Η απόρρητη αμερικανική έρευνα που αναζωπύρωσε τα σενάρια για την «πηγή» του κορονοϊού

Αρχικά εντάχθηκε στο πλήθος των «θεωριών συνωμοσίας» που ξεπήδησαν με την εμφάνιση της πανδημίας του κορονοϊού. Ωστόσο η συζήτηση για το σενάριο που υποστηρίζει ότι ο κορονοϊός «ξέφυγε» από κινεζικό εργαστήριο και στη συνέχεια εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο αναζωπυρώθηκε τα τελευταία 24ωρα. Η εφημερίδα Wall Street Journal αποκάλυψε πως το εν λόγω σενάριο αναφέρεται σε απόρρητη έρευνα του υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ, η οποία γνωστοποιήθηκε στο Λευκό Οίκο και σε ανώτερους Αμερικανούς αξιωματούχους.

Η αμερικανική εφημερίδα τονίζει πως το συμπέρασμα της έρευνας του υπουργείου Ενέργειας είναι σοβαρό, καθώς η υπηρεσία διαθέτει σημαντική επιστημονική τεχνογνωσία και επιβλέπει ένα δίκτυο εθνικών εργαστηρίων των ΗΠΑ, ορισμένα εκ των οποίων διεξάγουν προηγμένες βιολογικές έρευνες. Τέσσερις άλλες αμερικανικές υπηρεσίες, όπως και ένα πάνελ Εθνικών Πληροφοριών, εξακολουθούν να εκτιμούν ότι η covid-19 προκλήθηκε από φυσική μετάδοση, ενώ άλλες δύο υπηρεσίες δεν έχουν καταλήξει ακόμη σε συμπέρασμα, ανέφερε η Wall Street Journal.

«Θα πρέπει επιτέλους να μάθουμε τι οδήγησε σε αυτήν την πανδημία, ώστε να μπορούμε να αποτρέψουμε κάτι παρόμοιο στο μέλλον», είχε τονίσει το 2021 ο Δρ Ντέιβιντ Ρέλμαν, μικροβιολόγος του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ ειδικός σε μολυσματικές ασθένειες, όπως υπενθυμίζει το CNN, υπογραμμίζοντας πως οι δηλώσεις του αντανακλούσαν τις ανησυχίες σχετικά με την προέλευση του κορονοϊού. Αυτός είναι και ο λόγος που το συγκεκριμένο ζήτημα συνεχίζει και απασχολεί σοβαρά τη διεθνή επιστημονική κοινότητα και όχι μόνο. 

Σύγχυση και πολιτική αντιπαράθεση

Προήλθε από εργαστήριο; Ήταν ζωονόσος; Κάτι άλλο; Μετά το σάλο που προκλήθηκε από την έκθεση του υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ, εντείνοντας τη σύγχυση, δύο πηγές του υπουργείου που μίλησαν υπό καθεστώς ανωνυμίας στους δημοσιογράφους του CNN Τζέρεμι Χερμπ και Νατάσα Μπέτραντ διευκρίνισαν πως η εκτίμηση στην έκθεση αυτή είναι «χαμηλής εμπιστοσύνης».

Όπως επισημαίνεται στο σχετικό δημοσίευμα, οι υπηρεσίες πληροφοριών μπορούν να κάνουν αξιολογήσεις με χαμηλή, μεσαία ή υψηλή εμπιστοσύνη. Μια αξιολόγηση «χαμηλής εμπιστοσύνης» σημαίνει πως οι πληροφορίες που ελήφθησαν δεν ήταν αρκετά αξιόπιστες ή είναι πολύ κατακερματισμένες για να υπάρξει μια πιο οριστική αναλυτική κρίση ή ότι δεν υπάρχουν αρκετές διαθέσιμες πληροφορίες για να εξαχθεί ένα πιο αξιόπιστο συμπέρασμα.

Στη δημόσια συζήτηση παρενέβη και ο διευθυντής του FBI Κρίστοφερ Ρέι, «τροφοδοτώντας» τη θεωρία της διαρροής του κορονοϊού από εργαστήριο στην πόλη Γουχάν της Κίνας. «Το FBI εκτιμά ήδη εδώ και κάποιο καιρό ότι η πανδημία πολύ πιθανό να οφείλεται σε ένα περιστατικό σε εργαστήριο», δήλωσε στο Fox News. Στην ίδια συνέντευξη ο Ρέι κατηγόρησε επίσης την Κίνα ότι προσπάθησε να εμποδίσει την έρευνα που διεξήγαγαν οι ΗΠΑ για την προέλευση της πανδημίας. Το Πεκίνο, από την πλευρά του, διαψεύδει κατηγορηματικά τους ισχυρισμούς αυτούς και παραπέμπει στην έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η οποία αναφέρει ότι η πανδημία προήλθε από τη φυσική μετάδοση του κορονοϊού και δεν οφείλεται σε διαρροή από εργαστήριο.

Ο Τζέικ Σάλιβαν, σύμβουλος εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ, μιλώντας στην εκπομπή «State of the Union» του CNN, παραδέχθηκε πως η κοινότητα των μυστικών υπηρεσιών είναι διχασμένη στο θέμα, ενώ σημείωσε ότι ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν αναζητά οριστικές απαντήσεις για το ζήτημα προέλευσης του ιού.

Υπενθυμίζεται πως ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, είχε υιοθετήσει αβίαστα τον ισχυρισμό περί διαρροής από κινεζικό εργαστήριο, εξαπολύοντας επίθεση στο Πεκίνο και ανοίγοντας το κουτί για ένα πλήθος αντικινεζικών και ρατσιστικών θεωριών συνομωσίας. Μάλιστα είχε δώσει και εντολή στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ για διεξαγωγή έρευνας σχετικά με «βιολογικά όπλα» της Κίνας. Ωστόσο η εν λόγω έρευνα τερματίστηκε όταν ανέλαβε τη διακυβέρνηση ο Τζο Μπάιντεν.

Το CNN υπογραμμίζει πως μέχρι τον Ιούλιο του 2021, ανώτεροι αξιωματούχοι της κυβέρνησης Μπάιντεν, που επιβλέπουν μια ανασκόπηση πληροφοριών σχετικά με την προέλευση, είχαν αλλάξει στάση και εκτιμούσαν ότι η θεωρία διαρροής από το εργαστήριο ήταν τουλάχιστον εξίσου αξιόπιστη με την πιθανότητα ο ιός να είχε εμφανιστεί φυσικά. Πλέον, και μετά την αποκάλυψη της σχετικής έκθεσης του υπουργείου Ενέργειας, οι Ρεπουμπλικάνοι εντείνουν την πίεσή τους για περαιτέρω έρευνα σχετικά με την εν λόγω θεωρία, ενώ κατηγορούν την κυβέρνηση Μπάιντεν ότι υποβαθμίζει τις πιθανότητές της.

Διαφωνίες και στην επιστημονική κοινότητα

H Δρ Φιλίππα Λέντζος, του King’s College του Λονδίνου, σημείωσε, σύμφωνα με τον Guardian, πως το ζήτημα της προέλευσης του κορονοϊού παραμένει ανοιχτό. «Θα μπορούσε κάλλιστα να έχει προκύψει από μια φυσική διάχυση, αλλά θα μπορούσε εξίσου να είναι αποτέλεσμα δραστηριότητας που σχετίζεται με την έρευνα, να διέρρευσε δηλαδή από εργαστήριο ή να ξέφυγε από ένα περιστατικό επιτόπιας εργασίας», είπε και πρόσθεσε: «Δεν υπάρχουν αποδείξεις για καμία από τις δύο περιπτώσεις, μόνο ιστορικό περιστατικών και έμμεσες ενδείξεις».

Η κυρία Λέντζος ανέφερε πως για την ίδια η «διαρροή από εργαστήριο» είναι μια υπαρκτή πιθανότητα, ωστόσο επισήμανε και αυτή με τη σειρά της πως η αξιολόγηση είναι «χαμηλής εμπιστοσύνης» και δεν φαίνεται να «έπεισε» καμία άλλη αρχή που είχε διαφορετική θέση.

Από την πλευρά του ο εκπρόσωπος Τύπου του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, Τάρικ Γιασάρεβιτς, δήλωσε πως ο ΠΟΥ δεν έχει λάβει καμία πληροφορία για τη συγκεκριμένη αξιολόγηση. «Θα συνεχίσουμε να εξετάζουμε όλα τα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία που μας βοηθούν να προωθήσουμε τη γνώση σχετικά με την προέλευση του Sars-CoV-2 και καλούμε την Κίνα και την επιστημονική κοινότητα να αναλάβουν τις απαραίτητες μελέτες προς αυτή την κατεύθυνση. Μέχρι να έχουμε περισσότερα στοιχεία, όλες οι υποθέσεις παραμένουν στο τραπέζι», τόνισε.

Ωστόσο άλλοι ειδικοί απορρίπτουν κατηγορηματικά τα σενάρια περί «διαρροής» του κορονοϊού από εργαστήριο της Κίνας. «Δεν είναι σωστό να χαρακτηρίζεται αυτό το ζήτημα ως επιστημονικά αμφιλεγόμενο», δήλωσε η καθηγήτρια Άντζι Ράσμουσεν, του Πανεπιστημίου του Σασκάτσουαν, του Καναδά. «Δύο προηγούμενες μελέτες – στη μια εκ των οποίων συμμετείχα – κατέδειξαν, με τη χρήση πολλαπλών αποδεικτικών στοιχείων, ότι η πανδημία εμφανίστηκε στον ανθρώπινο πληθυσμό δύο φορές σε διάστημα περίπου δύο εβδομάδων στην αγορά Γουχάν σε συνδυασμό με το εμπόριο ζώων», ανέφερε.

«Οποιαδήποτε δεδομένα υποδηλώνουν διαρροή από εργαστήριο θα πρέπει να συνάδουν με αυτά τα στοιχεία. Μέχρι στιγμής όλες οι διαφορετικές υποθέσεις που αμφισβητούν τα ευρήματά μας δεν έχουν περάσει από επίσημη αξιολόγηση. Δεδομένου ότι τα ευρήματα της τελευταίας έκθεσης του υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ περιγράφονται ως “αδύναμα” ή “χαμηλής εμπιστοσύνης” θα αποτελεί έκπληξη αν αυτή η έρευνα μπορεί να ξεπεράσει τον πήχη αξιοπιστίας που έχει τεθεί», προσθέτει.

Ο καθηγητής Ντέιβιντ Ρόμπερτσον του Πανεπιστημίου της Γλασκόβης, σύμφωνα πάντα με τον Guardian, εξέφρασε σοβαρές ανησυχίες για τις «ασαφείς φήμες», όπως είπε, που συμβάλουν στην παραπληροφόρηση γύρω από το θέμα. «Είναι σημαντικό να επισημανθεί πως έχουμε πολλά στοιχεία για τη φυσική προέλευση του Sars – CoV – 2, δηλαδή όχι μόνο μια μελέτη αλλά πολλά αποδεικτικά στοιχεία που συγκεντρώνονται σταθερά από το 2020», τόνισε.

Ο Ντον Γιαν Τζιν, καθηγητής ιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ, συμφωνεί. «Για εμένα και άλλους επιστήμονες που γνωρίζουν καλά τα γεγονότα, η πιθανότητα διαρροής από εργαστήριο είναι εξαιρετικά χαμηλή. Το εν λόγω σενάριο είναι περισσότερο σενάριο φαντασίας και είναι τόσο γελοίο όσο και ο ισχυρισμός ότι ο κορονοϊός προήλθε από διαρροή εργαστηρίου στις ΗΠΑ», επισημαίνει. 

Πάντως η Φιλίππα Λέντζος προσθέτει ότι χρειάζεται περαιτέρω μελέτη των στοιχείων. «Δεν υιοθετώ την αναφορά του υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ περί διαρροής από εργαστήριο, αλλά πιστεύω πως θα πρέπει να συνεχίσουμε τις μελέτες με ανοιχτό μυαλό και να συνεχίσουμε να πιέζουμε για μια διεθνή έρευνα, αν και εκτιμώ πως ένα τέτοιο ενδεχόμενο σε αυτή τη φάση είναι εξαιρετικά μικρό».

Γιατί είναι τόσο δύσκολο να ειπωθεί με βεβαιότητα η «πηγή»;

Όπως σημειώνει ο Guardian, ένα βασικό πρόβλημα που επιτείνει και τη σύγχυση γύρω από το ζήτημα είναι πως αποτελεί πάντα ένα δύσκολο εγχείρημα να εντοπιστεί η προέλευση ενός ιού, ο ξενιστής από τον οποίο πέρασε ο ιός καθώς προσαρμόστηκε για να μολύνει ανθρώπους, και γίνεται όλο και δυσκολότερο με την πάροδο του χρόνου. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στον Έμπολα, η αρχική φυσική πηγή δεν έχει ποτέ εντοπιστεί. Και έχουν περάσει περισσότερα από 40 χρόνια από τα πρώτα κρούσματα του Έμπολα, υπενθυμίζει το CNN.

Υπάρχει επίσης προηγούμενο τόσο για εργαστηριακά ατυχήματα που αφορούν διαρροή βιολογικά επικίνδυνων οργανισμών, όσο και για επιδημίες κορονοϊού – και άλλων ασθενειών – που έχουν ζωική προέλευση. Η παρουσία του βιολογικού εργαστηρίου στην ίδια πόλη με την αγορά ζωών, που βρίσκεται στο επίκεντρο των ερευνών, αναγνωρίζεται από αρκετούς ως μια μυστηριώδης σύμπτωση. Η κατάσταση, συμπληρώνει ο Guardian, έγινε ακόμη δυσκολότερη εξαιτίας της έντονης πολιτικοποίησης της πανδημίας.

Επίσης, σύμφωνα με την Δρ. Φιλίππα Λέντζος, ένα βασικό ζήτημα που ενίσχυσε τα σενάρια ήταν η έλλειψη διαφάνειας. «Η “έρευνα” ή καλύτερα η “ κοινή αποστολή ΠΟΥ – Κίνας“, που συμφωνήθηκε μεταξύ των δύο πλευρών δεν ήταν μια έρευνα ειδικών που θα διερευνούσαν και τα δύο σενάρια. Δημιουργήθηκε για να διερευνήσει αποκλειστικά τη φυσική διάχυση», τονίζει στον Guardian, υποστηρίζοντας πως το Πεκίνο επηρέασε σε μεγάλο βαθμό πολλούς παράγοντες, όπως το τι θα μπορούσε να δει η αποστολή, σε ποια δεδομένα θα είχε πρόσβαση, με ποιους θα μπορούσε να επικοινωνήσει. «Υπήρχε, και συνεχίζει να υπάρχει, έλλειψη συνεργασίας από το Πεκίνο», ανέφερε.