Τα καρδιαγγειακά νοσήματα παραμένουν η κύρια αιτία θανάτου παγκοσμίως, αλλά η τεχνολογία ανοίγει νέες δυνατότητες στη διάγνωση, την πρόληψη και τη θεραπεία. Πώς μπορούν τα wearables, οι εφαρμογές και η τεχνητή νοημοσύνη να προσφέρουν εξατομικευμένη φροντίδα στους ασθενείς;
Ο κ. Κωνσταντίνος Μπακογιάννης, Καρδιολόγος και Ακαδημαϊκός Υπότροφος, Επιστημονικός Συνεργάτης στην Γ Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική του Α.Π.Θ. μίλησε στο Newsbeast.gr για το παρόν και το μέλλον της ψηφιακής υγείας στην καρδιολογία.
Ας μιλήσουμε για το πώς η ψηφιακή υγεία μπορεί να γίνει σύμμαχος στη μάχη κατά των καρδιαγγειακών παθήσεων.
Οι καρδιαγγειακές παθήσεις είναι γνωστό ότι αποτελούν μία από τις σημαντικότερες, αν όχι τη σημαντικότερη αιτία θνητότητας και νοσηρότητας παγκοσμίως και στη χώρα μας. Παράλληλα, καθημερινά μαθαίνουμε ότι έχουμε νέες εξελίξεις στη διαγνωστική και στη θεραπευτική διαχείριση αυτών των νοσημάτων.
Ένας από τους αναπτυσσόμενους τομείς τα τελευταία χρόνια είναι η εξέλιξη που υπάρχει στον τομέα της πληροφορικής και των επικοινωνιών, κυρίως με την χρήση του Ίντερνετ και την ανάπτυξη των έξυπνων συσκευών. Επομένως, βάζοντας αυτά μέσα στο ίδιο πλαίσιο, προκύπτει το ερώτημα αν η ψηφιακή τεχνολογία μπορεί να αποτελέσει «σύμμαχο» στη βελτίωση της νοσηρότητας και της θνητότητας των καρδιαγγειακών νοσημάτων.
Εδώ έρχεται να μας βοηθήσει ο ταχέως αναπτυσσόμενος κλάδος της ψηφιακής υγείας. Πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε εργαλεία της ψηφιακής τεχνολογίας προκειμένου να μπορέσουμε να λύσουμε ζητήματα τα οποία πιθανόν να μας εμποδίζουν, ώστε να πετύχουμε το βέλτιστο δυνατό στη θεραπεία, στη διάγνωση και στην πρόληψη; Απώτερος στόχος είναι να μπορέσουμε εγκαίρως να προλαμβάνουμε στο να μην εκδηλώνονται οι καρδιακές παθήσεις, αλλά και στην περίπτωση που κάποιος πάσχει από μία καρδιαγγειακή πάθηση να εξασφαλίζουμε ότι αυτός ο ασθενής πλέον θα μπορεί να έχει μία καλύτερη διαχείριση της νόσου του, ένα καλύτερο κομμάτι πρόβλεψης των επιπλοκών και σίγουρα καλύτερη ποιότητα ζωής και μακροβιότητα.
Θέλετε να μου πείτε λίγο πιο συγκεκριμένα όσα αναφέρατε; Πώς μπορεί να βοηθήσει η ψηφιακή υγεία στη διάγνωση των νοσημάτων της καρδιάς;
Όταν λέμε ψηφιακή υγεία, εννοούμε ακριβώς πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε τα εργαλεία που μας δίνει η επιστήμη της πληροφορικής ώστε να βελτιώσουμε τη διαχείριση των παθήσεων προσφέροντας πιο αποτελεσματικές υπηρεσίες πρόληψης και περίθαλψης. Ένας ξεχωριστός τομέας της ψηφιακής υγείας είναι η τεχνητή νοημοσύνη. Άλλοι τομείς της ψηφιακής υγείας είναι οι εφαρμογές υγείας (mhealth apps), οι πλατφόρμες υγείας και πλατφόρμες τηλεπαρακολούθησης, οι IoT συσκευές και οι έξυπνες συσκευές, όπως είναι τα έξυπνα ρολόγια, αλλά και άλλου είδους αισθητήρες.
