Το δημοψήφισμα είναι η μόνη αμεσοδημοκρατική διαδικασία που ισχύει σε καθεστώς κοινοβουλευτισμού, όταν ο λαός αποφασίζει χωρίς αντιπροσώπους για την τύχη του.
Και η αλήθεια είναι πως ο Έλληνας κλήθηκε να αποφασίσει σχετικά νωρίς στην ιστορία του νεοελληνικού κράτους για κάτι σημαντικό με δημοψήφισμα, το 1862 συγκεκριμένα. Και το 1927 θεσμοθετήθηκε το δημοψήφισμα για πρώτη φορά συνταγματικά.
Θα περίμενε λοιπόν κανείς να έχουν κληθεί ουκ ολίγες φορές οι Έλληνες στις κάλπες για να αποφασίσουν για σημαντικά εθνικά ζητήματα. Πέραν των εκλογών δηλαδή. Μόνο που δεν είναι έτσι. Από τα 9 δημοψηφίσματα στα οποία έχει καλέσει η ελληνική δημοκρατία (και τα παλιότερο βασίλειο της Ελλάδος) τον λαό, τα 3 ήταν μάλιστα από δικτατορικές κυβερνήσεις!
Τα 7 αφορούσαν στο πολιτειακό ζήτημα, ένα στην έγκριση χουντικού Συντάγματος και μόλις ένα σε μείζον εθνικό θέμα…
Δημοψήφισμα του 1862
Το πρώτο δημοψήφισμα της χώρας μας λαμβάνει χώρα στις 19 Νοεμβρίου 1862, μετά την πτώση του Όθωνα εκείνο τον Οκτώβριο από τη λαϊκή εξέγερση, όταν ο Έλληνας καλείται να αποφασίσει ποιον θέλει για βασιλιά. Η καινοτομία εδώ ήταν πως η ψήφος δεν ήταν μυστική. Και τα αποτελέσματα ανακοινώθηκαν μάλιστα στην Εθνοσυνέλευση τον Φεβρουάριο του 1863! Πόσοι πήραν μέρος; Μόλις 241.202 Έλληνες.
Επιλέχθηκε με συντριπτική πλειοψηφία (πάνω από 95%) ο πρίγκιπας Αλφρέδος της Αγγλίας (230.701 ψήφοι). Ο Όθωνας πήρε μόλις μία ψήφο, ενώ 93 ψήφισαν υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας. Ο Αλφρέδος δεν αποδέχθηκε την εκλογή του και βασιλιάς μας έγινε ο πρίγκιπας Γουλιέλμος της Δανίας, που είχε λάβει 6 ψήφους. Ενθρονίστηκε ως Γεώργιος Α’ και διατηρήθηκε στον θρόνο για μισό αιώνα…
Δημοψήφισμα του 1920
Την ώρα που ο ελληνικός στρατός πολεμούσε στα μέτωπα της Μικράς Ασίας, στις 22 Νοεμβρίου 1920 η κυβέρνηση του Δημητρίου Ράλλη προκηρύσσει δημοψήφισμα για την παλινόρθωση του βασιλιά Κωνσταντίνου. Αχρείαστο το δημοψήφισμα, καθώς το Λαϊκό Κόμμα που είχε μόλις εκλεγεί (1η Νοεμβρίου) είχε ταχθεί υπέρ της επιστροφής του Κωνσταντίνου, ο οποίος παραιτήθηκε του θρόνου το 1917 υπέρ του γιου του, Αλέξανδρου.
Ακόμα και η αντιπολίτευση του Κόμματος των Φιλελευθέρων είχε αποδεχτεί ότι το ζήτημα είχε λήξει με την εκλογική επικράτηση του Ράλλη. Ο λαός επιβεβαίωσε όλα αυτά με εκείνο το 98,97% που πήρε ο Κωνσταντίνος και επέστρεψε θριαμβευτικά στον τόπο στα μέσα Δεκεμβρίου. Από κείνο το δημοψήφισμα μας έμεινε κληρονομιά το «Ψωμί, ελιά και Κώτσο βασιλιά», το σύνθημα της κωνσταντινικής παράταξης.
Προϊόν νοθείας θεώρησαν πάντως οι βενιζελικοί το αστρονομικό ποσοστό αποδοχής του Κωνσταντίνου, καθώς οι Φιλελεύθεροι του Βενιζέλου απείχαν από τις κάλπες. Η επιλογή του Κωνσταντίνου έπαιξε τον δικό της ρόλο στη Μικρασιατική Καταστροφή, καθώς δεν τον ήθελαν με τίποτα οι Μεγάλες Δυνάμεις, που απέσυραν άμεσα την οικονομική και διπλωματική υποστήριξή τους στο ελληνικό κράτος και άρχισαν να λοξοκοιτούν προς τον Κεμάλ Ατατούρκ…
Δημοψήφισμα του 1924
Τη 13η Απριλίου 1924 ο ελληνικός λαός καλείται να επιβεβαιώσει με τη φωνή του την ιστορική απόφαση της κυβέρνησης του Αλέξανδρου Παπαναστασίου περί «εκπτώσεως της Δυναστείας και ανακηρύξεως της Δημοκρατίας»! Η Βουλή της Δ’ Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης αποφάσισε με 283 «υπέρ» στις 25 Μαρτίου να διώξει «την δυναστείαν των Γλυξβούργων» και να στερήσει «όλα τα μέλη αυτής από παντός δικαιώματος επί του Θρόνου και της Ελληνικής ιθαγενείας και απαγορεύει εις αυτά την εν Ελλάδι διαμονήν».
Η Ελλάδα γυρίζει σελίδα, περνά «εις δημοκρατίαν κοινοβουλευτικής μορφής» και «επιτρέπει την αναγκαστικήν απαλλοτρίωσιν των κτημάτων των ανηκόντων εις τα μέλη της εκπτώτου Δυναστείας». Οι στιγμές είναι ιστορικές και ο λαός επικυρώνει την απόφαση με 69,78% (το «όχι» πήρε το 30,02%), την οποία αποδέχεται ακόμα και ο Ιωάννης Μεταξάς των φιλομοναρχικών Ελευθεροφρόνων.
Η αβασίλευτη δημοκρατία θα ζούσε ως το 1935…
Δημοψήφισμα του 1935
Με πραξικόπημα και φτιαχτό δημοψήφισμα επέστρεψε η Ελλάδα στη βασιλευόμενη δημοκρατία. Ο λαός κλήθηκε να επιβεβαιώσει την απόφαση της δικτατορικής κυβέρνησης Γεωργίου Κονδύλη, που διόρισαν οι πραξικοπηματίες (Αλέξανδρος Παπάγος, Δημήτριος Οικονόμου και Γεώργιος Ρέππας) του Κινήματος Κονδύλη της 10ης Οκτωβρίου 1935, που με μόλις 82 βουλευτές άλλαξε το πολίτευμα της χώρας.
Το «Νόθο δημοψήφισμα», όπως έμεινε γνωστή η αμεσοδημοκρατική παρωδία, έλαβε χώρα στις 3 Νοεμβρίου 1935 και κατάργησε την αβασίλευτη δημοκρατία με ποσοστό 97,88%. Η νοθεία που έλαβε χώρα έμεινε θρυλική στην εποχή, καθώς τα νήματα κινούσαν οι πραξικοπηματίες. «Ηρακλείς του Στέμματος» αποκλήθηκαν όσοι ψήφισαν 3 και 4 φορές, γι’ αυτό κι αυτοί οι 1.527.714 ψηφοφόροι που πήραν υποτίθεται μέρος ξεπερνούσαν κατά 350.000 και 250.000 αντίστοιχα όσους ψήφισαν στις βουλευτικές εκλογές του 1932 και του 1936.
Δεν του βγήκε του Κονδύλη πάντως, καθώς όταν επέστρεψε ο Γεώργιος Β’ τον έδιωξε κακήν κακώς από την κυβέρνηση και διόρισε πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Δεμερτζή…
Δημοψήφισμα του 1946
Για τον Γεώργιο έγινε και το επόμενο δημοψήφισμα του νεοελληνικού κράτους την 1η Σεπτεμβρίου 1946. Το ζήτησε η πρώτη μεταπολεμική κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη (εκλέχτηκε στις 31 Μαρτίου 1946) για την παλινόρθωση του βασιλιά Γεωργίου Β’, ο οποίος είχε διαφύγει από τη χώρα μετά τη γερμανική Κατοχή (Απρίλιος του 1941.
Το 68,8% του λαού ψήφισε υπέρ της επιστροφής του βασιλιά, ενώ το λευκό στο οποίο καλούσε το ΚΚΕ τους ψηφοφόρους του έλαβε το 19,8%. Ένα 11,4% των Ελλήνων ψήφισαν υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας. Ως «εστερημένον οιουδήποτε κύρους και αξίας ηθικής, οικτρόν κατασκεύασμα βίας και νοθείας» το χαρακτήρισε ο κεντρώος Θεμιστοκλής Σοφούλης, που αποδέχτηκε ωστόσο τη νέα κατάσταση.
Δημοψήφισμα του 1968
Το δημοψήφισμα-παρωδία της Χούντας των Συνταγματαρχών έλαβε χώρα στις 29 Σεπτεμβρίου και είχε να κάνει με την επικύρωση του νέου Συντάγματος. Το οποίο είχε επεξεργαστεί και συντάξει νομοπαρασκευαστική επιτροπή του Συμβουλίου της Επικρατείας και είχε ήδη εγκριθεί από το υπουργικό συμβούλιο της πραξικοπηματικής κυβέρνησης.
Ο λαός κλήθηκε να εγκρίνει με «Ναι» ή «Όχι» το λεγόμενο Σύνταγμα του 1968 για «την εξυγίανσιν του δημοσίου βίου και την δημιουργίαν μίας δημοκρατικής Πολιτείας», όπως έλεγε ο δικτάτορας Παπαδόπουλος για ένα Σύνταγμα που εκχωρούσε αυξημένες εξουσίες στον στρατό (όπως «την προστασίαν της πολιτικοκοινωνικής τάξεως») και διατηρούσε το καθεστώς της βασιλευόμενης δημοκρατίας.
Το «Ναι» πήρε το 92,10% των έγκυρων ψηφοδελτίων σε άλλο ένα «νόθο» δημοψήφισμα από μη δημοκρατική κυβέρνηση…
Δημοψήφισμα του 1973
Το δεύτερο δημοψήφισμα-παρωδία της Επταετίας κατέφτασε στις 29 Ιουλίου, μετά την αποτυχία του Κινήματος του Ναυτικού εκείνο τον Μάιο για την ανατροπή των Συνταγματαρχών και την παλινόρθωση της δημοκρατίας. Η Χούντα απάντησε με κατάργηση της μοναρχίας και εγκαθίδρυση προεδρικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, ρωτώντας για άλλη μια φορά τον λαό με «νόθο» τρόπο.
Οι Έλληνες θα αποφάσιζαν και για την τροποποίηση «του από 15ης Νοεμβρίου 1968 Συντάγματος», πλάι στην εκλογή Προέδρου και Αντιπροέδρου της Δημοκρατίας, τους Γεώργιο Παπαδόπουλο και Οδυσσέα Αγγελή δηλαδή, για μια θητεία 8 ετών. «Ναι» ψηφίζει το 78,4% του εκλογικού σώματος και «Όχι» το 21,6%.
Πρώτος Πρόεδρος της Δημοκρατίας αναλαμβάνει ο δικτάτορας Παπαδόπουλος…
Δημοψήφισμα του 1974
Με την πτώση των σφετεριστών της εξουσίας και την παλινόρθωση της δημοκρατίας, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επικρατεί άνετα στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1974 και προκηρύσσει δημοψήφισμα ξανά για το πολιτειακό ζήτημα. Αυτή τη φορά θα λυνόταν όμως οριστικά. Υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας ψήφισε το 69,18% των Ελλήνων και υπέρ της βασιλευόμενης δημοκρατίας το 30,8% σε εκείνο το δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974.
Κατά του βασιλιά τάχθηκαν τα κόμματα της αντιπολίτευσης (ΕΚΝΔ, ΠΑΣΟΚ, Ενωμένη Αριστερά), ενώ η Νέα Δημοκρατία του Καραμανλή τήρησε απλώς ουδέτερη στάση. Η Χούντα κατάργησε τον βασιλιά, τόσο ο Κωνσταντίνος όσο και το πολιτικό σύστημα δεσμεύτηκαν ωστόσο να ρωτήσουν τον λαό όταν θα μπορούσε να αποφασίσει ξανά μόνος του.
«Εύχομαι ολόψυχα οι εξελίξεις να δικαιώσουν το αποτέλεσμα που προέκυψε από τη χθεσινή ψηφοφορία», δήλωσε ο Κωνσταντίνος την επομένη του δημοψηφίσματος.
Δημοψήφισμα του 2015
Το πιο πρόσφατο δημοψήφισμα που θυμόμαστε όλοι ήταν ταυτοχρόνως και η πρώτη φορά που η ελληνική δημοκρατία απευθύνθηκε στον λαό για ένα μείζον εθνικό ζήτημα. Αν θέλει ή όχι την πρόταση των δανειστών της 25ης Ιουνίου 2015, η οποία είχε προκαλέσει την αποχώρηση της κυβέρνησης από τις διαπραγματεύσεις.
Το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015, μετά την αποτυχία των συνομιλιών με τους λεγόμενους «θεσμούς», διαδραμάτισε τον δικό του ρόλο στην πορεία των διαπραγματεύσεων, αλλά και της ίδιας της κυβέρνησης Τσίπρα. Οι πολίτες πήγαν στις κάλπες εκείνη την Κυριακή με πλαφόν ημερήσιας ανάληψης και το Eurogroup να ανακοινώνει τη μη παράταση του μηχανισμού στήριξης της Ελλάδας.
Το «Όχι» στη συμφωνία επικράτησε με αυξημένο ποσοστό 61,31%, έναντι του 38,69% του «Ναι». Παραμένει το μόνο δημοψήφισμα στην πολιτική ιστορία της χώρας που δεν είχε να κάνει με τη μορφή του πολιτεύματος. Ή με δικτατορικό δίλημμα…
