Η εμφάνιση του γερμανού πρωτεργάτη της ψυχολογίας στα χρονικά της επιστήμης έμελλε να αλλάξει καθοριστικά τον τρόπο που σκεφτόμαστε για τον τρόπο που σκεφτόμαστε.
Ο άνθρωπος που θα εγκαινίαζε τον τομέα της «ομιλούσας θεραπείας» και θα έστρεφε την προσοχή στα της ψυχής, δημιουργώντας μια νέα μέθοδο ψυχοδυναμικής προσέγγισης των άδηλων φαινομένων της προσωπικότητας, την οποία και ονόμασε «ψυχανάλυση», έγραψε μια από τις χρυσές σελίδες της σύγχρονης επιστημικής πρακτικής.
Ο Φρόιντ δεν είναι βέβαια σημαντικός στην ιστορία της σκέψης μόνο για τις εργασίες του στην ερμηνεία των ονείρων, τους ελεύθερους συνειρμούς και την αποκάλυψη του ασυνειδήτου, αλλά και για το θεωρητικό του έργο πάνω στις δομές του πολιτισμού, αλλά και την απελευθέρωση του δημόσιου διαλόγου σε θέματα που σχετίζονται με τη σεξουαλική πρακτική (λίμπιντο).
Είναι όμως και το άλλο: πρόκειται για τον άνθρωπο που μας έμαθε να σκεφτόμαστε με όρους αμιγώς ψυχολογικούς, βάζοντας μια για πάντα στα στόματα όλων μας μια σειρά από φροϋδικούς όρους, όπως ασυνείδητο, οιδιπόδειο, εγώ, μεταβίβαση, παραδρομές, παραπραξίες και τόσα άλλα.
Ας δούμε λοιπόν τη ζωή ενός από τους ανθρώπους που επηρέασαν καθοριστικά τη συλλογιστική πορεία και το επιστημονικό μέλλον του 20ού αιώνα…
Πρώτα χρόνια
Ο Σίγκμουντ Φρόιντ γεννιέται στην αυστριακή -τότε- πόλη Φράιμπεργκ στις 6 Μαΐου 1856, σε ηλικία 4 ετών ωστόσο η οικογένειά του θα μετακομίσει στη Βιέννη, την πόλη που έζησε και έδρασε για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του.
Ο Φρόιντ θα πάρει το πτυχίο του στην Ιατρική το 1881, ενώ τον επόμενο χρόνο θα παντρευτεί, με τον γάμο του να του χαρίζει έξι παιδιά, το νεότερο εκ των οποίων, η Άννα, θα γινόταν κι αυτή με τη σειρά της διαπρεπής ψυχαναλύτρια.
Μετά την αποφοίτησή του, ο νεαρός Φρόιντ θα ανοίξει το πρώτο του ιατρείο και θα αρχίσει να έχει προοδευτικά επαφή με τις ψυχολογικού τύπου διαταραχές της προσωπικότητας. Θεωρώντας τον εαυτό του πρώτα απ’ όλα θεραπευτή παρά γιατρό, θα βάλει στόχο της ζωής του να κατανοήσει το ταξίδι της ανθρώπινης γνώσης και εμπειρίας, αποκαλύπτοντας τις κρυμμένες δομές που κινούν τον ανθρώπινο ψυχισμό.
Πρώιμο έργο
Πρώτος σταθμός στη θεωρητική του ενασχόληση με τα της ψυχής, η υστερία. Επηρεασμένος από τη δουλειά του βιεννέζου συναδέλφου και πιστού του φίλου Γιόζεφ Μπρόιερ, ο οποίος είχε παρατηρήσει ότι όταν ενθάρρυνε υστερικούς ασθενείς να μιλούν ανεπιφύλακτα για τις πρώιμες εκδηλώσεις των συμπτωμάτων τους, τα συμπτώματα κάποιες φορές υποχωρούσαν, ο Φρόιντ θα γενικεύσει την παρατήρηση, ως απόρροια του δικού του κλινικού έργου.
Θα ισχυριστεί λοιπόν ότι οι νευρώσεις (το κατεξοχήν αντικείμενο της ψυχολογίας της εποχής) έλκουν την καταγωγή τους από τραυματικές εμπειρίες που εντοπίζονται στο παρελθόν του ασθενούς, με τα πρωταρχικά αυτά περιστατικά να ξεχνιούνται καλά κρυμμένα στη δομή του ασυνειδήτου. Οι βάσεις για την ψυχανάλυση είχαν τεθεί!
Η φροϋδική «ομιλούσα θεραπεία» συνίστατο λοιπόν στην ενθάρρυνση του ασθενούς να ανακαλέσει στη μνήμη του τις τραυματικές αυτές εμπειρίες και να τις καταστήσει συνειδητές, αντιμετωπίζοντάς τες έτσι τόσο συναισθηματικά όσο και διανοητικά. Πίστευε δηλαδή ότι με τον τρόπο αυτό ο ασθενής θα απαλλασσόταν από τα νευρωτικά συμπτώματα και θα απελευθερωνόταν από τις ατραπούς του μυαλού.
Ο Φρόιντ και ο Μπρόιερ δημοσίευσαν τις θεωρίες και τα κλινικά τους ευρήματα στο περίφημο πλέον σύγγραμμα «Μελέτες για την Υστερία» (1895).
Αμφιλεγόμενη υποδοχή
Η προοδευτική μετατόπιση της θεωρητικής προβληματικής του Φρόιντ από τις πρώτες διατυπώσεις της θεωρίας του και το ολοένα και μεγαλύτερο βάρος που άρχισε να δίνει στη σεξουαλική προέλευση των νευρωσικών διαταραχών θα τον απομάκρυναν από τον επιφανή γιατρό Μπρόιερ, με τη σχέση τους να παίρνει τέλος.
Ο Φρόιντ συνέχισε ωστόσο να «ραφινάρει» την προβληματική του με μια σειρά από όρους και κατηγοριοποιήσεις (Πρώτη και Δεύτερη Τοπική), και έπειτα από μια περίοδο αυτο-ανάλυσης θα επανεμφανιστεί στη βιβλιογραφία με την περίφημη «Ερμηνεία των Ονείρων» (1900), ενώ την επόμενη χρονιά θα «ξαναχτυπήσει» με τη μνημειώδη «Ψυχοπαθολογία της Καθημερινότητας» (1901). Είναι η περίοδος της μεγάλης ακμής, τα χρόνια που τίθενται τα θεμέλια του κολοσσιαίου επιτεύγματος της ψυχανάλυσης.
Το 1905 θα ακολουθήσουν οι «Τρεις Μελέτες για τη Θεωρία της Σεξουαλικότητας», με τον Φρόιντ να δουλεύει ακατάπαυστα για την απόδειξη της ερευνητικής του υπόθεσης. Ο επιστημονικός κόσμος δεν είχε συγκλονιστεί ωστόσο από τις φροϋδικές δημοσιεύσεις, με την επιστημονική κοινότητα να βλέπει μια υπερέμφαση του Φρόιντ στη σεξουαλικότητα, ακολουθώντας σε αυτό τις ενστάσεις του Μπρόιερ.
Ήταν ωστόσο και η αντίσταση που συνήθως επιφέρει η επαγγελματική νομιμοφροσύνη σε καθετί καινούριο και «επαναστατικό» που απειλεί τις παραδεδομένες επιστημικές νόρμες. Ο Φρόιντ, παρά τη δριμεία κριτική που δεχόταν από επιστημονικούς κύκλους, συνέχιζε απτόητος το κλινικό και θεωρητικό του έργο.
Ήταν το 1909, όταν και προσκλήθηκε για μια σειρά διαλέξεων στις ΗΠΑ, που το κλίμα έμελλε να αλλάξει, με τους γιατρούς της Αμερικής να αποδεικνύονται λιγότερο «αρτηριοσκληρωτικοί» από τους ευρωπαίους συναδέλφους τους. Όταν μάλιστα το 1916 κυκλοφόρησε το σύγγραμμά του «Πέντε Διαλέξεις για την Ψυχανάλυση», η φήμη του εκτοξεύτηκε εκθετικά.
Κληρονομιά
Η ψυχανάλυση του Σίγκμουντ Φρόιντ έμελλε να «γεννήσει» επί της ουσίας τον κλάδο της ψυχολογίας με τη μορφή που τον ξέρουμε σήμερα, μπολιάζοντας ταυτοχρόνως τη σκέψη του 20ού αιώνα καθοριστικά. Η ψυχανάλυση και ο μαρξισμός αποτελούν εν πολλοίς τους δύο πυλώνες στους οποίους στηρίχθηκε η σύγχρονη δυτική συλλογιστική, με τα κατοπινά συστήματα σκέψης να πρέπει να αντιπαρατεθούν αποφασιστικά με το «ιερό τέρας» Σίγκμουντ Φρόιντ.
Ανεξάρτητα από τις αντιρρήσεις και τις επιφυλάξεις που μπορεί να έχει κάποιος για το έργο του αυστριακού γιατρού, η έμφαση στην «ψυχική ενέργεια» που έριξε η ματιά του και η θεωρητική πραγμάτευση εννοιών όπως το οιδιπόδειο σύμπλεγμα και ο ρόλος των ονείρων άλλαξαν άρδην τις προκατακλυσμιαίες συνιστώσες της γνώσης μας.
Το γεγονός εξάλλου ότι η θεωρητική εργασία του Φρόιντ έχει λάβει τόσο διθυραμβικούς επαίνους όσο και φρενιτικές πολεμικές αποδεικνύει περίτρανα ότι παραείναι μεγάλη η ψυχανάλυση για να αγνοηθεί.
Περνώντας μια ζωή σε συνεχή έρευνα και αυτο-παρατήρηση, ο Φρόιντ θα αυτοκτονούσε όντας αυτο-εξοριζόμενος στην Αγγλία το 1939 (λόγω της ναζιστικής εισβολής στην Αυστρία), ζητώντας από τον γιατρό του μια φονική δόση μορφίνης, απηυδισμένος από τη μάχη του με τον καρκίνο. Το έργο του ωστόσο δεν θα πέθαινε ποτέ…
Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr
