«Ο πολιτισμός μας κινδυνεύει. Ο πόλεμος έκανε το μεγαλύτερο κακό στη χώρα μας. Ιδιαίτερα η βόρεια Συρία έχει πληγεί σχεδόν ολοκληρωτικά. Ο κρατικός έλεγχος έχει χαθεί πλήρως. Υπάρχουν περιοχές που έχουν ισοπεδωθεί και τα υπολείμματα των μνημείων χρησιμοποιούνται ως χώρος εκπαίδευσης ανταρτών. Κάποια μνημεία ανατινάχτηκαν και τα εναπομείναντα χρησιμοποιούνται πλέον για την ανέγερση νέων κατοικιών. Αποσπασμένα μωσαϊκά βυζαντινής και ρωμαϊκής περιόδου εκλάπησαν και διοχετεύονται κατά κόρον στο εξωτερικό μέσω Τουρκίας και Λιβάνου. Οι τοπικές μαφίες αρχαιοκαπήλων δρουν ανεξέλεγκτα. Κάποιοι αντιγράφουν τα αποσπασμένα μνημεία και πωλούν ακόμα και “ιμιτασιόν” μωσαϊκά αλλά και αγάλματα ως… πρωτότυπα – λεία του πολέμου. Είμαστε επιστήμονες, όχι πολιτικοί. Σε πολλές περιπτώσεις δεν μπορούμε καν να καταγράψουμε τις καταστροφές. “Μαθαίνουμε” μέσω… τηλεφώνου, περιγραφών από αυτόπτες και φωτογραφιών των ερειπίων του πολιτισμού μας. Κάνουμε έκκληση. Χρειαζόμαστε οικονομική βοήθεια, τη συνδρομή όλης της πολιτισμένης κοινότητας ώστε να διατηρηθεί αυτός ο πλούτος», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Hammam Saad, Σύριος αρχαιολόγος-αναπληρωτής διευθυντής στη Διεύθυνση Αρχαιολογικών Ανασκαφών του υπουργείου Πολιτισμού της Αραβικής Δημοκρατίας της Συρίας.

Λίγη ώρα νωρίτερα, η εισήγησή του, με θέμα: «Η σημερινή κατάσταση των μνημείων της Συρίας», συγκέντρωνε το μεγαλύτερο ενδιαφέρον των συνέδρων (αρχαιολόγων, αρχιτεκτόνων κ.ά. – εκπροσώπων υπουργείων και φορέων που είναι αρμόδιοι για την προστασία και τη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς από 23 χώρες) που μετέχουν από το πρωί σήμερα στην 4η Διεθνή Συνδιάσκεψη που διοργανώνει στη Θεσσαλονίκη το Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων (ΕΚΒΜΜ).

Στόχος της Συνδιάσκεψης, με τίτλο «Βυζαντινά Μνημεία και Παγκόσμια Κληρονομιά IV: Χάρτα για την Προστασία των Μνημείων Βυζαντινής Κληρονομιάς», είναι οι εκπρόσωποι των χωρών να συναποφασίσουν πάνω σ’ ένα κείμενο κοινής αποδοχής για τους τρόπους με τους οποίους τα μνημεία βυζαντινής κληρονομιάς θα πρέπει να προστατεύονται, να αναστηλώνονται και να διηγούνται τη μακραίωνη ιστορία τους στους πολίτες των χωρών όπου ανήκουν και στους επισκέπτες τους.

Βάση της κοινής αυτής «Χάρτας», που θα πάρει την οριστική της μορφή υπό την αιγίδα της Ελληνικής Επιτροπής για την UNESCO και παρουσία της Διευθύντριας του Κέντρου Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO κ. Isabelle Anatole-Gabriel, αποτελεί ένα κείμενο 16 σελίδων, που συντάχθηκε από Επιστημονική Επιτροπή από εξέχοντες ειδικούς με ακαδημαϊκή γνώση και πρακτική εμπειρία στην αναστήλωση βυζαντινών μνημείων και ελέγχθηκε από Διεθνή Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων.

«Σε κάθε σπίτι στη Hama λ.χ. μπορείς να βρεις όλες τις μορφές μνημείων – αποκομμένων από τη θέση τους (αγάλματα, μέλη αγαλμάτων, μωσαϊκά δάπεδα κατεστραμμένα, αποκολλημένα – ακόμα και “μίνι βιοτεχνίες” αντιγράφων που δημιουργούν τα μέλη τη τοπικής μαφίας και τα διοχετεύουν κατά κόρον σε αρχαιοκαπηλικά κυκλώματα του εξωτερικού, μέσω της Τουρκίας κυρίως. Στη Βόρεια Συρία έχει χαθεί πλήρως ο κρατικός έλεγχος. Από το 2012 μνημεία της περιοχής χρησιμοποιούνται ως χώρος εκπαίδευσης ανταρτών. Τα πανεπιστήμια και οι υπηρεσίες στη Δαμασκό λειτουργούν, ή υπολειτουργούν… αλλά δεν έχουμε ακόμη δυνατότητα πρόσβασης – πολύ δε περισσότερο καταγραφής των καταστροφών…», τόνιζε στην εισήγηση του ο δρ. HammamSaad.

Στη διεθνή συνδιάσκεψη της Θεσσαλονίκης, που πραγματοποιείται από το πρωί σήμερα στο αμφιθέατρο «Στέφανος Δραγούμης», του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης, μετέχουν εκπρόσωποι από 21 χώρες (Αίγυπτος, Αλβανία, Αλγερία, Αρμενία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Γεωργία, Ελλάδα, Ιορδανία, Ισπανία, Ισραήλ, Ιταλία, Κροατία, Κύπρος, Λίβανος, Παλαιστίνη, Ρουμανία, Σερβία, Συρία, Μπαχρέιν, Μαρόκο). Αρχικά είχε προγραμματισθεί και η συμμετοχή της Τυνησίας και της FYROM που ματαιώθηκε τελικά.

