Πορωμένος για επιτυχία ή θύμα του κυκλώνα των ΜΜΕ; Κατά συρροήν ψεύτης, μυθομανής ή αδύναμο πιόνι σε μια «καυτή» σκακιέρα; Ο Κλάας Ρελότσιους βρέθηκε μέσα σε μια μέρα «from hero to zero» (από ήρωας, μηδενικό), όταν αναγκάστηκε να παραδεχθεί ότι ούτε λίγο ούτε πολύ τα περισσότερα από τα πολυβραβευμένα ρεπορτάζ του για το περιοδικό Der Spiegel – και όχι μόνο – ήταν κατασκευασμένα.
Η καριέρα του ραγδαία ανερχόμενου αστεριού της γερμανικής δημοσιογραφίας τελείωσε απροσδόκητα και άδοξα. Μαζί της δεν αποκλείεται να τελείωσε και μια ιστορία αξιοπιστίας και εγκυρότητας 70 χρόνων για το περιοδικό.
Εδώ και δεκαετίες, το επίθετο «έγκυρο» συνόδευε συνήθως τον τίτλο του Spiegel στις χιλιάδες αναπαραγωγές αποκαλύψεων, ρεπορτάζ, άρθρων γνώμης και σχολίων από ΜΜΕ όλου του κόσμου. «Να τα λέμε όπως είναι», ήταν το μότο του ιδρυτή του, Ρούντολφ Άουγκστάιν, ο οποίος μάλλον δεν θα μπορούσε καν να διανοηθεί ότι αυτό το μότο θα φιγουράριζε στο εξώφυλλο του πλέον «επώδυνου» τεύχους στην ιστορία του περιοδικού.
Σε έξι μακροσκελή άρθρα και 24 σελίδες, το περιοδικό παραθέτει εξαντλητικές λεπτομέρειες για την αποκάλυψη της απάτης του δημοσιογράφου, μεταφέρει τις αντιδράσεις δημοσιογράφων, πολιτικών και αναγνωστών για το γεγονός, επιχειρεί να καταγράψει τα ψέματα του πρώην συνεργάτη του και παραδέχεται ότι η πραγματική έκταση των κατασκευασμένων στοιχείων θα χρειαστεί μήνες για να διαπιστωθεί με ασφάλεια.
Το περιοδικό φιλοξενεί ακόμη και συνέντευξη του Διευθυντή της εφημερίδας «Die Zeit» Τζιοβάνι ντι Λορέντζο, ο οποίος επισημαίνει χωρίς οίκτο τα λάθη του Spiegel. Αρκεί όμως όλο αυτό το «αυτομαστίγωμα» για να επιτευχθεί η κάθαρση και να διασωθεί η φήμη του περιοδικού – και μαζί οι επτά εκατομμύρια συνδρομητές του;
Ο ίδιος ο Ρελότσιους είναι πλέον άφαντος, σύμφωνα με το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων. Εδώ και λίγες ημέρες επιστρέφει βραβεία που απέσπασε τα τελευταία χρόνια για τα αποκλειστικά ρεπορτάζ του. Ανάμεσά τους, τέσσερα βραβεία για το «Ρεπορτάζ της χρονιάς» και ένα για τον «Δημοσιογράφο της Χρονιάς» από το CNN το 2014. Ο εφιάλτης δεν θα μπορούσε να είναι πιο τρομακτικός για τον ταλαντούχο δημοσιογράφο από το Αμβούργο που ονειρευόταν από μικρός να δει το όνομά του στα μεγαλύτερα έντυπα της Γερμανίας. Αμέσως μετά τις σπουδές στις Πολιτικές και Πολιτιστικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο της Βρέμης και της Βαλένθια, ξεκίνησε τα μεταπτυχιακά του στην διάσημη Σχολή ΜΜΕ της γενέτειράς του και πρωτεύουσας του γερμανικού Τύπου, το Αμβούργο.
Τα επόμενα χρόνια θα εργαστεί για τους σπουδαιότερους γερμανικούς τίτλους: Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung, Die Zeit, Sueddeutsche Zeitung Magazine, Financial Times Deutschland, Cicero κλπ. Με το Spiegel συνεργάζεται για πρώτη φορά το 2010 και το 2017 προσλαμβάνεται ως μόνιμος συντάκτης. Θα γράψει θέματα για την Συρία, το προσφυγικό, τον Ντόναλντ Τραμπ, την κατάσταση στα αμερικανομεξικανικά σύνορα, το Γουαντάναμο. Τα ρεπορτάζ – ή καλύτερα, οι ιστορίες του – ήταν, όπως αποκαλύπτεται, από την αρχή κατασκευασμένα. «Είναι άγνωστο πού ακριβώς βρίσκεται η αλήθεια και πού το ψέμα», γράφει το ίδιο το περιοδικό για τα κείμενα του Ρελότσιους, ο οποίος είχε μοναδικό ταλέντο να περιγράφει με – υπερβολικές, τελικά – λεπτομέρειες χαρακτήρες και καταστάσεις.
«Είναι αυτό δημοσιογραφία ή μυθιστόρημα;», διερωτάται ο ντι Λορέντζο, ο οποίος από τη θέση του κριτή στην Επιτροπή του Βραβείου «Nannen» είχε τουλάχιστον δύο φορές εκφράσει επιφυλάξεις για ρεπορτάζ του – όχι τόσο για την εγκυρότητά τους, αλλά για την σχεδόν ύποπτη «λάμψη των χαρακτήρων» που, κατά την άποψή του δεν ταίριαζε στην ερευνητική δημοσιογραφία. «Πρέπει να υπάρχει κάποια απόσταση. Δεν χρειάζεται τόσο δράμα», λέει χαρακτηριστικά. Και η δική του εφημερίδα ωστόσο είχε πέσει θύμα του Κλάας Ρελότσιους και τώρα ερευνά ποια ακριβώς σημεία των άρθρων που είχε γράψει για την Zeit ήταν κατασκευασμένα. Ήδη φαίνεται ότι τουλάχιστον μια συνέντευξη με τους γονείς ενός παιδιού με Σύνδρομο Ντάουν δεν έγινε ποτέ.
Αν όμως κάποιος ήταν πιο προσεκτικός, ίσως να είχε δει νωρίτερα πίσω από τις συναρπαστικές αφηγήσεις του φιλόδοξου δημοσιογράφου. Το 2014 η συνεργασία του με την Neue Zuercher Zeitung διακόπτεται απότομα, όταν κάποιοι αναγνώστες καταγγέλλουν ως «αποκύημα φαντασίας» δύο συνεντεύξεις του.
«Είμαι άρρωστος. Χρειάζομαι βοήθεια», είπε ο Ρελότσιους στους εργοδότες του, όταν αποκαλύφθηκαν οι απάτες του. Επί έναν μήνα είχε χάσει τον ύπνο του, ενώ προσπαθούσε απεγνωσμένα να καλύψει τα ψέματά του – με νέα ψέματα, ασφαλώς. Κατασκεύαζε ψεύτικους λογαριασμούς e-mail, ψεύτικο προφίλ στο Facebook, «αποδεικτικά» στοιχεία, οτιδήποτε για να στηρίξει τα ρεπορτάζ του, μπροστά στην ευθεία αμφισβήτηση από τον συνεργάτη του, Χουάν Μορένο, ο οποίος εντόπισε πρώτος το πρόβλημα. Ο ίδιος ο Μορένο θεωρήθηκε αρχικά συκοφάντης από τους επικεφαλής του Spiegel, οι οποίοι δεν μπορούσαν καν να διανοηθούν ότι το αστέρι του περιοδικού τους ήταν απατεώνας.
«Δεν ήταν ότι έψαχνα το επόμενο μεγάλο θέμα. Ήταν ο φόβος της αποτυχίας. Η πίεση του ότι δεν έπρεπε να αποτύχω μεγάλωνε όσο μεγάλωνε και η επιτυχία μου», είπε ο Ρελότσιους απολογούμενος στους προϊστάμενούς του, σύμφωνα με το περιοδικό. Για «κακοποίηση του ταλέντου» του κάνει λόγο η εφημερίδα «Die Welt», ενώ η Bild φαίνεται να απολαμβάνει την δυσφήμιση του διάσημου περιοδικού. Το σίγουρο ακόμη είναι ότι οι δυνάμεις εκείνες που έχουν αναδείξει τα ΜΜΕ σε εχθρό τους, όπως Η Εναλλακτική για την Γερμανία (AfD), πανηγυρίζουν μια νίκη σε βάρος του «συστήματος». Ίσως όμως το θέμα να είναι πολύ πιο απλό, όπως το περιγράφει ο Χουάν Μορένο: «Οι δημοσιογράφοι είναι άνθρωποι. Και οι άνθρωποι λένε ψέματα».
