Ο τελευταίος στυλοβάτης του Θιβέτ, Δαλάι Λάμα

Ο πνευματικός ηγέτης των θιβετιανών βουδιστών είναι μόλις η 14η μετενσάρκωση του Δαλάι Λάμα και όπως δηλώνει ο ίδιος, πιθανότατα θα είναι και η τελευταία. Το Πεκίνο επαναλαμβάνει συχνά-πυκνά την απειλή ότι ο επόμενος πνευματικός ταγός του Θιβέτ θα είναι «κόκκινος», διορισμένος από το κομμουνιστικό κόμμα της Κίνας, και όσο η ώρα για τη διαδοχή του εξόριστου Δαλάι Λάμα πλησιάζει τόσο κορυφώνεται η αγωνία: θα επιλεγεί ο επόμενος Δαλάι Λάμα με βάση την πατροπαράδοτη πρακτική των βουδιστών μοναχών ή η Κίνα θα επιβάλει τον δικό της εκλεκτό, όπως έκανε πρόσφατα με τον δεύτερο τη τάξει θρησκευτικό ηγέτη του Θιβέτ, τον Παντσέν Λάμα; Με την υγεία του κλονισμένη, ο εξόριστος θιβετιανός μοναχός προσπαθεί εδώ και δεκαετίες να περισώσει ό,τι μπορεί από τη Σκεπή του Κόσμου προτού γκρεμιστεί το Θιβέτ υπό το βάρος της πελώριας κομμουνιστικής Κίνας, αν και ο αγώνας ήταν από την πρώτη στιγμή άνισος. Η θιβετιανή κουλτούρα αλλοιώνεται πιο γρήγορα απ’ όσο θα ευχόταν ο 14ος Δαλάι Λάμα, ο οποίος δεν σταμάτησε ποτέ να μάχεται για ένα ελεύθερο Θιβέτ μακριά από τη ζοφερή κηδεμονία της Κίνας. Με νέα έδρα την Νταραμσάλα της βόρειας Ινδίας, ο εδώ και δεκαετίες εξόριστος πολιτικός και πνευματικός ηγέτης έχει επιδοθεί σε ένα σφοδρό ανθρωπιστικό έργο, τόσο με τις πανανθρώπινες διακηρύξεις του όσο και τη σοφία που τον διακρίνει, παρά το γεγονός ότι οι Κινέζοι δεν φαίνονται διατεθειμένοι να συμφιλιωθούν μαζί του και ό,τι εκπροσωπεί. Το 1989 τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης για τις προσπάθειές του και από τον Δεκέμβριο του 2008 έχει σχεδόν αποσυρθεί από τον ρόλο του, περιμένοντας καρτερικά να δει τι θα γίνει με τη διαδικασία διαδοχής του. Έχει δηλώσει επανειλημμένως ότι ο επόμενος Δαλάι Λάμα ενδεχομένως να εντοπιστεί εκτός Θιβέτ και πραγματοποιεί ενέργειες για να τον ορίσει προτού πεθάνει. Τονίζει πάντως με νόημα ότι Δαλάι Λάμα θα υπάρχει όσο τον έχουν ανάγκη οι Θιβετιανοί και πως, αν αποφασίσουν να εκλέξουν άλλο ηγέτη, αυτός θα είναι στο πλευρό τους ό,τι κι αν επιλέξουν…