Η πρώτη συνδιάσκεψη πραγματοποιήθηκε το 2001 με τη συμμετοχή 16 κρατών, οπότε και ανατέθηκε στον διοργανωτή – αυτή τη φορά το ΕΚΒΜΜ – η διαμόρφωση των αρχών μιας χάρτας-κειμένου κοινής αποδοχής για τους τρόπους με τους οποίους τα μνημεία βυζαντινής κληρονομιάς θα πρέπει να προστατεύονται, να αναστηλώνονται και να «διηγούνται» τη μακραίωνη ιστορία τους στους πολίτες των χωρών όπου ανήκουν και στους επισκέπτες τους.

Η δεύτερη (μετείχαν 11 χώρες) πραγματοποιήθηκε το 2003, η τρίτη το 2006, με τη συμμετοχή 19 κρατών. Μεσολάβησαν τελικά 12 χρόνια (και σειρά προβλημάτων στις μετέχουσες χώρες, από αλλαγές συνόρων, ή πολιτειακών καταστάσεων, η οικονομική κρίση, αποχωρήσεις προσώπων, θάνατοι και αντικαταστάσεις τους) μέχρι σήμερα, που οι διεργασίες ολοκληρώνονται, με τη διαβούλευση και την ψήφιση (το πρωί της Κυριακής) του κειμένου της Χάρτας και του πλαισίου κοινά αποδεκτών αρχών για την Προστασία των Μνημείων Βυζαντινής Κληρονομιάς από όλα τα κράτη που διατηρούν και διαχειρίζονται βυζαντινά μνημεία.

Στη σειρά συνδιασκέψεων (από το 2001 μέχρι σήμερα) απουσιάζει η Τουρκία – παρότι στο έδαφός της βρίσκεται μεγάλο μέρος των βυζαντινών μνημείων. Στη διεθνή επιτροπή εμπειρογνωμόνων, παρ΄ όλα αυτά – που συνεστήθη από την πρώτη συνδιάσκεψη, μετέχει (όχι ως επίσημη κρατική εκπρόσωπος) η κ. Zeynep Ahunbay – αρχιτέκτων – αναστηλώτρια – ομότιμη καθηγήτρια της Αρχιτεκτονικής σχολής του Τεχνικού Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης.

«Τα σημαντικότερα προβλήματα – πέραν των διαφορετικών νομικών πλαισίων, ή διοικητικών πρακτικών που υπάρχουν σε κάθε χώρα, εντοπίζονται – όπως είναι φυσικό – στις εμπόλεμες ζώνες (Μέση Ανατολή, αλλά και Βαλκάνια τα προηγούμενα χρόνια) – περιοχές που βρίθουν βυζαντινών μνημείων. Η θρησκεία των πολιτών που κατοικούν σ΄ αυτές τις περιοχές, επίσης, είναι ένα ανασταλτικό στοιχείο, αλλά όχι πάντα και απαραίτητα ένα αυστηρά αρνητικό πρόσημο, καθώς στις περιοχές υπάρχουν και σημαντικά οθωμανικά μνημεία. Είναι αναμενόμενο τα μνημεία που δεν προέρχονται από τις κυρίαρχες σήμερα εθνικές, πολιτικές, ή θρησκευτικές παραδόσεις να βρίσκονται σε “υποδεέστερη” μοίρα, όσον αφορά την αντιμετώπισή τους. Τα βυζαντινά μνημεία εκτείνονται σε μια μεγάλη περιοχή με πολλά εθνικά κράτη και διαφορετική ιστορική πορεία», λέει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ η κ. Αλκμήνη Πάκα – αρχιτέκτων – αναστηλώτρια – πρόεδρος του τμήματος αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ – μέλος του Δ.Σ του ΕΚΒΜΜ αλλά και μέλος της οργανωτικής επιτροπής της συνδιάσκεψης και μέλος της επιστημονικής επιτροπής σύνταξης της Χάρτας.

Η Συνδιάσκεψη της Θεσσαλονίκης χρηματοδοτείται αποκλειστικά από το ΥΠΠΟ.

Μετά την ολοκλήρωση της διαβούλευσης, που θα πραγματοποιηθεί μεταξύ των εκπροσώπων των χωρών, και την ψήφισή της, η «Χάρτα» θα κατατεθεί στην UNESCO για επικύρωση, και θα παραμείνει ανοιχτή για προσχωρήσεις και άλλων χωρών στων οποίων τα εδάφη υπάρχουν βυζαντινά μνημεία.

Η επίσημη τελετή λήξης του Ευρωπαϊκού Έτους Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2018 και η αναγγελία ψήφισης της «Χάρτας Προστασίας Μνημείων της Βυζαντινής Κληρονομιάς» θα γίνει το βράδυ της Κυριακής, στο εμβληματικό μνημείο της Ροτόντας, παρουσία της υπουργού πολιτισμού κ. Μυρσίνης Ζορμπά, του δημάρχου Θεσσαλονίκης, κ. Γιάννη Μπουτάρη και της κ. Αικατερίνης Τζιτζικώστα, Προέδρου της Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής για την UNESCO.

Θα ακολουθήσει συναυλία μεσαιωνικής μουσικής από τη Μεσόγειο από το σύνολο παλαιάς μουσικής Ex Silentio.