Ιδιαίτερα δυσχερείς συνθήκες διαβίωσης στα καταστήματα κράτησης ανηλίκων καταδεικνύει έρευνα, που πραγματοποίησε το ΚΕΘΕΑ.

Κρατούμενοι «στοιβαγμένοι» σε ελάχιστα τετραγωνικά, προαυλισμός εκ περιτροπής, λόγω των περιορισμένων χώρων, ακαταλληλότητα εγκαταστάσεων και έλλειψη ιατρικού και επιστημονικού προσωπικού, φαίνεται ότι είναι τα κυριότερα προβλήματα, που δυσχεραίνουν την ομαλή διαβίωση, αλλά και την κοινωνική επανένταξη των κρατουμένων.

Η έρευνα του ΚΕΘΕΑ πραγματοποιήθηκε από τις 25 Ιουλίου μέχρι τις 2 Οκτωβρίου σε όλα τα ειδικά καταστήματα κράτησης νέων (Αυλώνα, Θήβας, Βόλου και Κασσαβέτειας) και στο Ίδρυμα Αγωγής Νέων Βόλου. Στο πλαίσιο της έρευνας προσεγγίστηκαν 416 κρατούμενοι, εκ των οποίων 11 γυναίκες. Σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Δικαιοσύνης στις αρχές του χρόνου στα καταστήματα κράτησης ανηλίκων κρατούνταν συνολικά 587 νέοι παραβάτες.

Όπως αναφέρει το ΑΜΠΕ, στόχος της έρευνας ήταν να καταγραφούν τα κοινωνικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά των κρατουμένων, οι συνθήκες κράτησής τους και οι ανάγκες τους.

Οι συνθήκες διαβίωσης μέσα στα καταστήματα κράτησης κρίθηκαν ως ιδιαίτερα δυσχερείς. Γίνεται αναφορά σε συνωστισμό που προκαλείται από τον υπερπληθυσμό («λόγω της έλλειψης στρωμάτων πολλοί κρατούμενοι κοιμούνται κυριολεκτικά σε βάρδιες»), ελάχιστες ώρες προαυλισμού («οι κρατούμενοι προαυλίζονται 3- 3,5 ώρες την ημέρα εκ περιτροπής ανά εθνικότητα, καθώς το προαύλιο είναι μικρό και δεν υπάρχει αρκετός χώρος για όλους»), έλλειψη ιατρικού και επιστημονικού προσωπικού, παλαιότητα και ακαταλληλότητα εγκαταστάσεων. Επίσης, βασικά θέματα των κρατουμένων αποτελούν το επισκεπτήριο, οι άδειες και η επαφή με την ευρύτερη κοινότητα.

Αντίθετα, αναφέρθηκαν ως θετικές οι θεραπευτικές παρεμβάσεις απεξάρτησης του ΚΕΘΕΑ, όπου αυτές λειτουργούν. Ωστόσο, ως ανασταλτικός παράγοντας στην αποτελεσματικότητά τους αναφέρθηκε ο περιορισμός τους μόνο σε υπηρεσίες συμβουλευτικής, καθώς το ισχύον νομικό πλαίσιο, ειδικά στις περιπτώσεις μεγάλων ποινών, δεν προσφέρει θεραπευτική εναλλακτική στους χρήστες- παραβάτες.

Οι κρατούμενοι τόνισαν και τη σημασία της εκπαίδευσης μέσα στη φυλακή, καθώς επιτελεί ένα διπλό έργο, τη δυνατότητα κατάρτισης και τη δυνατότητα να βρίσκονται για κάποιο διάστημα κατά τη διάρκεια της ημέρας σε έναν χώρο που δεν θυμίζει φυλακή.

Το προφίλ των κρατουμένων

Αλλοδαποί, ηλικίας 20 ετών, ιδιαίτερα χαμηλής μόρφωσης, που συλλαμβάνονται για πρώτη φορά και κάνουν περιστασιακή ή συστηματική χρήση ναρκωτικών, είναι στην πλειονότητά τους οι κρατούμενοι στα κέντρα κράτησης ανηλίκων.

Ειδικότερα, όπως προκύπτει από την έρευνα του ΚΕΘΕΑ, η συντριπτική πλειοψηφία των κρατούμενων στα καταστήματα κράτησης ανηλίκων (80%) είναι αλλοδαποί. Το 20,7% έχει ελληνική εθνικότητα, το 21,4% αλβανική, το 20,4% αλγερινή και το 7% πακιστανική. Το γεγονός αυτό αποδίδεται στις επιβαρυμένες συνθήκες διαβίωσης, την αδυναμία εξασφάλισης βασικών αγαθών με νόμιμους τρόπους, τη συχνότερη απουσία οικογενειακού περιβάλλοντος που να μπορεί να αναλάβει την εποπτεία του ανήλικου κατά την εφαρμογή μέτρων εναλλακτικών της φυλάκισης και σε ψυχολογικούς παράγοντες που συνδέονται με τη μεταναστευτική ιδιότητα.

Μέσος όρος ηλικίας των κρατούμενων είναι τα 20 χρόνια

Ο βαθμός ένταξης των κρατουμένων στην ελληνική κοινωνία και η παρουσία υποστηρικτικού- οικογενειακού δικτύου εμφανίζει σημαντική διακύμανση ανάλογα με την εθνικότητα. Έτσι, Έλληνες και Αλβανοί διαμένουν πριν τον εγκλεισμό, σε μεγάλο βαθμό τουλάχιστον, με έναν από τους δύο γονείς, ενώ αντίθετα Αλγερινοί, Πακιστανοί και άλλες εθνικότητες μένουν μόνοι, στον δρόμο ή/και σε ομαδικά καταλύματα με άλλους ομοεθνείς τους.

Το μεγαλύτερο ποσοστό βρίσκεται στη φυλακή κυρίως για κλοπές (26,7%), ληστείες (25,7%) και αδικήματα σχετικά με τα ναρκωτικά (26,5%). Για τους περισσότερους (61,6%) αυτή ήταν η πρώτη σύλληψη και για ακόμα μεγαλύτερο ποσοστό (84,9) η πρώτη φυλάκιση, η οποία προέκυψε περίπου στα 18 χρόνια.

Δύο στους πέντε κρατούμενους έχουν κάνει συστηματική χρήση ναρκωτικών, ενώ οι τρεις στους πέντε έχουν κάνει περιστασιακή χρήση κάποιας παράνομης ουσίας στη ζωή τους.

Ο πληθυσμός των ανήλικων κρατουμένων παρουσιάζει σημαντικά εκπαιδευτικά κενά. Το 79,6% των κρατούμενων έχει ολοκληρώσει το δημοτικό, ενώ το 8,5% δεν έχει παρακολουθήσει σχολείο. Μόνο το 10,9% των κρατουμένων έχει ολοκληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και το 41,8% την υποχρεωτική εκπαίδευση.

Στις προτάσεις που καταθέτει το ΚΕΘΕΑ περιλαμβάνονται η επανεξέταση του νομοθετικού πλαισίου για την ποινική αντιμετώπιση των ανήλικων, στην κατεύθυνση της βέλτιστης εφαρμογής των υπαρχουσών διατάξεων και της αναγκαιότητας εκσυγχρονισμού τους, ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη ολοκληρωμένων θεραπευτικών παρεμβάσεων στα καταστήματα κράτησης, η επιπλέον έρευνα για τη νεανική παραβατικότητα και τη σύνδεσή της με τα σύγχρονα κοινωνικά φαινόμενα και την οικονομική κρίση, καθώς και ο σχεδιασμός ενιαίου συστήματος συγκέντρωσης και καταγραφής στοιχείων των ανηλίκων στα καταστήματα κράτησης.