Πρώτα χρόνια

Ο 14ος Δαλάι Λάμα γεννιέται ως Λάμο Ντοντράμπ (ή Θοντράπ, κατά άλλη γραφή) στις 6 Ιουλίου 1935 σε μικρό αγροτικό οικισμό στα βορειοανατολικά του Θιβέτ. Η φτωχή οικογένεια των χωρικών είχε 16 παιδιά, αν και θα επιβίωναν μόλις 7, ενώ ο ίδιος χαρακτήρισε στην αυτοβιογραφία του τον πατέρα «οξύθυμο» και τη μητέρα «καλοσυνάτη». Έπειτα από πολλούς μήνες αναζήτησης του διαδόχου του 13ου Δαλάι Λάμα, τα ιερά σημάδια φέρνουν τους βουδιστές μοναχούς στην απομονωμένη κοιλάδα που ζούσε ο Λάμο, ο οποίος επιλέγεται τελικά ως η 14η ενσάρκωση του Δαλάι Λάμα στην ευαίσθητη ηλικία των 2 ετών. Ο Λάμο Ντοντράμπ είναι παρελθόν και ο Τεντζίν Γκιάτσο έχει μόλις γεννηθεί, ως η επίγεια ενσάρκωση του Βούδα του Ελέους, ακρογωνιαίου λίθου του θιβετιανού βουδισμού (Λαμαϊσμός). Όσο για τον θεσμό του Δαλάι Λάμα, πρωτοεμφανίστηκε το 1391 αλλά μόνο στον τρίτο κατά σειρά θρησκευτικό ηγέτη καθιερώθηκε ο τίτλος (1543). Ο Τεντζίν ξεκίνησε τη θρησκευτική προπαρασκευή του σε ηλικία 6 ετών, όταν ήρθε στη Λάσα για να διδαχθεί αρχές λογικής, ιατρικής και σανσκριτικά, αλλά και τη βουδιστική φιλοσοφία και τη θιβετιανή τέχνη και πολιτισμό. «Από τότε έχω ξυρισμένο κεφάλι και φοράω τις ρόμπες του μοναχού» γράφει. Αργότερα μυήθηκε στον βουδιστικό μοναχισμό και τη μεταφυσική, αν και συνέχισε τη μαθητεία στην αυστηρή λογική και την επιστημολογία. Σε ηλικία 11 ετών συνάντησε μάλιστα τον περίφημο αυστριακό ορειβάτη και περιηγητή Χάινριχ Χάρερ, που λειτούργησε ως τρίτος δάσκαλος, φέρνοντάς τον σε επαφή με τον υπόλοιπο κόσμο. Το 1950, σε ηλικία 15 ετών, ο Τεντζίν ανέλαβε πλήρως τον ρόλο του Δαλάι Λάμα, γινόμενος έτσι ο αδιαμφισβήτητος πνευματικός και πολιτικός ηγέτης 3 εκατομμυρίων Θιβετιανών, οι οποίοι ζούσαν εδώ και καιρό με τον φόβο της κινεζικής εισβολής. Παρά τη λαμπρή τελετή και την όρεξη του νεαρού Δαλάι Λάμα για μεταρρυθμίσεις, η διακυβέρνησή του έμελλε να είναι εξαιρετικά βραχύβια: τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς ο παντοδύναμος στρατός της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας εισβάλει στο Θιβέτ συναντώντας συμβολική αντίσταση…

Η εξορία και ο ακτιβισμός

Η κατάσταση είχε αλλάξει άρδην στο κινεζοκρατούμενο Θιβέτ και το 1954 ο Δαλάι Λάμα πήγε στο Πεκίνο για διερευνητικές συνομιλίες σχετικά με την υπογραφή συμφώνου ειρήνης. Ο «Τιμονιέρης» Μάο Τσε Τουνγκ και οι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι του είχαν όμως άλλα στο μυαλό τους και η διαπραγμάτευση απέβη άκαρπη. Η συνεχιζόμενη καταπίεση του θιβετιανού λαού από την «κόκκινη» Κίνα οδήγησε σε λαϊκή εξέγερση το 1959, φέρνοντας για άλλη μια φορά τις κινεζικές στρατιές στο θιβετιανό έδαφος. Ο Δαλάι Λάμα και οι στενότεροι συνεργάτες του, υποπτευόμενοι τα σχέδια που απεργάζονταν οι κινέζοι αξιωματούχοι για να τους βγάλουν από τη μέση, καταφέρνουν να αποδράσουν από το Θιβέτ μέσα από πολλές περιπέτειες και δοκιμασίες. Ο πολιτικός ηγέτης και μερικές χιλιάδες πιστών ακολούθων του βρίσκουν τώρα καταφύγιο στην ινδική πόλη Νταραμσάλα ιδρύοντας εξόριστη κυβέρνηση. Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας καταφέρεται εναντίον του αποκαλώντας τον σύμβολο του παρελθόντος και ηγέτη μιας θρησκείας που δεν υπάρχει πια, κατηγορώντας τον ότι αρνείται να ευθυγραμμιστεί με τις επιταγές της κομμουνιστικής ιδεολογίας. Την ίδια στιγμή, η κινεζική ηγεσία δεν σταμάτησε ποτέ να τον λοιδορεί, κατηγορώντας τον ως αυτονομιστή και προδότη του καθεστώτος, μιας και κήρυττε την ανεξαρτησία της χώρας του. Μέχρι και τρομοκράτη τον αποκάλεσαν γιατί ήθελε λέει να πυροδοτήσει λαϊκή εξέγερση στο Θιβέτ κατά της ειρηνικής κινεζικής αρχής!

