Στα κενά και τα προβλήματα που υπάρχουν σήμερα στη διαχείριση των πυρκαγιών στη χώρα μας αναφέρεται το πόρισμα της αρμόδιας ανεξάρτητης επιτροπής που δόθηκε σήμερα στη δημοσιότητα, εξετάζοντας παράλληλα τις προοπτικές διαχείρισης των μελλοντικών πυρκαγιών και καταθέτοντας τις προτάσεις της προς την κατεύθυνση αυτή.
Σημειώνεται ότι η επιτροπή αυτή συστήθηκε με απόφαση του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα, μετά τις φονικές πυρκαγιές του περασμένου καλοκαιριού στην Αττική.
Στο πόρισμά τους, που εκτείνεται σε 156 σελίδες, τα μέλη της επιτροπής, εμπειρογνώμονες και ειδικοί από διάφορους κλάδους, αναφέρουν πως οι πυρκαγιές αποτελούν διαχρονικά το σημαντικότερο πρόβλημα των Ελληνικών δασών, που συνθέτουν ένα περίπλοκο, διαρκές και συνεχώς επιδεινούμενο κοινωνικό, περιβαλλοντικό και οικονομικό πρόβλημα. Γίνεται αναφορά στις διάφορες σοβαρές επιπτώσεις των πυρκαγιών (ανθρώπινες απώλειες, καταστροφές κατοικιών, καταστροφές αγροτικής παραγωγής, απώλεια ή υποβάθμιση των δασικών προϊόντων, κατακόρυφη αύξηση του κινδύνου πλημμυρών), ενώ επισημαίνεται ότι στην Ελλάδα το φαινόμενο των πυρκαγιών παρουσιάζει ιδιαιτερότητες σε σχέση με άλλες χώρες παγκοσμίως – μεταξύ άλλων επειδή είναι η μοναδική χώρα της Ευρώπης που δεν έχει ολοκληρώσει το εθνικό της κτηματολόγιο και δεν έχει δασολόγιο, ενώ όπως σημειώνεται δεν υπάρχει ενιαίος σχεδιασμός αντιπυρικής προστασίας. Επίσης, τονίζεται πως η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στην Ευρώπη όπου τα δαπανώμενα κονδύλια για την καταστολή είναι δυσανάλογα υψηλά σε σχέση με την πρόληψη.
Τα αίτια του προβλήματος
Οι εμπειρογνώμονες κάνουν επίσης λόγο για χαοτική δομή και ελλείψεις του νομικού πλαισίου, ενώ καταγγέλλουν έμμεση αλλά συστηματική παρέμβαση στα θέματα της διαχείρισης των πυρκαγιών που εκδηλώνεται με την εμπλοκή κάθε κυβέρνησης στην επιλογή των αρχηγών των Σωμάτων και των θέσεων ευθύνης των φορέων που εμπλέκονται στη διαχείριση των πυρκαγιών. «Χαρακτηριστικό παράδειγμα πολιτικής παρέμβασης αποτελεί η περίπτωση της μεταφοράς της αρμοδιότητας της δασοπυρόσβεσης από τη Δασική Υπηρεσία στο Πυροσβεστικό Σώμα η οποία έγινε χωρίς να υπάρξει καμία επιστημονική τεκμηρίωση για τη σκοπιμότητά της, ενώ είναι εντυπωσιακό ότι εφαρμόστηκε με ΦΕΚ που δημοσιεύτηκε την 25/5/1998, δηλαδή ενώ είχε ήδη ξεκινήσει η αντιπυρική περίοδος.
Τα στατιστικά στοιχεία τόσο του 1998 όσο και του 2000 αποδεικνύουν ότι το ΠΣ δεν ήταν έτοιμο, εκείνη τη στιγμή, να αναλάβει τα νέα καθήκοντα τα οποία του ανατέθηκαν. Η άκομψη αυτή πολιτική παρέμβαση δημιούργησε κλίμα αντιδικίας, καχυποψίας και αντιπαράθεσης μεταξύ των δύο κυριότερων υπηρεσιών που εμπλέκονται στα θέματα πυροπροστασίας των δασών, επισφραγίζοντας την αντιεπιστημονική προσέγγιση της πολιτικής εκείνης επιλογής με τον επιχειρησιακό διαχωρισμό της πρόληψης από την καταστολή των πυρκαγιών», αναφέρεται.
Γενικότερα, σαν βαθύτερα αίτια για το πρόβλημα των πυρκαγιών αναφέρονται τα εξής:
- Η απουσία ενός εθνικού επιστημονικού, συντονιστικού φορέα για τον σχεδιασμό πολιτικής και στρατηγικής για την προστασία των δασών από τις πυρκαγιές ο οποίος να συνδέεται με την επιχειρησιακή πράξη.
- Η έλλειψη ενιαίου Εθνικού Σχεδίου Προστασίας από τις πυρκαγιές δασών και υπαίθρου το οποίο να ολοκληρώνει τις αρμοδιότητες και το ρόλο όλων των εμπλεκόμενων φορέων στα θέματα της διαχείρισης των πυρκαγιών.
- Η διάσπαση του ολοκληρωμένου σχεδιασμού της διαχείρισης των πυρκαγιών σε απομονωμένες και ασύνδετες δράσεις είτε πρόληψης είτε καταστολής, δημιουργώντας συντεχνιακά και υπηρεσιακά σιλό.
- Η έλλειψη κλίματος και πνεύματος συνεργασίας ανάμεσα στους εμπλεκόμενους φορείς και υπηρεσίες και ιδιαίτερα μεταξύ Πυροσβεστικού Σώματος και Δασικής Υπηρεσίας.
- Η καταφανής πριμοδότηση της καταστολής σε σχέση με την πρόληψη τόσο σε επίπεδο στρατηγικής όσο και σε επίπεδο χρηματοδότησης.
- Η εξαφάνιση της πρόληψης μέσω της υποχρηματοδότησης των έργων που την αφορούν και την αποδόμηση της κάθετης οργάνωσης της Δασικής Υπηρεσίας η οποία θα υποστήριζε τον συντονισμό του έργου της πρόληψης των πυρκαγιών σε εθνικό επίπεδο.
- Οι πολιτικές παρεμβάσεις που δεν συνδυάζονται με επιστημονική τεκμηρίωση των αντίστοιχων επιλογών (όπως η μεταφορά της δασοπυρόσβεσης με το ν.2612/1998).
- Η έλλειψη επαγγελματικής και πιστοποιημένης εκπαίδευσης του προσωπικού για την κάλυψη επιχειρησιακών ρόλων διοίκησης των επιχειρήσεων δασοπυρόσβεσης.
- Το χαμηλό επίπεδο συντονισμού για την αντιπυρική προστασία των δασών και ειδικότερα στη φάση της καταστολής.
- Η διαχρονική αύξηση (τελευταίες δεκαετίες) της συνέχειας και του φορτίου της δασικής καύσιμης ύλης σαν συνέπεια της εγκατάλειψης και της υποχρηματοδότησης της διαχείρισης των δασών.
- Η υπερβολική εξάρτηση του συστήματος δασοπυρόσβεσης από τα εναέρια μέσα.
- Η μεταφορά πρακτικών πυρόσβεσης αστικών πυρκαγιών στις πυρκαγιές δασών και υπαίθρου.
- Η στρεβλή αντίληψη της υπερβολικής είτε προστασίας είτε καταστολής στη διαχείριση του προβλήματος που οδηγεί στο παράδοξο των μεγάλων πυρκαγιών.
- Το μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης που αντιλαμβάνεται τον δασικό χώρο ως γεωτεμάχιο και όχι ως παραγωγικό πόρο
- Η έλλειψη αντίληψης του κινδύνου πυρκαγιάς στη ζώνη μείξης δασών-οικισμών και κυρίως
- Ο αποκλεισμός της επιστημονικής γνώσης, της καινοτομίας και της τεχνολογίας από την επιχειρησιακή πράξη της διαχείρισης των πυρκαγιών δασών και υπαίθρου
Οι προτάσεις για τη διαχείριση των πυρκαγιών
Όσον αφορά στις προτάσεις για τη διαχείριση του προβλήματος, στο πόρισμα τονίζεται πως η ύπαρξη ενός αποδοτικού, αποτελεσματικού αλλά κυρίως ορθολογικού συστήματος καταστολής των δασικών πυρκαγιών αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την αντιμετώπιση τους και την ελαχιστοποίηση των ζημιών που προκαλούν. Σε αυτό το σύγχρονο σύστημα, το πρόβλημα των πυρκαγιών θα πρέπει να αντιμετωπίζεται από την πολιτεία ενιαία, μέσα από ένα ολοκληρωμένο και συνεκτικό πλαίσιο διαχείρισης των πυρκαγιών δασών και υπαίθρου, και όχι με μεμονωμένες και ασύνδετες υπηρεσίες και δράσεις πρόληψης ή καταστολής. Στο πλαίσιο αυτό, προτείνεται η δημιουργία ενός κεντρικού Οργανισμού (ή Φορέα) με σκοπό το σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης δασικών πυρκαγιών, με το προσωρινό όνομα Οργανισμός Διαχείρισης των Πυρκαγιών Δασών και Υπαίθρου (ΟΔΙΠΥ).
Ειδικότερα, ο ΟΔΙΠΥ θα πρέπει να εργαστεί ώστε να διασφαλιστούν, μεταξύ άλλων:
* Δημιουργία του Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης πυρκαγιών δασών και υπαίθρου που θα περιλάβει τον ενιαίο και κοινό σχεδιασμό μέτρων και δράσεων διαχείρισης των πυρκαγιών σε όλα τα επίπεδα διοίκησης με τη συμμετοχή και συνεργασία όλων των εμπλεκομένων φορέων.
* Αναθεώρηση της διάρκειας και της έναρξης-λήξης αντιπυρικής περιόδου σύμφωνα με τα διαθέσιμα στατιστικά δεδομένα και τις προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή.
* Δημιουργία ενός επιστημονικά τεκμηριωμένου εθνικού συστήματος εκτίμησης κινδύνου δασικών πυρκαγιών.
* Εξισορρόπηση της σχέσης και εξορθολογισμός των δαπανών μεταξύ πρόληψης και καταστολής των δασικών πυρκαγιών.
* Αξιοποίηση της χρήσης όλων των πόρων βάσει κεντρικού σχεδιασμού και με έμφαση στη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας του συστήματος της δασοπυρόσβεσης.
* Διενέργεια κοινών ετήσιων και περιοδικών ασκήσεων μεταξύ των εμπλεκόμενων υπηρεσιών για εξοικείωση των συμμετεχόντων όσον αφορά ρόλους και διαδικασίες (ειδικότερα με τους κανόνες εμπλοκής), για εκπαιδευτικούς σκοπούς (στο πλαίσιο πιστοποιημένης εκπαίδευσης) και για αξιολόγηση της ετοιμότητας των εμπλεκόμενων φορέων.
* Σε συνεργασία με την ΓΓΠΠ (ΕΥΔΕΑ), ανάπτυξη ενοποιημένου και κοινού συστήματος διοίκησης περιστατικών καταστολής των πυρκαγιών δασών και υπαίθρου (NIMS/ICS) βασισμένο στις αρχές της επιχειρησιακής συνεργασίας, τη διάθεση και την αξιοποίηση των πόρων και των δυνατοτήτων (υπηρεσιών) όλων των εμπλεκόμενων φορέων.
* Ανάπτυξη κεντρικού συστήματος αναφοράς ημερήσιας ετοιμότητας (αντιπυρική περίοδος) των εμπλεκόμενων φορέων σε θέματα αντιπυρικής προστασίας και συστήματος καταγραφής και χαρτογράφησης χρηματοδοτούμενων έργων πρόληψης (π.χ. ΟΤΑ).
* Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού με σκοπό την καλλιέργεια της αντίληψης ασφάλειας (από τις πυρκαγιές) και την ενίσχυση της εθελοντικής συμμετοχής των πολιτών στον κύκλο διαχείρισης των πυρκαγιών δασών και υπαίθρου.
Μεταξύ άλλων, οι ειδικοί προτείνουν μία σειρά αλλαγών δομής, λειτουργίας και φιλοσοφίας στο Πυροσβεστικό Σώμα, και ειδικότερα:
- Να μειωθεί ο βαθμός εξάρτησης της δασοπυρόσβεσης από τα εναέρια μέσα και να περιοριστεί το συνολικό κόστος (απόκτηση και λειτουργία, ενοικίαση) της καταστολής. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με πολλούς τρόπους όπως αλλαγές στον επιχειρησιακό τρόπο χρήσης, βελτίωση στην αποστολή από το Ενιαίο Συντονιστικό Κέντρο Επιχειρήσεων (ΕΣΚΕ), μείωση ωρών πτήσης για μετακινήσεις και ανεφοδιασμό των Ε/Π με έξυπνη οργάνωση αυτών, επιλογή κατάλληλων μέσων, κ.λπ.
- Να βελτιωθεί ουσιαστικά η εκπαίδευση και επιμόρφωση των στελεχών του ΠΣ αλλά και των εθελοντών που εκπαιδεύει.
- Να επανεξετασθεί ο τρόπος κατανομής των ωρών εργασίας του προσωπικού του ΠΣ (όχι 24ωρες βάρδιες) για καλύτερη διαθεσιμότητα και αποτελεσματικότητα του προσωπικού.
- Να βελτιωθεί η αξιοποίηση από το ΠΣ διάφορων καινοτόμων λύσεων, νέων τεχνολογιών και μέσων που θα βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα του ΠΣ, λαμβάνοντας πάντοτε υπ΄ όψιν και το κόστος (αποδοτικότητα).
- Να γίνει άνοιγμα του ΠΣ στη συνεργασία με άλλους εμπλεκόμενους φορείς και οργανισμούς στη διαχείριση των πυρκαγιών δασών και υπαίθρου για την απόκτηση εκσυγχρονιστικής υπηρεσιακής αντίληψης.
- Να ενισχυθεί η αξιοποίηση των εθελοντών από το ΠΣ σε θέματα πρόληψης και καταστολής μετά από αντίστοιχη πιστοποιημένη εκπαίδευση.
- Να δοθεί έμφαση στη χρήση επίγειων δυνάμεων και μέσων (μηχανημάτων και εργαλείων) στη δασοπυρόσβεση.
- Να αξιοποιηθούν με ορθολογικό σχεδιασμό τα πλεονεκτήματα της χρήσης των εναέριων μέσων με έμφαση στη χρήση ελικοπτέρων.
- Να διασφαλιστεί η λειτουργία των τοπικών εθελοντικών κλιμακίων κατά τη θερινή περίοδο με στελέχωση από Εθελοντές Πυροσβέστες, µε ευθύνη των τοπικών αρχών, τα οποίοι θα διοικούνται από προσωπικό του ΠΣ.
- Να αξιοποιηθεί το προσωπικό του ΠΣ με ειδικότητα δασολόγου (τουλάχιστον) σαν προσωπικού ειδικών καθηκόντων με αποκλειστική απασχόληση σε θέματα διαχείρισης των πυρκαγιών δασών και υπαίθρου.
- Να αποσυνδεθεί η πρόσληψη εποχικού προσωπικού δασοπυρόσβεσης από τα προβλεπόμενα σήμερα κοινωνικοοικονομικά κριτήρια και να συνδεθεί μόνο με κριτήρια εμπειρίας, γνώσεων και φυσικής κατάστασης.
- Να δημιουργηθεί πρόγραμμα πιστοποιημένης εκπαίδευσης ώστε να πιστοποιηθεί όλο το προσωπικό του ΠΣ σε ρόλους διαχείρισης και διοίκησης περιστατικών πυρκαγιών δασών και υπαίθρου.
- Να διασφαλιστεί η ενοποίηση των πληροφοριών των επιμέρους Συντονιστικών Κέντρων με σκοπό να δημιουργηθεί κοινή επιχειρησιακή εικόνας που θα διαμοιράζεται σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς κατά τη διάρκεια περιστατικών μεγάλης κλίμακας.
- Περαιτέρω αξιοποίηση του συστήματος ENGAGE του ΠΣ και επέκτασή του με λειτουργίες διαχείρισης πυρκαγιών. Σύνδεση του με αλλά συστήματα που διαθέτουν επιχειρησιακά δεδομένα. Διάθεση πρόσβασης μέρους των πληροφοριών του σε συναρμόδιους εμπλεκόμενους φορείς και υπηρεσίες.