Η τεχνητή νοημοσύνη συνδυάζεται με τα μεγάλα δεδομένα (big data). Και ένας σημαντικός τομέας που τα μεγάλα δεδομένα και η τεχνητή νοημοσύνη μπορούν να βοηθήσουν είναι η καρδιαγγειακή πρόληψη. Υπάρχει η πρωτογενής πρόληψη και η δευτερογενής πρόληψη. Πρωτογενής πρόληψη είναι όταν δεν έχουμε κάποια νόσο και προσπαθούμε να προλάβουμε να συμβεί ή να αναπτυχθεί κάποια νόσος, και δευτερογενής πρόληψη είναι όταν έχουμε κάποια νόσο και προσπαθούμε να προλάβουμε την επιδείνωσή της ή τυχόν επιπλοκές που σχετίζονται με αυτή. Τα εργαλεία της ψηφιακής υγείας μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά τόσο στην πρωτογενή όσο και στη δευτερογενή πρόληψη.
Παραδείγματος χάριν, όταν μιλάμε για πρωτογενή πρόληψη ένα μεγάλο κομμάτι που αυτή τη στιγμή προσπαθεί η ιατρική κοινότητα να δημιουργήσει είναι καλύτερα εργαλεία αναγνώρισης ατόμων που πιθανόν να βρίσκονται σε υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου. Είναι κατανοητό ότι δεν μπορούμε να κάνουμε όλες τις διαγνωστικές εξετάσεις σε όλο τον πληθυσμό για να αναγνωρίσουμε εγκαίρως τα άτομα με υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης κάποιας νόσου, καθώς κάτι τέτοιο θα ήταν πολύ δύσκολο να συμβεί πρακτικά, αλλά είναι και οικονομικά ασύμφορο για τα συστήματα υγείας. Συνδυάζοντας λοιπόν δεδομένα από μεγάλες βάσεις δεδομένων, ο στόχος είναι να δημιουργήσουμε καλύτερα εργαλεία αξιολόγησης του κινδύνου που διατρέχει κάποιο άτομο να αναπτύξει μία νόσο, ώστε να παρεμβαίνουμε εγκαίρως και να προλαβαίνουμε την εκδήλωσή της. Έτσι, σε έναν προληπτικό έλεγχο που μπορεί να κάνει ένα άτομο νεαρής ηλικίας, ένας αλγόριθμος τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να μας παρέχει πληροφορίες που να δείχνουν ότι το άτομο αυτό ενδεχομένως ανήκει σε κατηγορία που πρέπει να ακολουθεί έναν εντατικότερο έλεγχο στη διάρκεια της ζωής του, ώστε να προλάβουμε την πάθηση.
Αναφορικά με τα μεγάλα δεδομένα, ακόμη και τα social media μπορεί να φανούν χρήσιμα. Για παράδειγμα, μελέτες έδειξαν ότι το πλήθος των tweets σχετικά με την COVID-19 είχε αναλογική σχέση με την αύξηση των κρουσμάτων της νόσου. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, οι φορείς δημόσιας υγείας θα μπορούσαν δυνητικά να χρησιμοποιήσουν αυτή την πληροφορία και να λάβουν μέτρα πρόληψης και προστασίας πριν εκδηλωθούν πλήρως τα κρούσματα.
Εκτός από τα μεγάλα δεδομένα και την τεχνητή νοημοσύνη, τα εργαλεία της ψηφιακής υγείας μπορούν επίσης να βοηθήσουν. Τα έξυπνα ρολόγια είναι αρκετά διαδεδομένα και κάποια από αυτά έχουν, για παράδειγμα, ενσωματωμένη τη δυνατότητα να κάνεις ηλεκτροκαρδιογράφημα. Έχουμε περιπτώσεις ατόμων που ένα έξυπνο ρολόι θα δώσει σήμα ή την πληροφορία ότι ο καρδιακός ρυθμός φαίνεται να είναι άρρυθμος. Επομένως, ενώ μπορεί να μην έχουν κάποια διαγνωσμένη πάθηση, αυτό μπορεί να τους θορυβήσει και να επικοινωνήσουν με κάποιον γιατρό, κάτι άλλωστε που τους συμβουλεύει να κάνουν και το έξυπνο ρολόι ή η έξυπνη συσκευή. Έτσι, πολύ πιθανό να προλάβουμε μια αρρυθμία, να την αναγνωρίσουμε και να την εντοπίσουμε νωρίτερα από ό,τι αν αφήναμε να εξελιχθεί χωρίς να έχουμε μία τέτοια τεχνολογία.
Τι ισχύει με τη δευτερογενή πρόληψη;
Το ίδιο ισχύει και για τη δευτερογενή πρόληψη. Ένας ασθενής που έχει μία γνωστή καρδιακή νόσο μπορεί να χρησιμοποιεί όλα αυτά τα εργαλεία. Έχουμε, για παράδειγμα, ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια, η οποία είναι αρκετά σοβαρή πάθηση. Ο κίνδυνος στους ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια είναι να συμβεί μία απορρύθμιση της καρδιακής ανεπάρκειας και να έχει ένα οξύ πνευμονικό οίδημα. Υπάρχουν ψηφιακά εργαλεία και έξυπνες συσκευές, όπως είναι μια έξυπνη ζυγαριά, που σε συνδυασμό με μία εφαρμογή στο κινητό τηλέφωνο μπορούν εγκαίρως να αναγνωρίσουν και να πληροφορήσουν τον ασθενή ότι πιθανόν να πρέπει να προσέξει λίγο παραπάνω καθώς φαίνεται ότι επιδεινώνεται η κατάστασή του.
Αντίστοιχα, υπάρχουν πλατφόρμες τηλεπαρακολούθησης. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, για παράδειγμα, στο δικό μας εργαστήριο (Εργαστήριο Καρδιαγγειακής Πρόληψης και Ψηφιακής Καρδιολογίας) αναπτύξαμε μια εφαρμογή από το 2018 που λέγεται ThessHF. Η εφαρμογή έχει στόχο να λειτουργήσει ως βοηθός για τους ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια, ώστε και να έχουν ένα καθημερινό κίνητρο να παρακολουθούν τέτοιες παραμέτρους και να ειδοποιούνται όταν κάποια παράμετρος ξεπερνά τα φυσιολογικά για τον κάθε ασθενή όρια, εφιστώντας την προσοχή τους και προτρέποντάς τους να επικοινωνήσουν με τον θεράποντα ιατρό τους.
Σχετικά με τον ρόλο της ψηφιακής υγείας στη διάγνωση, τι έχετε να μας πείτε;
Τα εργαλεία της ψηφιακής υγείας έχουν σημαντικό ρόλο στη διάγνωση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στην καρδιολογία είναι η ώθηση που έχουν δώσει τα εργαλεία της τεχνητής νοημοσύνης στον τομέα της απεικόνισης. Όταν μιλάμε για έναν υπέρηχο καρδιάς, τη μαγνητική καρδιάς ή την αξονική καρδιάς, φαίνεται ότι σιγά σιγά θα έχουμε στη διάθεσή μας ένα ολόκληρο οπλοστάσιο από τέτοιου είδους εργαλεία που θα βοηθούν να «βλέπουμε» λεπτομέρειες και να αναγνωρίζουμε πρότυπα, μοτίβα και λεπτομέρειες που πολλές φορές δεν μας ήταν τόσο εύκολο και κατανοητό με τα ήδη υπάρχοντα εργαλεία στα πρώιμα στάδια κάποιας πάθησης.
Πιστεύετε ότι οι εφαρμογές της ψηφιακής υγείας κάποια στιγμή θα αντικαταστήσουν εντελώς την ανθρώπινη παρέμβαση στη διάγνωση ή την παρακολούθηση;
Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε ένα στάδιο που για μένα είναι δύσκολο να προβλέψω τι θα γίνει. Γενικά μιλώντας, θεωρώ ότι τα επόμενα χρόνια δύσκολα θα υπάρξει αντικατάσταση της ανθρώπινης παρέμβασης. Πιστεύω ότι είμαστε σε ένα σημείο όπου υπάρχουν εργαλεία που μπορούν να λειτουργήσουν σαν καλοί «βοηθοί», δηλαδή υποστηρικτικά στην καθημερινότητα των λειτουργών υγείας. Υπάρχουν εργαλεία που μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα, αλλά όχι να πάρουν το ρόλο του γιατρού, να κάνουν τη διάγνωση και να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους, μπορούν όμως να δώσουν χρήσιμες πληροφορίες.
Θα χρειαστούν αρκετές δοκιμές σε κλινικό επίπεδο και ασφαλή ρυθμιστικά πλαίσια -που αυτή τη στιγμή δεν έχουν ακόμα παγιωθεί- ώστε να μπορούμε να πούμε με ασφάλεια και σιγουριά ότι εμπιστευόμαστε την πληροφορία που δίνει ένας αλγόριθμος και χτίζουμε τη στρατηγική πρόληψης, τη διαγνωστική ή τη θεραπευτική διαχείριση ενός ασθενούς.
Πιστεύετε ότι η ψηφιακή υγεία και οι εφαρμογές της μπορούν να βοηθήσουν στην εξατομίκευση της θεραπείας;
Θεωρώ ότι ένας από τους βασικούς και απώτερους στόχους -όχι ίσως και τόσο μακρινός- της σύγχρονης ιατρικής και της ψηφιακής υγείας είναι αυτό που πολύ σωστά λέτε, η προσωποποιημένη προσέγγιση στην πρόληψη, αλλά κυρίως στη θεραπεία. Πιστεύω πραγματικά ότι ο ρόλος των τεχνολογιών της ψηφιακής υγείας μπορεί να είναι καταλυτικός.
Έχουμε στη διάθεσή μας εργαλεία τα οποία μας δίνουν τη δυνατότητα να συνδυάσουμε δεδομένα από διαφορετικές πηγές, όπως είναι γενετικά, βιοχημικά, κλινικά και απεικονιστικά δεδομένα, αλλά και δεδομένα από την πραγματική ζωή του ασθενούς μέσα από αισθητήρες και φορητές συσκευές. Μαζί με δεδομένα από την βιβλιογραφία, μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα πιο προσωποποιημένο προφίλ και αντίστοιχα αυτό να μας κατευθύνει για τις βέλτιστες διαγνωστικές και θεραπευτικές επιλογές.
Ήδη η χρήση της τεχνολογίας και η αξιοποίηση όλων αυτών των εργαλείων έχουν προσφέρει αρκετά σε τομείς όπως είναι, για παράδειγμα, ο καρκίνος ή κάποιες άλλες παθήσεις που χρειάζονται μια πιο εξατομικευμένη προσέγγιση. Εμείς στη δική μας κλινική και με βάση τις νέες επιταγές της υγείας, λειτουργεί το Ειδικό ιατρείο προσωποποιημένης καρδιαγγειακής φροντίδας και πρόληψης. Στόχος του ιατρείου είναι να προσεγγίσουμε τον ασθενή σε βάση η οποία ξεφεύγει από το αυστηρά και αμιγώς ιατρικό επίπεδο και λαμβάνει υπ’ όψιν τον άνθρωπο ως ολότητα γιατί, όπως είπαμε και πριν, μια θεραπευτική προσέγγιση δεν είναι μόνο μία συνταγή, δεν είναι μόνο ένα σχήμα θεραπείας. Πρέπει να προσεγγίσεις τις συνήθειες του ανθρώπου, την ψυχολογία του ανθρώπου. Πρέπει να λάβεις υπ’ όψιν σου αν έχει φροντιστές γύρω του ή όχι, αν έχει ένα υποστηρικτικό περιβάλλον, αν έχει άλλες ανάγκες που πιθανόν χρειάζεται βοήθεια και υποστήριξη. Όλα αυτά είναι σημαντικά αν θέλουμε πραγματικά να μιλάμε για προσωποποιημένη φροντίδα, αλλά και για να δώσουμε τις κατευθύνσεις για την επιτυχημένη θεραπεία.
Ποιο είναι το κοντινό μέλλον της ψηφιακής υγείας;
Βρισκόμαστε σε ένα μεταβατικό στάδιο, περάσαμε μία φάση στην ψηφιακή καρδιολογία που υπήρχε αρκετός ενθουσιασμός, όταν όλα αυτά τα εργαλεία ήρθαν στην καθημερινότητά μας. Ωστόσο θεωρώ ότι πλέον είμαστε πιο ώριμοι για να δούμε τα πράγματα στη σωστή διάσταση, για να μπορούμε να προχωρήσουμε με ασφάλεια. Πιο συγκεκριμένα, η ανάγκη για ρυθμιστικά πλαίσια είναι υπαρκτή. Τέτοιου είδους μηχανισμοί και πλαίσια θα δώσουν κατευθύνσεις για το πώς μπορούμε με ασφάλεια να αξιολογήσουμε την κλινική αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των ψηφιακών εργαλείων, αλλά και να διασφαλίσουν θέματα ηθικής και ιδιωτικότητας, τα οποία είναι πάρα πολύ σημαντικά αν μιλάμε για δεδομένα ασθενών και τη διαχείριση της νόσου τους.
Ταυτόχρονα, θεωρώ πως στον πυρήνα όλων αυτών βρίσκεται η εκπαίδευση. Είναι ανάγκη όλοι μας και κυρίως οι φορείς υγείας να επενδύσουμε συνειδητά στην εκπαίδευσή μας, στην εκπαίδευση των λειτουργών υγείας, αλλά και του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου, ώστε να είμαστε καταρτισμένοι για το τι εννοούμε όταν χρησιμοποιούμε όρους όπως τεχνητή νοημοσύνη, φορητές συσκευές ή έξυπνες συσκευές, δεδομένα και ιδιωτικότητα, ασφάλεια δεδομένων. Θεωρώ ότι με αυτό τον τρόπο θα είμαστε σε θέση να μπορούμε συλλογικά να κατανοούμε δυνατότητες που έχουν τα εργαλεία της ψηφιακής υγείας, αλλά και τα όριά τους.
Προσωπικά πιστεύω πολύ στην εκπαίδευση και η κλινική μας έχει αναγνωρίσει αυτή την ανάγκη. Μια από τις κύριες δράσεις που κάνουμε είναι το λεγόμενο «Σχολείο ασθενών με καρδιαγγειακές παθήσεις» (CardioSchool), στο οποίο φροντίζουμε μέσα από τους κύκλους σεμιναρίων να βοηθούμε τους ασθενείς και τους φροντιστές να βελτιώσουν το επίπεδο της εγγραμματοσύνης στον τομέα της υγείας, της κατανόησης της νόσου και των θεραπευτικών επιλογών. Στo πλαίσιo του σχολείου μία από τις δράσεις που τρέχουμε σε συνεργασία με το Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής και Ψηφιακής Καινοτομίας του ΑΠΘ είναι τα σεμινάρια ψηφιακής εγγραμματοσύνης και ενίσχυσης ψηφιακών δεξιοτήτων.
Θέλουμε να μπορούμε ασθενείς και λειτουργοί υγείας να μιλάμε μία κοινή γλώσσα για να μπορούμε να επικοινωνούμε και καταλαβαίνουμε τις δυνατότητες που έχουμε, τι μπορούμε να κάνουμε, τι δεν μπορούμε να κάνουμε, αλλά και θέματα που αφορούν την ασφάλεια και την ιδιωτικότητά μας, έτσι ώστε όλο αυτό το κομμάτι να μπαίνει σε ένα ασφαλές και ορθά δημιουργικό πλαίσιο.