Συγκρούσεις με την Κίνα

Από τις πρώτες στιγμές της κινεζικής εισβολής στο Θιβέτ, ο 14ος Δαλάι Λάμα ανέλαβε αναρίθμητες δράσεις με σκοπό τη δημιουργία αυτόνομου θιβετιανού κρατιδίου ενταγμένου στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας. Το 1963 εξέδωσε έναν συνταγματικό χάρτη για το Θιβέτ που περιείχε δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις και εκσυγχρονισμό των θεσμών. Ο «Καταστατικός Χάρτης των Εξόριστων Θιβετιανών» χορηγούσε ελευθερία λόγου, ανεξιθρησκία και άλλες δημοκρατικές διατάξεις, παρέχοντας επιπλέον λεπτομερείς κατευθυντήριες γραμμές για τους πολίτες που ζούσαν σε κατάσταση αυτοεξορίας. Επίσης στη δεκαετία του 1960, η αμερικανική CIA χρηματοδοτούσε και εκπαίδευε αντιστασιακές δυνάμεις στο Θιβέτ για να απαλλαγούν από τον κινεζικό βραχνά κάτω από τις ευλογίες του μαχητικού ηγέτη. Το αντιστασιακό πλάνο απέτυχε όμως και οδήγησε σε χιλιάδες θανάτους και ακόμα σκληρότερη κατοχή, καθώς δεν ήταν παρά ένα ακόμα ψυχροπολεμικό τρικ των ΗΠΑ να υπονομεύσει την «κόκκινη» σφαίρα επιρροής της Κίνας. Τον Σεπτέμβριο του 1987 ο Δαλάι Λάμα ξαναχτύπησε διατυπώνοντας ένα σχέδιο ειρήνης πέντε σημείων για το Θιβέτ, ως ένα πρώτο δειλό βήμα προσέγγισης της εχθρικής κινεζικής ηγεσίας προς την κατεύθυνση εξεύρεσης ειρηνικής λύσης για το θιβετιανό ζήτημα. Σύμφωνα με τη νέα πρόταση, το Θιβέτ θα μετατρεπόταν σε μια μοναστική αποικία όπου οι φωτισμένοι κάτοικοί του θα μπορούσαν να ζουν με ειρήνη, προφυλάσσοντας τα ιερά και όσια του βουδιστικού πολιτισμού. Ήταν άλλη μια απόπειρα προσέγγισης που θα έμενε αναπάντητη. Στις 15 Ιουνίου 1988, ο Δαλάι Λάμα μίλησε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προτείνοντας νέο κύκλο διαπραγματεύσεων με την κινεζική ηγεσία, ζητώντας πια για το Θιβέτ τη δημιουργία μιας αυτόνομης και δημοκρατικής πολιτικής οντότητας. Το αυθύπαρκτο κρατικό μόρφωμα θα διατηρούσε φυσικά δεσμούς με τη «μαμά» Κίνα, καθώς η κινεζική κυβέρνηση θα ήταν υπεύθυνη για την προστασία του Θιβέτ αλλά και την εξωτερική πολιτική του. Η για άλλη μια φορά εχθρική υποδοχή του νέου σχεδίου από την κινεζική πλευρά οδήγησε την εξόριστη κυβέρνηση του Θιβέτ να κηρύξει άκυρο το ειρηνευτικό σχέδιο το 1991…

Ανθρωπιστικό έργο

Ως ενσάρκωση του ελεήμονος Βούδα, ο θιβετιανός ηγέτης πέρασε τη ζωή του ταγμένος στην αγαθοεργία και την αγάπη στον συνάνθρωπο. Έχει συγγράψει αναρίθμητα βιβλία και έχει δώσει επίσης αμέτρητες διαλέξεις στα μήκη και τα πλάτη της Γης καλώντας για παγκόσμια ειρήνη, αγάπη στον πλησίον και, πρόσφατα, περιβαλλοντική βιωσιμότητα.

Αντίθετα με τους προκατόχους του, ο «γήινος» 14ος Δαλάι Λάμα ήταν πάντα πρόθυμος να συναντηθεί με τους ηγέτες της Δύσης και έχει επισκεφτεί αρκετές φορές ευρωπαϊκές χώρες, ΗΠΑ, Ρωσία, Λατινική Αμερική και ασιατικά κράτη, φέρνοντας τα πανανθρώπινα καλέσματά του στις τέσσερις γωνιές του πλανήτη. Φωτισμένος πνευματικά και δεινός ρήτορας καθώς είναι, ο χαρισματικός ηγέτης δεν σταματά να μιλά υπέρ της ειρήνης, του αλληλοσεβασμού και της άνευ όρων αποδοχής όλων των ανθρώπων, όπου κι αν ζουν και ό,τι χρώμα, θρησκεία και εθνικότητα κι αν έχουν. Στα εκτεταμένα ταξίδια του στο εξωτερικό έχει αποδείξει στην πράξη τα διαθρησκευτικά κηρύγματά του λειτουργώντας παράλληλα με ηγέτες άλλων πίστεων, όπως με τον πάπα Ιωάννη Παύλο Β’, τον αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπουρι, τον πατριάρχη της Ρωσίας Αλέξιο Β’, ακόμα και με ηγέτες αιρέσεων. Για όλη αυτή την αδιάκοπη φιλανθρωπική του δράση τιμήθηκε το 1989 με το Νόμπελ Ειρήνης, αν και η επιτροπή παρέθεσε ως λόγο τις ειρηνικές απόπειρές του για την επίλυση του πολιτικού ζητήματος του Θιβέτ αλλά και τις ανησυχίες του για το παγκόσμιο περιβαλλοντικό πρόβλημα.

