήθως συνομηλίκους τους ή ηλικιωμένους, συμμετέχουν σε διακίνηση και εμπορία ναρκωτικών ή ακόμη και σε ανθρωποκτονίες.
«Οι ραγδαίες κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις των τελευταίων ετών, η φτώχεια, η ανεργία, η μετανάστευση, ο κοινωνικός αποκλεισμό, κυρίως των Ρομά και η έλλειψη επικοινωνίας και προβολής κατάλληλων προτύπων στους κόλπους της οικογένειας είναι οι κύριοι παράγοντες παραβατικότητας», σύμφωνα με την εισαγγελέα ανηλίκων Ευθυμία Βερροιώτου, η οποία καθημερινά δέχεται στο γραφείο της συνοδείες ανήλικων παραβατών. Η κ. Βερροιώτου παρατηρεί πως «υπάρχει αύξηση της παραβατικότητας λόγω της ατιμωρησίας των ανηλίκων καθώς τους εκμεταλλεύονται κυκλώματα προκειμένου να διαπράξουν βαριά αδικήματα».
Οι παραβάσεις του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας βρίσκονται στην κορυφή της λίστας των εγκλημάτων που διαπράττουν οι ανήλικοι δράστες και ακολουθούν οι κλοπές (αντικειμένων, δίκυκλων), οι σωματικές βλάβες, οι παραβάσεις της νομοθεσίας των ναρκωτικών, οι φθορές, το σχολικό bullying, οι ληστείες, οι βιασμοί και οι ανθρωποκτονίες από πρόθεση.
Όπως επισημαίνει η κ. Βερροιώτου, «Η αυξανόμενη παραβατικότητα των ανηλίκων δεν αποτελεί παρά ένα από τα συμπτώματα της ευρύτερης κοινωνικής αποδιοργάνωσης που βιώνουμε ως άτομα, ως κοινωνία, ως πολιτεία. Και αυτό», εξηγεί, «γιατί βασικές αξίες όπως η οικογένεια, οι παραδόσεις, η αλληλεγγύη, η εντιμότητα και οι θεσμοί απαξιώνονται, πλήττονται καίρια και θυσιάζονται στο βωμό του χρήματος, του υπερκαταναλωτισμού, της ασυδοσίας και της αδιαφορίας».
Το προφίλ των ανήλικων παραβατών
Οι ανήλικοι παραβάτες σύμφωνα με τα στοιχεία:
- προέρχονται από μικροαστικές τάξεις και κάτω,
- οι οικογένειες τους αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα με συνέπεια τα παιδιά να εγκαταλείπουν το σχολείο για να εργαστούν,
- δεν έχουν πάει καθόλου στο σχολείο ή έχουν φοιτήσει μόνο στο δημοτικό και έχουν αντίστοιχα γονείς με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο,
- είναι παιδιά παραμελημένα που περνούν πολλές ώρες μόνα τους και συχνά επιδιώκουν να αποκτήσουν οντότητα και ταυτότητα μέσω της παραβατικής συμπεριφοράς,
- έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση,
- προέρχονται από βίαια οικογενειακά και κοινωνικά περιβάλλοντα, καθώς είτε τα ίδια γίνονται μάρτυρες βίαιων επεισοδίων, είτε υφίστανται σωματική ταλαιπωρία από τους γονείς τους και
- έχουν ψυχολογικά προβλήματα.
Όπως τονίζει αξιωματικός της ΕΛ.ΑΣ η εγκληματική δράση των ανηλίκων, συνήθως ξεκινά μέσα από τις παρέες τους και εξελίσσεται, καθώς στην συνέχεια εντάσσονται σε μεγαλύτερες εγκληματικές ομάδες. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις διαπιστώνεται ότι οι «συμμορίες ανηλίκων» λειτουργούν στα πρότυπα αυτών των ενηλίκων, καθώς έχουν διακριτούς ρόλους, στρατολογούν νέα μέλη και τηρούν το «νόμο της σιωπής» φοβούμενοι τα αντίποινα.
Αίσθηση δε προκαλεί η αύξηση της βιαιότητας, καθώς καταγράφονται περιπτώσεις στις οποίες ανήλικοι ξυλοκοπούν άγρια τα ηλικιωμένα θύματα τους για να τους αποσπάσουν λίγα χρήματα, αλλά και συνομηλίκους τους για να τους κλέψουν το κινητό ή ακόμη και τα παπούτσια τους.
«Διαπαιδαγώγηση στη θέση της ποινής»
Αυτή τη στιγμή, σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Δικαιοσύνης, στις φυλακές κρατούνται συνολικά 14 ανήλικοι, εννέα αγόρια και πέντε κορίτσια. Ο εγκλεισμός είναι το έσχατο μέσο αντιμετώπισης της νεανικής παραβατικότητας, καθώς η ποινική μας νομοθεσία υπαγορεύεται από τους κανόνες και το δόγμα «διαπαιδαγώγηση στη θέση της ποινής» αντί «διαπαιδαγώγηση μέσω της ποινής». Γι’ αυτό και οι παρεμβάσεις που γίνονται έχουν προληπτικό χαρακτήρα.
Έτσι, η ποινική αντιμετώπιση του ανήλικου εξαρτάται από την ηλικία, την βαρύτητα της πράξης, την ψυχική του κατάσταση αλλά και την ενδεχόμενη εμπλοκή του με ναρκωτικά. Παιδιά από 8 έως 15 ετών θεωρούνται ποινικώς ανεύθυνα, ενώ εγκλεισμός προβλέπεται μόνο στις περιπτώσεις ανηλίκων από 15 έως 18 ετών που έχουν διαπράξει κακούργημα το οποίο τιμωρείται ακόμη και με ισόβια ή βιασμό.
Στην φυλακή μπορεί να οδηγηθεί και ανήλικος ο οποίος, ενώ βρίσκεται σε Ίδρυμα Αγωγής, διαπράττει κακούργημα. Ο εισαγγελέας ανηλίκων έχει, από το νόμο, τη δυνατότητα να μην ασκήσει δίωξη σε βάρος του ανήλικου που έχει διαπράξει μικροαδικήματα κατά την περίοδο της εφηβείας και «έχει ελλιπή διαπαιδαγώγηση», με την προϋπόθεση ότι θα υπάρχει ανάλογη έκθεση του αρμόδιου επιμελητή ανηλίκων ο οποίος παίζει σημαντικό ρόλο.
Στόχος είναι η «αποϊδρυματοποίηση» και για το λόγο αυτό ο νομοθέτης προέβλεψε σειρά αναμορφωτικών και θεραπευτικών μέτρων.
Τα αναμορφωτικά μέτρα που προβλέπονται είναι:
- η επίπληξη προς τον ανήλικο και τους γονείς του από το Δικαστήριο,
- σε κάποιες περιπτώσεις η επιβολή στους γονείς ποινής για παραμέληση εποπτείας ανηίκου ή παραμέληση αποτροπής από επαιτεία ή αλητεία,
- η συνδιαλλαγή θύματος και ανήλικου δράστη για έκφραση συγγνώμης,
- η αποζημίωση του θύματος,
- παροχή κοινωφελούς εργασίας από τον ανήλικο,
- παρακολούθηση από τον ανήλικο κοινωνικών και ψυχολογικών προγραμμάτων,
- φοίτηση σε σχολές,
- παρακολούθηση ειδικών προγραμμάτων κυκλοφοριακής αγωγής (σε ποινικές παραβάσεις του ΚΟΚ),
- η ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου σε ανάδοχη οικογένεια, σε προστατευτικές εταιρείες, προνοιακά Ιδρύματα, επιμελητές ανηλίκων,
- η ανάθεση της εντατικής επιμέλειας και επιτήρησης του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρείες ή επιμελητές ανηλίκων (για σοβαρά αδικήματα) και
- η τοποθέτηση του ανήλικου σε κρατικό , δημοτικό, ή ιδιωτικό ίδρυμα αρωγής (αναγκαστικός εγκλεισμός σε Ίδρυμα).
Τα θεραπευτικά μέτρα αφορούν, κυρίως, ανηλίκους που πάσχουν από ψυχική νόσο, είναι εξαρτημένοι από το ποτό ή τα ναρκωτικά και δεν συνιστούν ποινές αλλά αποσκοπούν «στην διαπαιδαγώγηση και αναμόρφωση του ανήλικου παραβάτη». Έτσι, το αρμόδιο δικαστήριο μπορεί να επιβάλλει:
- ανάθεση της επιμέλειας στους γονείς, στους επιτρόπους του ή σε ανάδοχη οικογένεια,
- ανάθεση επιμέλειας σε προστατευτικές εταιρίες ή επιμελητές ανηλίκων,
- παρακολούθηση από τον ανήλικο συμβουλευτικού θεραπευτικού προγράμματος (π.χ. ΚΕΘΕΑ) και
- παραπομπή του ανήλικου σε θεραπευτικό ή άλλο κατάστημα.
