Οικογένεια σε… κρίση

Συχνά μια οικογένεια αναστατώνεται από τα προβλήματα που παρουσιάζονται κατά την ανάπτυξη των παιδιών της. Προβλήματα όπως επιθετικότητα, καταστροφικότητα, αυτοτραυματισμοί, αϋπνία, εφιάλτες/ταραγμένος ύπνος, βραδινή ενούρηση, ακράτεια, προβλήματα στην διατροφή (βουλιμία ή και ανορεξία), ανυπακοή, χαμηλή σχολική επίδοση, μοναξιά, θλίψη, χρήση/κατάχρηση ουσιών, εξαρτήσεις, κρίσεις πανικού κ.α, μπορούν να οδηγήσουν όλη την οικογένεια σε κρίση και αδιέξοδο.

Μια προσεκτική θεώρηση, δυστυχώς τις περισσότερες φορές εκ των υστέρων, αποκαλύπτει πως σε κάθε οικογένεια πριν από την εμφάνιση οποιωνδήποτε προβλημάτων στα παιδιά, διαδραματίζονται για μεγάλο χρονικό διάστημα μια σειρά από επικίνδυνες και ανησυχητικές καταστάσεις που προϊδεάζουν για τα όσα μέλλεται να ακολουθήσουν. Οι γρήγοροι και απαιτητικοί ρυθμοί ζωής, η κούραση, η εξάντληση, οι οικονομικές δυσκολίες, οδηγούν στην απουσία των γονιών από την ζωή των παιδιών και στην αδυναμία τους να είναι σε εγρήγορση για να παρέμβουν πριν από την εμφάνιση των προβλημάτων.

Από την άλλη στην σύγχρονη εποχή η οικογένεια μένει μόνη και αβοήθητη σε μια κοινωνία καταναλωτική που χαρακτηρίζεται από άγχος, υπερένταση, επιθετικότητα, εγκληματικότητα, ανασφάλεια, αδικία και απογοήτευση. Κανένας γονιός δεν μπορεί να βασιστεί στην ασφάλεια, την φροντίδα και την ηθική στήριξη της γειτονιά, του χωριού ή της πόλης του. Αντίθετα χρειάζεται να επενδύει ενέργεια και χρόνο για να προφυλάσσει τα παιδιά του από τους εξωτερικούς κινδύνους.

Αποτέλεσμα όλης αυτής της κατάστασης είναι να επηρεάζονται οι οικογενειακές διεργασίες και οι σχέσεις. Ενώ λοιπόν ζούμε στη εποχή της πληροφόρησης, της ενημέρωσης και της κατάρτισης, οι γονείς συχνά αδυνατούν να αντιδράσουν σε όσα συμβαίνουν στις οικογένειες τους.

Αμφιθυμία και αντιφατικότητα στην ανατροφή των παιδιών. Συχνά οι γονείς από ανασφάλεια αποζητούν «συνταγές» στον ρόλο τους ως γονείς που όμως δεν μπορούν να εφαρμοστούν πάντα με το ίδιο τρόπο σε κάθε περίπτωση. Είναι λάθος να προσπαθεί ένας γονιός να εφαρμόσει στο παιδί του οτιδήποτε έχει ακούσει ότι είναι καλό, χωρίς να λάβει υπ’ όψη του την μοναδικότητα του, τον χαρακτήρα του, τις ανάγκες του αλλά και την οικογενειακή πραγματικότητα που ισχύει. Κάθε γονιός οφείλει να αναζητήσει αυτό που ταιριάζει καλύτερα στην δική του οικογένεια, στον δικό του οικογενειακό ρυθμό.

Δυσκολία στην οριοθέτηση των παιδιών. Τα παιδιά συχνά προσπαθούν να θέσουν υπό δοκιμασία και αμφισβήτηση τα όρια των κανόνων. Άλλωστε δεν είναι αυτονόητο ότι γνωρίζουν να λειτουργούν με κανόνες και όρια. Μπορεί μάλιστα να τα δοκιμάζουν με έναν τέτοιο τρόπο που να γεμίζουν τους γονείς με ενοχές. Θα πρέπει να είναι ξεκάθαρο πως κάθε παιδί χρειάζεται ένα πλαίσιο αναφοράς. Χρειάζεται να ξέρει τι επιτρέπεται και τι όχι έτσι ώστε να μπορεί να ορίσει το προστατευτικό του πλαίσιο, να νιώσει ασφάλεια και να μάθει να κινείται με ευθύνη, με δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις.

Γι’ αυτό και τα παιδιά που κάνουν ότι θέλουν, που δέχονται ελάχιστα όρια, δεν είναι και κατ’ ανάγκη ευτυχισμένα και ήρεμα. Γκρινιάζουν, παραπονούνται περισσότερο, δεν ευχαριστιούνται εύκολα και δεν σταματούν να αποζητούν περισσότερα. Όσο λοιπόν και αν νιώθει ενοχές ένας γονιός για το πόσα προσφέρει στο παιδί του, για τον χρόνο που του λείπει και την ενέργεια- διάθεση που πολλές φορές δεν έχει για να ασχοληθεί μαζί του, δεν μπορεί να τα αναπληρώνει με την κατάργηση των κανόνων και των ορίων γιατί έτσι το αφήνει επί της ουσίας μόνο, ανορίοτο, ανεξέλεγκτο και απροστάτευτο.

Επιβολή των κανόνων ως τιμωρία. Όπως είπαμε και παραπάνω τα όρια και οι κανόνες λειτουργούν ως ένα προστατευτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορεί να μάθει να κινείται, να εξερευνά και να κοινωνικοποιείται ένα παιδί με ασφάλεια. Όταν όμως οι κανόνες δίνονται ως μορφή τιμωρίας και επιφορτίζονται με συναισθήματα θυμού και αγανάκτηση από μεριάς των γονιών, τότε ενδέχεται το παιδί να τους αντιληφθεί ως μέτρα που περιορίζουν, που εκφράζουν την αυταρχικότητα, την έλλειψη κατανόησης και αγάπης.

Άκαμπτοι και δυσλειτουργικοί κανόνες και όρια. Στην περίπτωση αυτή οι γονείς επιμένουν στην σταθερή και κατά γράμμα εφαρμογή των κανόνων με ένα τρόπο όμως άκαμπτο και δυσλειτουργικό. Είναι απαραίτητο από τους γονείς, ανά διαστήματα να διερευνάται η λειτουργικότητα των κανόνων ανάλογα με την προσωπικότητα, την ανάπτυξη και την ηλικία των παιδιών. Είναι μεγάλο προσόν για μια οικογένεια να διαθέτει σταθερότητα αλλά και ευλυγισία. Κάθε τι ισχύει ανάλογα τον χρόνο, την στιγμή, τους ανθρώπους, τις σχέσεις και τα συμβάντα που αφορά. Διαφορετικά αναμένονται μεγάλες συγκρούσεις, εντάσεις και πόλωση μεταξύ γονιών και παιδιών.

Προβληματική επικοινωνία. Ο τρόπος για να μπορούν οι άνθρωποι να εκφράζουν τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις επιθυμίες και τις αντιλήψεις τους με τρόπο ικανοποιητικό και λειτουργικό είναι κάτι που μαθαίνεται κατά την εξελικτική τους διαδικασία και αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ομαλή ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης και της κοινωνικοποίησης. Στόχος να μπορεί να μεταδίδει κανείς μηνύματα στο περιβάλλον του και να μπορεί να δέχεται με έναν τρόπο που να προάγεται η κατανόηση, η αναγνώριση, η συνεργασία, η συνεννόηση και η σχέση.

Δυστυχώς πολλές φορές το αρχικό πρόβλημα στις οικογένειες είναι η επικοινωνία. Κρυμμένα συναισθήματα, κρυμμένες σκέψεις που δεν φανερώνονται, πράγματα που λέγονται με πλάγιους τρόπους και δημιουργούν παρεξηγήσεις, πράγματα που δεν λέγονται ποτέ και δημιουργούν ανασφάλειες, εντάσεις, θυμούς και προβληματισμούς, αυστηρή κριτική και έντονες επικρίσεις, υπερβολές, γενικεύσεις, και άλλες πολλές παρόμοιες προβληματικές καταστάσεις επικοινωνίας, ουσιαστικά αποτελούν γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη οποιασδήποτε μελλοντικής προβληματικότητας.

Συντροφική σχέση των γονιών. Συχνά αναφέρονται οι αρνητικές επιδράσεις ενός διαζυγίου στα παιδιά και ενοχοποιούνται για όλα οι διαλυμένες οικογένειες. Στην πραγματικότητα εξίσου καταστροφική στην εξέλιξη ενός παιδιού είναι και η επίδραση μιας τυπικής, συμβατικής, συγκρουσιακής ή και αδιάφορης σχέσης μεταξύ των γονιών. Το ζευγάρι είναι αυτό που φτιάχνει την οικογένεια του και με τον τρόπο ζωής του, με την ποιότητα της σχέσης του όχι μόνο δίνει το παράδειγμα στα παιδιά του αλλά δημιουργεί και το κλίμα της οικογένειας του.

Μια οικογένεια λοιπόν όπου οι γονείς δεν χωρίζουν αλλά δεν επικοινωνούν, δεν αγαπιούνται, δεν φέρονται με σεβασμό ο ένας στον άλλον, δεν φροντίζουν ο ένας τον άλλον και δεν συμπορεύονται, κινδυνεύει να ασκήσει εξίσου (αν όχι και μεγαλύτερη) καταστροφική επίδραση στην ζωή και την ανάπτυξη των παιδιών της απ’ αυτήν που ασκεί ένα διαζύγιο.

Συναισθηματική εκμετάλλευση των παιδιών. Όταν οι σχέσεις του ζευγαριού δεν είναι ομαλές, έχουν κατακλυστεί από συναισθήματα θυμού, οργής, απογοήτευσης, θλίψης και η επικοινωνία μεταξύ τους έχει καταντήσει να είναι ένας συνεχής πόλεμος εξουσίας, κατάκτησης και νίκης, παρουσιάζεται το φαινόμενο της συναισθηματικής εκμετάλλευσης των παιδιών, δηλαδή της χρησιμοποίησης τους για την ενίσχυση του ζευγαριού στον μεταξύ τους πόλεμο. Δυστυχώς χωρίς να μπορούν να συνειδητοποιήσουν τις επιπτώσεις της στάσης τους, οι γονείς οδηγούνται σ’ αυτό που κατά τα άλλα με κάθε τρόπο θα ήθελαν να αποφύγουν, δηλαδή να επιβαρύνουν, να πληγώσουν και να επηρεάσουν αρνητικά τα παιδιά τους.

Τα παιδιά χρησιμοποιούνται είτε ως κάδος σκουπιδιών όπου το ζευγάρι «πετάει τα σκουπίδια» που έχει ο ένας για τον άλλον (αλληλοκατηγορίες π.χ η μάνα σου είναι…, ο πατέρας σου έκανε….), είτε ως σάκος του μποξ όπου το ζευγάρι εκτονώνει όσα συναισθήματα δημιουργούνται από την μεταξύ τους σχέση (θυμό, απογοήτευση, λύπη π.χ αυξάνω τις τιμωρίες και την αυστηρότητα μου για να μην με «καβαλήσεις» και εσύ σαν τον πατέρα σου, θυμώνω που ακούς δυνατά μουσική όταν γυρίζω από την δουλειά γιατί αδιαφορείς και εσύ σαν την μάνα σου, έχω τα νεύρα μου και τελικά εσύ θα την πληρώσεις..), είτε ως δικαστής που ακούει τα προβλήματα τους και πρέπει να πάρει το μέρος κάποιου, εναντίον του άλλου, είτε ως ιερέας που πρέπει να ακούει τις εξομολογήσεις αλλά να κρατάει μυστικά, είτε ως ψυχολόγος που πρέπει να ακούει και να τους βοηθά είτε ως οσιομάρτυρας που πρέπει να θυσιαστεί, που πρέπει να κάνει υπομονή, που πρέπει να είναι σε όλα τέλειος και να ξεκουράσει τους ταλαιπωρημένους γονείς του.

Τα παιδιά όμως ούτε οφείλουν, ούτε μπορούν αλλά πολύ περισσότερο ούτε τους βοηθά να γνωρίζουν και να εμπλέκονται στα συντροφικά προβλήματα του ζευγαριού. Αυτά αποτελούν αποκλειστική ευθύνη του ίδιου του ζευγαριού να τα διαχειριστεί και να τα επιλύσει.

Δεν μπορεί κανείς εύκολα να αμφισβητήσει την πρόθεση των γονιών να βοηθήσουν με αγάπη και φροντίδα τα παιδιά τους να μεγαλώσουν μέσα σε μια ασφαλή και ήρεμη οικογένεια. Ούτε βέβαια θα μπορούσε να διεκδικήσει κανείς τον τίτλο του τέλειου γονιού.

Στόχος όλων όσων αναφέρθηκαν δεν είναι η κριτική και η καταδίκη των γονιών. Αρκετά ταλαιπωρούνται από μόνοι τους με αμφιβολίες, δυσκολίες, προβληματισμούς, ανασφάλειες και ενοχές. Μοναδικός στόχος είναι η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση σε σχέση με μια σειρά προβληματικών καταστάσεων όπως αυτές που αναφέρθηκαν παραπάνω, που παρότι ως ένα βαθμό είναι φυσιολογικό να διαδραματίζονται στις οικογένειες, αν όμως καταλήξουν να είναι μια παγιωμένη οικογενειακή συνθήκη, κινδυνεύουν να προκαλέσουν ή και να συνδεθούν με διάφορα προβλήματα που θα παρουσιάσουν τα παιδιά.

Είναι λοιπόν προτιμότερο να μιλάμε για παρέμβαση και πρόληψη σε επίπεδο επικοινωνίας και σχέσεων, παρά για θεραπεία και παρέμβαση σε προβλήματα και διαταραχές των παιδιών.

Πηγή: iator