Μετά τη βράβευσή του, μια μακρά σειρά από πανεπιστήμια και θεσμοί της Δύσης τον έχουν τιμήσει με έπαθλα και άλλες διακρίσεις τόσο για τα φωτισμένα πανανθρώπινα κηρύγματά του όσο και τις εξέχουσες μελέτες του για τη βουδιστική φιλοσοφία…

Δουλεύοντας υπέρ της ειρήνης

Όσο πλησίαζε η διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου το 2008, τόσο κλιμακωνόταν και η λαϊκή δυσαρέσκεια στο Θιβέτ για τον κινεζικό ζυγό, καθώς οι αρχές της Κίνας έσφιγγαν τη μέγγενη της καταπίεσης. Στις ταραχές που ξέσπασαν στο Θιβέτ ο Δαλάι Λάμα παρενέβη από την πρώτη στιγμή καλώντας σε ψυχραιμία και καταδικάζοντας την κινεζική βία. Η Κίνα τον κατηγόρησε ότι εκείνος είχε πυροδοτήσει το κύμα λαϊκής αντίστασης, την ίδια ώρα που πολλές φωνές στο εσωτερικό της χώρας του θεώρησαν τα σχόλιά του ανεπίκαιρα και αναποτελεσματικά. Ο ΟΗΕ καταδίκασε για άλλη μια φορά την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Θιβέτ και την κινεζική πολιτική στην περιοχή, αν και έμεινε για άλλη μια φορά στα ψηφίσματα. Ο Δαλάι Λάμα «ενόχλησε» συχνά τα Ηνωμένα Έθνη καλώντας σε πειστικές λύσεις υπέρ του θιβετιανού ζητήματος, αν και ο ΟΗΕ έχει αναβάλει ή ακόμα και επαναδιατυπώσει τα ψηφίσματά του κατά της κινεζικής κατοχής. Στα πρόσφατα χρόνια, η νέα κινεζική ηγεσία συνεχίζει τον ίδιο δρόμο της καταπίεσης και δεν έχει δείξει κανένα σημάδι σεβασμού των στοιχειωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων, αρνούμενη σθεναρά να προβεί σε οποιεσδήποτε ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις. Όλοι κάνουν λόγο ότι οι Κινέζοι κωλυσιεργούν περιμένοντας απλώς να πεθάνει ο Δαλάι Λάμα, ώστε να σβήσει μαζί του και το όραμα για ελεύθερο και δημοκρατικό Θιβέτ. Τον Δεκέμβριο του 2008, ο 14ος Δαλάι Λάμα κήρυξε την ημι-απόσυρσή του έχοντας μόλις υποβληθεί σε εγχείριση στη χολή. Είναι μόνο η δύσκολη κατάσταση της υγείας του που τον φρέναρε από τον πολυετή αγώνα του για ανεξαρτησία του Θιβέτ και παγκόσμια ειρήνη. Τον Μάρτιο του 2011, κατά την 52η μαύρη επέτειο της εξορίας του από το Θιβέτ, ο θρησκευτικός ταγός δήλωσε πως παραιτείται από τον ρόλο του ως πολιτικός ηγέτης του Θιβέτ, για να ανοίξει έτσι τον δρόμο για δημοκρατικά εκλεγμένο πρόεδρο της χώρας! Διακαής πόθος του εδώ και χρόνια να δει τη χώρα του δημοκρατικά και πολιτικά ελεύθερη, έκανε πίσω από τον κληρονομικό του θώκο αφήνοντας τις τύχες του Θιβέτ στους πολίτες του.

Ταυτοχρόνως, οι Κινέζοι έχουν χαλαρώσει τους περιορισμούς στη λατρεία της βουδιστικής θρησκείας, αν και οι φωτογραφίες του Δαλάι Λάμα συνεχίζουν να απαγορεύονται ρητά στο Θιβέτ! Όταν τελικά εκλείψει, το χειρότερο σενάριο είναι ένας εμφύλιος ανάμεσα στους Θιβετιανούς που επιθυμούν να συνεχιστεί η πολιτική της ειρηνικής «μέσης οδού» που ακολουθούσε ο Δαλάι Λάμα και σε εκείνους που θέλουν να πιάσουν τα όπλα εναντίον των Κινέζων. Εκείνος πάντως έδειξε τον δρόμο… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr