«Ο Βιολιστής στη Στέγη», Άιζακ Στερν

Ο κορυφαίος ίσως βιολιστής του 20ού αιώνα ηχογράφησε περισσότερους από 100 δίσκους, αν και ένας από αυτούς έφτανε για να τον στείλει για πάντα στις καρδιές του παγκόσμιου κοινού. Ο λόγος για το βραβευμένο με Όσκαρ σάουντρακ της ταινίας «Ο Βιολιστής στη Στέγη», εκεί όπου χάρισε στην ανθρωπότητα ένα από τα περίφημα σόλο του, τα οποία τον είχαν ήδη ενθρονίσει στο μουσικό στερέωμα. Ο ουκρανός εμιγκρές στον Νέο Κόσμο που ήρθε σε επαφή με τη μουσική πολύ νωρίς, χάρη στη μουσικό μητέρα του, ξεκίνησε την καριέρα του πολύ «φτωχικά», μιας και ποτέ δεν ήταν ανεπανάληπτο ταλέντο ή παιδί-θαύμα! Όταν έκανε όμως το ντεμπούτο του έφηβος ακόμα στη Συμφωνική του Σαν Φρανσίσκο και καθήλωσε τους πάντες με τους θεσπέσιους ήχους που έβγαιναν από το βιολί του, η μοίρα του είχε σφραγιστεί. Έκτοτε έγραψε μια σπουδαία και διεθνή καριέρα γεμάτη διακρίσεις και τιμές, περιοδεύοντας την οικουμένη και συγκλονίζοντας το παγκόσμιο κοινό με το βιολί του. Το οποίο εξάλλου δεν αποχωριζόταν ποτέ. Ο μεγάλος δεξιοτέχνης άφηνε πάντα τους ειδικούς της μουσικής με το στόμα ανοιχτό, μιας και οι ήχοι έμοιαζαν να βγαίνουν αβίαστα από το μουσικό όργανο, λες και έπαιζε ένα μαγικό χέρι. Η βιρτουοζιτέ του στη μουσική ξεπεράστηκε ίσως μόνο από το μεγαλείο της ψυχής του, καθώς οι φιλανθρωπίες του τέλος δεν είχαν, όπως και η ακούραστη προσπάθειά του να ανακαλύπτει και να αναδεικνύει διαρκώς νέα μουσικά ταλέντα (όπως τον τσελίτσα Γιο Γιο Μα και τον βιολιστή Ιτζάκ Πέρλμαν). Ο ίδιος πρωτοστάτησε μάλιστα στη διάσωση του φημισμένου Κάρνεγκι Χολ της Νέας Υόρκης και ματαίωσε την προγραμματισμένη κατεδάφισή του το 1960. Ενδεικτική της λατρείας που του είχε το κοινό ήταν το αξιομνημόνευτο κονσέρτο που έδωσε στην Ιερουσαλήμ το 1991, κατά τη διάρκεια του Πολέμου του Κόλπου. Όταν ήχησαν οι σειρήνες για την επαπειλούμενη επίθεση με πυραύλους, το κοινό φόρεσε τις αντιασφυξιογόνες μάσκες του και παρέμεινε καθηλωμένο στις θέσεις του, καθώς αυτό το ρεσιτάλ δεν ήταν διατεθειμένο να το χάσει! Όσο για τον Στερν, παρέμεινε ατάραχος στη σκηνή και συνέχισε να ερμηνεύει τον Μπαχ που τόσο αγαπούσε…

Πρώτα χρόνια

Ο Άιζακ Στερν γεννιέται στις 21 Ιουλίου 1920 στο Κρεμενέτς της σοβιετικής Ουκρανίας ως γιος ενός εργολάβου και της μουσικού συζύγου του, σπουδαγμένης μάλιστα στο Αυτοκρατορικό Ωδείο της Αγίας Πετρούπολης. Η εβραϊκής καταγωγής οικογένεια αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Ουκρανία λόγω των πολιτικών περιπετειών της χώρας και να μεταναστεύσει στον Νέο Κόσμο όταν ο Άιζακ ήταν δεν ήταν 14 μηνών. Το 1921, η οικογένεια εγκαθίσταται στο Σαν Φρανσίσκο και από την πρώτη στιγμή η μητέρα βάζει σκοπό να ενσταλάξει την αγάπη της για τη μουσική στον γιο της. Σε ηλικία 6 ετών, ο Άιζακ έπαιζε πιάνο και δύο χρόνια αργότερα θα ερχόταν σε επαφή με το βιολί. Όταν έκλεισε τα 10, η μητέρα του τον έγραψε στο τοπικό ωδείο, αν και οι επιδόσεις του δεν τον έκαναν να φαντάζει ταλέντο. Καθοριστικό ρόλο στη μουσική του εκπαίδευση αλλά και την κατοπινή του πορεία έπαιξε η δασκάλα του στο Ωδείο του Σαν Φρανσίσκο, η οποία αναγνώρισε τις δυνατότητες του μαθητή αλλά και την απέχθειά του για μελέτη. Κι έτσι δεν τον επιβάρυνε με πολύωρες μελέτες, αφήνοντάς τον να ανακαλύψει την κλίση του, παραμένοντας στα πρώτα αυτά χρόνια σχεδόν αυτοδίδακτος! Στα 7 χρόνια που θα περάσει στο ωδείο (1930-1937), ο Στερν έμαθε να μιμείται την ποιότητα της μουσικής που άκουγε και σύντομα ήταν ένας δεξιοτέχνης, παρά τη νεαρή του ηλικία. Το ντεμπούτο του μεγάλου βιρτουόζου θα λάβει χώρα το 1934, σε ηλικία 14 ετών, και ήδη από την επόμενη χρονιά θα ερμήνευε τόσο στη Συμφωνική του Σαν Φρανσίσκο όσο και στη Νέα Υόρκη, παρά το νεαρότατο της ηλικίας του. Οι κριτικές για τη δεξιοτεχνία του ήταν από την αρχή διθυραμβικές και σύντομα ο έφηβος βιολιστής θα ξεκινήσει εκτεταμένη περιοδεία στις ΗΠΑ. Στις 8 Ιανουαρίου 1943, ο Στερν θα πατήσει για πρώτη φορά το πόδι του στη φημισμένη αίθουσα του Κάρνεγκι Χολ, με το ρεσιτάλ του εκεί να τον καθιερώνει μέσα σε μια νύχτα! Τόσο μνημειώδης ήταν για την καριέρα του η εμφάνιση στο Κάρνεγκι Χολ που 25 χρόνια αργότερα, το 1968, θα έδινε ένα ρεσιτάλ προς τιμήν εκείνης ακριβώς της εμφάνισης.

Ο Στερν υπέγραψε συμβόλαιο για τον πρώτο του δίσκο το 1945, σε μια εταιρία (CBS Masterworks) που είναι σήμερα γνωστή ως Sony Classical Records. Παρέμεινε στη Sony για όλη του τη ζωή…

Νέοι ορίζοντες

Στις αρχές της δεκαετίας του 1940, με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο να μαίνεται, ο Στερν έπαιξε μουσική για τα συμμαχικά στρατεύματα στις τέσσερις κυριολεκτικά γωνιές του πλανήτη, από την Ισλανδία και τη Γροιλανδία μέχρι και τα πολεμικά θέρετρα του Νότιου Ειρηνικού. Μετά τον πόλεμο, συνέχισε τις εμφανίσεις από το νέο του σπίτι, τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης, ενώ το 1946 ήρθε και το ντεμπούτο του στην κινηματογραφική μουσική, ερμηνεύοντας για τις ανάγκες της ταινίας «Humoresque» με την Τζόαν Κρόφορντ. Πέρα από το σάουντρακ της ταινίας που ηχογράφησε, δάνεισε και τα χέρια του στα πλάνα που παίζει ο πρωταγωνιστής βιολί.

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1940, άρχισε να περιοδεύει τον κόσμο, σε μια ασταμάτητη πορεία που θα τον έφερνε σε κάθε γωνιά της Γης. Το 1949 και μόνο έδωσε 120 ρεσιτάλ, ενώ το 1956 μέτρησε και μια ιστορική πρωτιά, ως ο πρώτος ποτέ αμερικανός μουσικός που έπαιξε στη Σοβιετική Ένωση μετά τον Β’ Παγκόσμιο! Η επιστροφή του στη Ρωσία είχε και συναισθηματικό αντίκτυπο για τον ίδιο, μιας και επέστρεψε στη γενέτειρά του. Στη δεκαετία του 1960, ο Στερν είχε πάντα την ΕΣΣΔ σταθερά στο πρόγραμμα των περιοδειών του, καθώς οι πόρτες της Ένωσης ήταν ανοιχτές για την ουράνια μουσική του. Στο τέλος όμως δεν μπόρεσε να μην καυτηριάσει τα κακώς κείμενα της «κόκκινης» διακυβέρνησης και πλέον μποϊκόταρε τη Σοβιετική Ένωση, επιστρέφοντας πια μόνο το 1997, όταν ο κομμουνισμός ήταν για τα καλά παρελθόν: «Χαίρομαι που βλέπω και πάλι τους Μοσχοβίτες», είπε τότε. Πλέον όλες οι συμφωνικές του κόσμου είχαν τις πύλες τους διάπλατα ανοιχτές για τον βιρτουόζο του βιολιού, όπως και τα μουσικά φεστιβάλ της οικουμένης. Συνεργάστηκε με τα μεγαλύτερα αστέρια του κλασικού ρεπερτορίου και έγραψε τη δική του χρυσή σελίδα στην ιστορία του βιολιού.

Τα 60ά του γενέθλια τα γιόρτασε το 1980 δίνοντας 60 ρεσιτάλ σε τέσσερις χώρες, παραμένοντας ο σόλο βιρτουόζος που όλοι οι σύγχρονοι συνθέτες και μαέστροι ήθελαν να έχουν στην ορχήστρα τους. Το 1981, ο Στερν γύρισε ένα ντοκιμαντέρ για τη μεγάλη και επίσης ιστορική κινεζική περιοδεία του. Το φιλμ «Από τον Μάο στο Μότσαρτ» βραβεύτηκε με Όσκαρ Ντοκιμαντέρ αλλά και με έπαθλο από το Φεστιβάλ των Καννών!

Όσο για την επόμενη κινηματογραφική δουλειά του, το «Carnegie Hall: The Grand Reopening» του 1987, τιμήθηκε με Βραβείο Έμι…

Έξι δεκαετίες μουσικής καριέρας

Από τη δεκαετία του 1990, ο κορυφαίος δεξιοτέχνης εμφανιζόταν σταθερά σε τηλεοπτικά αφιερώματα και δημοφιλείς εκπομπές, φτάνοντας ακόμα και στην επικράτεια του «Σουσάμι Άνοιξε»! Όλα αυτά τα χρόνια δεν σταμάτησε στιγμή να διδάσκει μουσική και να οργώνει τον κόσμο ψάχνοντας νέα ταλέντα. Πολλοί δεξιοτέχνες των εγχόρδων του χρωστούν το ξεκίνημα της καριέρας τους και ακόμη περισσότεροι κατάφεραν να σπουδάσουν μουσική χάρη στις φιλανθρωπικές του δράσεις παντού, από Αμερική και Ευρώπη μέχρι Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική.

Στα 75α του γενέθλια, το 1995, η Sony κυκλοφόρησε μια συλλογή με 44 cd ως φόρο τιμής στη μουσική του: το «Isaac Stern: A Life in Music (1946-82)» συνόψιζε τέσσερις σχεδόν δεκαετίες αδιάλειπτης και ανεπανάληπτης μουσικής παρουσίας. Η μουσική είναι εξάλλου ο μόνος τρόπος που ξέρει για να εκφράζεται: «Μπορούμε να τραγουδήσουμε, να παίξουμε, να προσευχηθούμε και να κάνουμε ένα σωρό πράγματα με τη μουσική και όλα αυτά χωρίς μια λέξη. Αυτή είναι η πραγματική της μαγεία. Η μουσική μπορεί να είναι βίαιη επειδή φτιάχνεται σε έναν βίαιο κόσμο». Στην κοινωνική και πολιτιστική του δράση, ο Στερν αναδιοργάνωσε το Εθνικό Συμβούλιο για τις Τέχνες (επί προεδρίας Κένεντι), ενώ το 1973 ίδρυσε στο Ισραήλ το Μουσικό Κέντρο της Ιερουσαλήμ, που μετατράπηκε σε σπουδαίο εκπαιδευτικό οργανισμό διεθνούς κύρους. Και βέβαια, σε κάτι που μας αφορά, ένωσε τη φωνή του με τη διεθνή κατακραυγή για την ελληνική χούντα των Συνταγματαρχών, αφαιρώντας την Ελλάδα από το πρόγραμμα περιοδειών του. Εξίσου έντονη ήταν και η εκστρατεία του κατά της σοβιετικής αντίδρασης στην UNESCO το 1974. Αφού βραβεύτηκε με παράσημα και μετάλλια από Γαλλία, Δανία και Ισραήλ, έγραψε το 1991 την αυτοβιογραφία του «Isaac Stern: A Life». Στην προσωπική του ζωή, ήταν παντρεμένος τρεις φορές. Την πρώτη του σύζυγο, μια μπαλαρίνα, τη νυμφεύτηκε το 1948, αν και η ένωση δεν μακροημέρευσε. Τη δεύτερη σύζυγό του την παντρεύτηκε το 1951 έπειτα από ένα θυελλώδες αλλά σύντομο ειδύλλιο τριών εβδομάδων! Φάνηκε πως ήξερε πάντως τι έκανε, καθώς ο γάμος κράτησε 43 χρόνια (μέχρι το 1994) και απέδωσε τρία παιδιά. Την τρίτη του σύζυγο την παντρεύτηκε το 1997.

«Μπορείς να περιγράψεις τη μουσική, αλλά δεν μπορείς να την εξηγήσεις. Υπάρχει ένα καταπληκτικό μυστήριο σχετικά με το τι κάνει τόσο απλή και αναπόφευκτη τη λογική της μουσικής όταν τη συναντάς με σωστό τρόπο». Ο μεγάλος βιρτουόζος και πραγματικός πολίτης του κόσμου έφυγε από τον κόσμο στις 22 Σεπτεμβρίου 2001, αφήνοντας πίσω τρία παιδιά και πέντε εγγόνια… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr