Ο όρος «νευροαπόκλιση» (neurodivergence) αναφέρεται στις διαφορετικές λειτουργίες του εγκεφάλου που αποκλίνουν από τις συνήθεις, ή αλλιώς «νευροτυπικές», λειτουργίες.
Αν και η νευροαπόκλιση μπορεί να λάβει πολλές μορφές, οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές που επικεντρώνονται στο σώμα (body-focused repetitive behaviors, BFRBs) είναι συχνά ενδείξεις αυτών των διαφοροποιήσεων.
Ορισμένες από αυτές τις συμπεριφορές σχετίζονται με διάφορες διαγνώσεις, όπως αυτισμό, διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητας (ADHD) και ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD).
Σύμφωνα με ειδικούς, οι παρακάτω είναι επτά συμπεριφορές, οι οποίες ενδέχεται να αποτελούν σημάδια νευροαπόκλισης…
1. Σκάλισμα του δέρματος
Το σκάλισμα ή ξύσιμο του δέρματος, γνωστό και ως «διαταραχή δερματιλλομανίας», χαρακτηρίζεται από τη συνεχή επιθυμία να πειράζει κανείς το δέρμα του, είτε πρόκειται για σπυράκια είτε για πληγές. Η συμπεριφορά αυτή συχνά σχετίζεται με OCD, ADHD ή ακόμα και γενικευμένη αγχώδη διαταραχή (GAD). Το άτομο μπορεί να αναζητά μια αίσθηση ικανοποίησης ή ανακούφισης μέσα από αυτή τη συνήθεια, η οποία, σε υπερβολικό βαθμό, μπορεί να οδηγήσει σε βλάβες στο δέρμα.
2. Τραβήγματα μαλλιών
Η διαταραχή τριχοτιλλομανίας αναφέρεται στο συνεχές τράβηγμα των μαλλιών από διάφορα μέρη του σώματος, όπως το κεφάλι, οι βλεφαρίδες ή τα φρύδια. Αυτή η συμπεριφορά, που μπορεί να προκαλέσει ακόμα και απώλεια μαλλιών, συνδέεται με OCD, ADHD και αυτισμό. Συχνά, τα άτομα δεν συνειδητοποιούν ότι τραβούν τα μαλλιά τους, κάτι που υπογραμμίζει την ασυνείδητη διάσταση αυτών των επαναλαμβανόμενων συμπεριφορών που εστιάζουν στο σώμα (BFRB).
3. Βάδισμα στις μύτες των ποδιών
Το βάδισμα στις μύτες των ποδιών και στα μπροστινά πέλματα αντί για τις φτέρνες είναι συνήθως χαρακτηριστικό στα παιδιά, αλλά μπορεί να εμφανίζεται και σε ενήλικες. Αν και η συνήθεια αυτή έχει συσχετιστεί με τον αυτισμό, είναι σημαντικό να εξετάζονται και άλλες πιθανές αιτίες, όπως αδιάγνωστοι τραυματισμοί. Σε περιπτώσεις νευροαπόκλισης, αυτή η συνήθεια μπορεί να αποτελεί μέθοδο αυτορρύθμισης.
4. Δάγκωμα των μάγουλων
Το δάγκωμα του εσωτερικού μέρους των μάγουλων μπορεί να είναι μια ακόμα επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά που σχετίζεται με OCD. Αυτή η συνήθεια συχνά οδηγεί σε πληγές ή έλκη στο στόμα και μπορεί να επιδεινώσει την υγεία των ούλων και των δοντιών. Η συμπεριφορά αυτή εκφράζει συνήθως άγχος ή νευρικότητα, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις είναι ασυνείδητη.
5. Δάγκωμα νυχιών
Το δάγκωμα των νυχιών, γνωστό και ως ονυχοφαγία, είναι μια συμπεριφορά που μπορεί να συνδέεται με το OCD. Αν και πολλοί άνθρωποι δαγκώνουν τα νύχια τους για λόγους που δεν σχετίζονται με νευροαπόκλιση, όπως το άγχος ή η ανία, σε νευροαποκλίνοντα άτομα, η συνήθεια αυτή μπορεί να λειτουργεί ως μέσο διαχείρισης των αισθητηριακών αντιλήψεων ή της ανάγκης για αυτορρύθμιση.
6. «Κρακ» δαχτύλων
Η συνεχή τάση να πιέζουμε τις αρθρώσεις των δαχτύλων για να κάνουν «κρακ» συνδέεται επίσης με OCD. Μάλιστα αυτή η συμπεριφορά μπορεί να περιλαμβάνει όχι μόνο τα δάχτυλα αλλά και άλλες αρθρώσεις, όπως τον αυχένα, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει ακόμα και τραυματισμούς. Η ανάγκη για την αίσθηση «ανακούφισης» μέσω αυτών των κινήσεων μπορεί να συνδέεται με την αγχώδη ή ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.
7. Ύπνος με τα χέρια σε στάση «T-Rex»
Μία ακόμα συμπεριφορά που έχει γίνει γνωστή από την κοινότητα των νευροαποκλινόντων είναι ο ύπνος με τα χέρια σε μια συγκεκριμένη στάση, όπου οι καρποί βρίσκονται λυγισμένοι κάτω από το πιγούνι. Αν και είναι δύσκολο να προσδιοριστεί αν αυτή η στάση σχετίζεται απευθείας με τη νευροαπόκλιση, είναι μια συνήθεια που αναφέρεται συχνά από άτομα που αυτοπροσδιορίζονται ως νευροαποκλίνοντα.
Τι σημαίνει να είσαι νευροαποκλίνων;
Ο όρος νευροαπόκλιση περιλαμβάνει ένα φάσμα διαφορετικών τρόπων λειτουργίας του εγκεφάλου και συμπεριφορών. Το γεγονός ότι κάποιος εμφανίζει μία ή περισσότερες από αυτές τις συμπεριφορές δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είναι νευροαποκλίνων. Ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας μπορεί αρχικά να βοηθήσει κάποιον να διαπιστώσει εάν είναι νευροαποκλίνων, ωστόσο, θα μπορούσε ακόμη και «να αυτοχαρακτηριστεί» ως τέτοιος.
«Δεν είναι κάτι που πρέπει να επισημοποιήσει ένας επαγγελματίας», επισημαίνει η ψυχολόγος στην Cleveland Clinic, Susan Albers, μιλώντας στο Very Well Health. Όπως αναφέρει, η κατανόηση του ότι σκέφτεσαι διαφορετικά δεν είναι απαραίτητα κάτι αρνητικό. Η αποδοχή αυτών των διαφοροποιήσεων μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων. «Όταν αρχίζουμε να εξετάζουμε τις διαφορές στον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου των ανθρώπων, [βλέπουμε] ότι δεν είναι πάντα αρνητικό να σκεφτόμαστε με διαφορετικό τρόπο», τονίζει.
Για όσους θέλουν να αλλάξουν ή να προσαρμόσουν τις επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές τους, η αναζήτηση βοήθειας από έναν θεραπευτή είναι καίριας σημασίας. Οι θεραπευτές μπορούν να προτείνουν υποκατάστατες συμπεριφορές που προσφέρουν την ίδια αισθητηριακή εμπειρία χωρίς να είναι επιβλαβείς. «Αυτό για το οποίο μιλάμε [σε αυτές τις συνεδρίες] είναι μια συμπεριφορά αντικατάστασης, κάτι δηλαδή που είναι λιγότερο επιβλαβές αλλά έχει την ίδια αισθητηριακή εμπειρία» για το άτομο, σημειώνει η Susan Albers. Για παράδειγμα, μερικοί άνθρωποι βρίσκουν καταπραϋντικό να βάζουν πάγο στο δέρμα τους αντί να ξύνουν και να σκαλίζουν το δέρμα.
Η κατανόηση και η αναγνώριση αυτών των συμπεριφορών ως πιθανά σημάδια νευροαπόκλισης είναι ένα βήμα προς την αποδοχή της διαφορετικότητας και της κατανόησης των αναγκών των ατόμων που σκέφτονται και συμπεριφέρονται με διαφορετικό τρόπο.
