Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας: Ένας άνθρωπος αυτοκτονεί κάθε 40 λεπτά

Η πρόληψη των αυτοκτονιών είναι το θέμα που θέτει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, σήμερα. Ο Οργανισμός θεωρεί, επίσης, προτεραιότητα την προαγωγή της ψυχικής υγείας, μεταξύ άλλων, μέσα από την κοινοτική ψυχιατρική. Δηλαδή την παροχή υπηρεσιών στους ασθενείς μέσα στην κοινότητα, χωρίς να απομακρύνονται από το φυσικό και κοινωνικό τους περιβάλλον.

Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, παρά το ότι τα ποσοστά αυτοκτονιών είναι χαμηλό σε σχέση με άλλες χώρες, όταν ένα άτομο εκφράζει αυτοκαταστροφικές σκέψεις, δεν πρέπει να το αγνοούμε, λένε οι ειδικοί επιστήμονες. Τα κύρια ζητήματα, που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες πολίτες είναι οι αγχώδεις διαταραχές και η κατάθλιψη, ενώ στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες την πρώτη θέση έχει η κατάθλιψη. Από την άλλη, στην Ελλάδα χρειάζεται συνολική οργάνωση της ψυχικής υγείας.

Για τα θέματα αυτά το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνομίλησε με τον πρόεδρο της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας Δημήτρη Πλουμπίδη και την επιστημονική διευθύντρια του Ελληνικού Κέντρου Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών (ΕΚΕΨΥΕ) Αλίκη Γρηγοριάδου, το οποίο ήταν το πρώτο κέντρο στην κοινοτική ψυχιατρική στην Ελλάδα.

Όταν υπάρχουν σκέψεις αυτοκαταστροφής να τις παίρνουμε στα σοβαρά και να ζητάμε βοήθεια

Περίπου 800.000 άνθρωποι αυτοκτονούν κάθε χρόνο στον κόσμο, δηλαδή ένας άνθρωπος κάθε 40 λεπτά, ενώ υπολογίζεται ότι, την ίδια στιγμή, γίνονται είκοσι απόπειρες αυτοκτονίας, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Τα θύματα είναι άνθρωποι όλων των ηλικιών, αλλά η αυτοκτονία παραμένει η δεύτερη αιτία θανάτου στις ηλικίες 15-29 παγκοσμίως. Η Ελλάδα έχει ποσοστά αυτοκτονιών περί τις 4 στις 100.000 κατοίκους, ένα από τα χαμηλότερα στον κόσμο. Τα χρόνια της κρίσης 2011-2014 οι αυτοκτονίες στην Ελλάδα σημείωσαν σημαντική αύξηση, χωρίς όμως να ξεφύγουν από ποσοστά 4,2 -4,3. Κυρίως έπληξαν άνδρες, αλλά και γυναίκες μέσης ηλικίας. Από το 2015 και μετά οι αυτοκτονίες μειώθηκαν, αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Δημήτρης Πλουμπίδης, πρόεδρος της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας.

Κάτι άλλο που μετρήθηκε και βρέθηκε αυξημένο τα χρόνια της κρίσης ήταν ο αυτοκτονικός ιδεασμός, δηλαδή σκέψεις του ανθρώπου που αφορούν αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, αλλά και αυτό βρίσκεται σε σχετική ύφεση, επισημαίνει ο κ. Πλουμπίδης. «Η βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών βοηθάει τη μείωση του αυτοκτονικού ιδεασμού. Όταν υπάρχουν ιδέες αυτοκτονίας είναι καλό να τις παίρνουμε στα σοβαρά και να ζητάμε βοήθεια γι΄ αυτόν που τις εκφράζει, ιδιαίτερα αν λέει και με τι τρόπο σχεδιάζει να το κάνει», υπογραμμίζει.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει θέση ως στόχο τη μείωση των αυτοκτονιών κατά 10%

Η πρόληψη των αυτοκτονιών περιλαμβάνει κοινωνικά μέτρα ανακούφισης των πιο ευάλωτων, αλλά και την εκπαίδευση του προσωπικού των μονάδων υγείας, των δημοτικών υπαλλήλων κ.α. στην αναγνώριση της ψυχικής οδύνης και του αυτοκτονικού ιδεασμού, ιδιαίτερα των πιο ευάλωτων και απομονωμένων ανθρώπων, όπως των ηλικιωμένων.

Αγχώδεις διαταραχές και κατάθλιψη τα συχνότερα περιστατικά στην Ελλάδα

Τα συχνότερα προβλήματα στην Ελλάδα αφορούν τις αγχώδεις διαταραχές και την κατάθλιψη. Οι σοβαρές ψυχικές διαταραχές, όπως η σχιζοφρένεια ή οι μείζονες συναισθηματικές διαταραχές, όπως η διπολική, έχουν μικρότερα ποσοστά, αλλά προκαλούν μεγάλη επιβάρυνση στους ασθενείς και το περιβάλλον τους, επισημαίνει ο κ. Πλουμπίδης.

Το ΕΚΕΨΥΕ επισκέπτονται αρκετοί ενήλικες με κρίσεις πανικού ή καταθλιπτικές διαταραχές, που εμφανίζουν δυσκολίες στις σχέσεις τους, στη διαχείριση της καθημερινότητας και στην επαφή με τους άλλους ανθρώπους, αναφέρει η επιστημονική διευθύντρια του ΕΚΕΨΥΕ Αλίκη Γρηγοριάδου. Η κατάθλιψη συχνά συνοδεύει την αδυναμία να ανταποκριθούν στις ανάγκες της ζωής τους.

«Στις περιπτώσεις παιδιών και εφήβων αντιμετωπίζουμε όλο το φάσμα των δυσκολιών, κυρίως όμως προβλήματα στο πεδίο του σχολείου, σχετικά με τα μαθήματα ή τη συμπεριφορά των ανηλίκων. Συχνές είναι και οι οικογενειακές δυσκολίες, όπου οι γονείς δεν μπορούν να διαχειριστούν την επιθετικότητα του παιδιού, τις ανάγκες που βάζει η εφηβεία, δεν μπορούν να συνεννοηθούν, να βάλουν κανόνες, να προστατέψουν το παιδί», προσθέτει η κ. Γρηγοριάδου.

Αύξηση των ατόμων που ζητούν βοήθεια

Έχει σημειωθεί αύξηση, σε σχέση με παλιότερα, στον αριθμό που οι άνθρωποι ζητούν βοήθεια. Σε αυτό έχει συντελέσει η λειτουργία μονάδων, που δεν θυμίζουν ψυχιατρικό άσυλο και το γεγονός ότι βιώνεται λιγότερο μειωτικά η ανάγκη ψυχικής βοήθειας, σύμφωνα με τον κ. Πλουμπίδη. Ιδιαίτερα θετικό ρόλο έχει παίξει η φροντίδα των παιδιών με ψυχολογικά και μαθησιακά προβλήματα, όπου και οι γονείς υποχρεώνονται να δουν την δική τους ψυχική λειτουργία, συμπληρώνει. Το ΕΚΕΨΥΕ επισκέπτονται όλο και περισσότεροι άνθρωποι για βοήθεια. «Δεν γνωρίζουμε αν τα τελευταία χρόνια οι ανάγκες έχουν αυξηθεί, ή αν είναι πλέον περισσότερο διατεθειμένοι να απευθυνθούν κάπου», λέει η κ. Γρηγοριάδου.

Ο κ. Πλουμπίδης παρατηρεί, ότι ειδικά οι άντρες δυσκολεύονται να ζητήσουν βοήθεια. Οι οικονομικοί και κοινωνικοί παράγοντες επηρεάζουν καθοριστικά την ψυχική υγεία ενός ατόμου, εξηγεί και τονίζει: «στοιχειώδης κοινωνική στήριξη μπορεί να μειώσει καθοριστικά την εγκατάσταση σοβαρών και δύσκολα αναστρέψιμων ψυχοπαθολογικών καταστάσεων». Οι μεσαίες τάξεις πλήττονται περισσότερο, καθώς έχουν να χάσουν πολλά αν πέσει το κοινωνικό τους στάτους, επισημαίνει ο κ. Πλουμπίδης.

Οι κλίνες επαρκούν, η συνολική οργάνωση της φροντίδας της ψυχικής υγείας δημιουργεί καθυστερήσεις σε όσους χρειάζονται θεραπεία.

Η Ελλάδα διαθέτει ένα σημαντικό αριθμό ψυχιατρικών κλινών στα τρία εναπομείναντα ψυχιατρικά νοσοκομεία, στα 38 ψυχιατρικά τμήματα γενικών νοσοκομείων και τα 7 τμήματα παιδοψυχιατρικών κλικών γενικών νοσοκομείων που, τα τελευταία, κρίνονται ιδιαίτερα ανεπαρκή, σύμφωνα με τον κ. Πλουμπίδη. Ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό φαινόμενο, συνεχίζει ο ίδιος, είναι το υψηλό ποσοστό αναγκαστικών νοσηλειών, κοντά στο 60% στα ψυχιατρικά νοσοκομεία, αλλά υψηλά ποσοστά και στα γενικά νοσοκομεία. Αυτό είναι συνέπεια, όχι τόσο της ανεπάρκειας κλινών, όσο του ανεπαρκούς δικτύου εξωνοσοκομειακών μονάδων βασικής ψυχιατρικής φροντίδας, συμπληρώνει.

Οι όποιες καθυστερήσεις, που υπάρχουν πραγματικά, σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη αφορούν κυρίως τη συνολική οργάνωση της φροντίδας της ψυχικής υγείας και λιγότερο το ζήτημα των κλινών. Χρειάζεται νέος σχεδιασμός από το κράτος στην οργάνωση της πρόληψης και της βασικής εξωνοσοκομειακής φροντίδας, στήριξης των ασθενών, ιδιαίτερα στις μεγάλες πόλεις, όπου συναντούμε αυξανόμενα φαινόμενα απομόνωσης και περιθωριοποίησης, ώστε να μειωθούν οι ανάγκες νοσηλείας ή και στέγασης των πιο απομονωμένων ψυχικά πασχόντων, υπογραμμίζει ο κ. Πλουμπίδης.

Η οικονομική κρίση έχει περιορίσει σημαντικά την δυνατότητα πρόσβασης σε ιδιώτες ψυχιάτρους και ψυχολόγους

Για τα απλά ψυχολογικά προβλήματα και τις ελαφρότερες ψυχιατρικές διαταραχές οι άνθρωποι στην Ελλάδα συνήθως απευθύνονται σε ιδιώτες, αλλά και για σοβαρότερα προβλήματα, καθώς «στα ήθη και έθιμα του τόπου μας το ιδιωτικό περιβάλλεται από την αίγλη της ανωτερότητας», σχολιάζει ο κ. Πλουμπίδης. ‘Άλλωστε, οι περισσότερες δημόσιες μονάδες δεν έχουν το απαραίτητο προσωπικό για να αναλάβουν πολλά από τα ελαφρότερα προβλήματα. Αντίθετα στη φροντίδα της σχιζοφρένειας και άλλων σοβαρών ψυχοπαθολογικών καταστάσεων απαιτείται η συνεργασία πολλών επαγγελματιών ψυχικής υγείας, που συνήθως μπορούν να διαθέσουν μόνο οι δημόσιες υπηρεσίες και κάποιες ΜΚΟ.

Σημαντικό πρόβλημα είναι ότι ο ΕΟΠΥΥ δεν καλύπτει παρά ελάχιστα τις ιδιωτικές θεραπευτικές πράξεις και αυτό αποτελεί μείζονα διαφορά με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπου οι ιδιωτικές θεραπευτικές πράξεις καλύπτονται σημαντικά από τα ασφαλιστικά ταμεία, εξηγεί ο κ. Πλουμπίδης.

Από την πλευρά της και η κ. Γρηγοριάδου επισημαίνει ότι με την οικονομική κρίση, ο κόσμος περιόρισε τις επισκέψεις σε ιδιώτες ψυχιάτρους και ψυχολόγους, επιλέγοντας δημόσιους φορείς.

Περίπου 1700 ψυχίατροι και 400 ψυχίατροι παιδιών και εφήβων εργάζονται στην Ελλάδα. Ένα σημαντικό πρόβλημα είναι ότι στη μεγάλη τους πλειονότητα βρίσκονται στην Αττική, στη Θεσσαλονίκη και δυο-τρεις ακόμα μεγάλες πόλεις, αφήνοντας ακάλυπτες πολλές περιοχές της χώρας. Προσφέρονται λίγες νέες θέσεις στον δημόσιο τομέα, ενώ αρκετοί ψυχίατροι αναζήτησαν επαγγελματική αποκατάσταση στο εξωτερικό, παρ’ όλα αυτά ο αριθμός παραμένει μικρότερος από άλλες ειδικότητες.

Προαγωγή της ψυχικής υγείας ως προτεραιότητα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας

Η προαγωγή ψυχικής υγείας περιλαμβάνει τόσο κοινωνικά, οικονομικά μέτρα, όσο και μέτρα πρόληψης και φροντίδας. Ο ΠΟΥ θέτει ως πολιτικές προτεραιότητες να ενισχυθεί η ουσιαστική ηγεσία και διοίκηση για την ψυχική υγεία και να παρέχονται υπηρεσίες ψυχικής υγείας και κοινωνικής φροντίδας περιεκτικές, ολοκληρωμένες και με αποτέλεσμα, σε μονάδες εντός της κοινότητας. Επίσης, να χαράσσονται στρατηγικές για την προαγωγή και την πρόληψη στην ψυχική υγεία και να ενισχυθούν τα συστήματα πληροφόρησης, τεκμηρίωσης και έρευνας στην ψυχική υγεία.