Στο κατώφλι της 4ης βιομηχανικής επανάστασης οι προκλήσεις για τον άνθρωπο είναι πολλές σε οικονομικό, κοινωνικό και προσωπικό επίπεδο. Οι αλλαγές είναι ραγδαίες και δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν πως το ανθρώπινο είδος θα υποστεί έναν εξοντωτικό ανταγωνισμό και σταδιακά θα παραγκωνιστεί από ευφυή ρομπότ. Γράφει η Μαρία Ζαχαροπούλου Γι’ αυτό και έχει μεγάλο ενδιαφέρον η είδηση πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μελετά τη δημιουργία ενός νομικού στάτους «ηλεκτρονικών προσώπων» για τα εργαζόμενα ρομπότ, με συγκεκριμένες υποχρεώσεις αλλά και δικαιώματα. Η κίνηση αυτή έρχεται να δώσει απάντηση στο γεγονός πως τα ρομπότ και οι υπολογιστές μπορεί να αποδειχθούν «ιδανικοί εργαζόμενοι» για τους εργοδότες αφού δεν κουράζονται, άρα δεν χρειάζονται διακοπές και διαλείμματα, δεν διεκδικούν και δεν έχουν ανάγκη τις ασφαλιστικές εισφορές. Θύματα όλων αυτών των κοσμογονικών εξελίξεων θα είναι, όπως λένε οι ειδικοί, οι απλοί εργαζόμενοι με την οικονομική ανισότητα να βαθαίνει και τα προβλήματα να αυξάνονται. Έτσι, εκατομμύρια εργαζόμενοι ενδέχεται να βρεθούν αντιμέτωποι με το φάσμα της ανεργίας, της φτώχειας και της αποξένωσης. Τα σενάρια επιστημονικής φαντασίας ταινιών του Χόλιγουντ είναι πλέον πραγματικότητα. Ήδη, η Google παρουσίασε το «πρώτο λειτουργικό πρωτότυπο» ενός αυτόνομου οχήματος. Μια ιαπωνική εταιρία έχει στα σκαριά το πρώτο αυτοματοποιημένο αγρόκτημα στον κόσμο, στο οποίο τα ρομπότ-αγρότες θα κάνουν όλες τις δουλειές. Εργοστάσια στην Κίνα ετοιμάζονται να αντικαταστήσουν τους εργάτες τους με ρομπότ ρίχνοντας κατακόρυφα το κόστος παραγωγής, ενώ ήδη στην ίδια χώρα, εστιατόριο σερβίρει τους πελάτες του με ρομπότ-σερβιτόρους… Η σύνδεση του ανθρώπινου μυαλού με μηχανές είναι γεγονός, καθώς έχουν δημιουργηθεί ρομποτικά προσθετικά άκρα που ανταποκρίνονται στις εντολές που λαμβάνουν. Μη επανδρωμένα τηλεκατευθυνόμενα αεροσκάφη χρησιμοποιούνται εδώ και πολλά χρόνια από το στρατό, ενώ πρόσφατα έκανε χρήση και η αστυνομία στην Ινδία. Και αυτά είναι μόνο μερικά παραδείγματα. Είναι χαρακτηριστικό πως κατά την περίοδο 2010-14, η μέση αύξηση των πωλήσεων ρομπότ ανήλθε στο 17% ετησίως, ενώ το 2014 οι πωλήσεις αυξήθηκαν κατά 29%. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη κατ’ έτος αύξηση που έχει καταγραφεί μέχρι σήμερα. Ενδεικτική της κατάστασης που διαμορφώνεται είναι η εκτίμηση ότι μέχρι το 2020, λόγω της χρήσης των νέων τεχνολογιών, η Ευρώπη μπορεί να αντιμετωπίζει έλλειψη έως και 825.000 επαγγελματιών στον τομέα της τεχνολογίας και των πληροφοριών, ενώ στο 90% των θέσεων εργασίας θα απαιτούνται τουλάχιστον βασικές ψηφιακές δεξιότητες.
Ειδικό νομικό καθεστώς για τα «έξυπνα ρομπότ»
Από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προτείνεται η δημιουργία ενός ειδικού νομικού καθεστώτος για τα ρομπότ, ώστε τουλάχιστον τα πιο εξελιγμένα, αυτόνομα ρομπότ, να αναγνωρίζονται ως «ηλεκτρονικά πρόσωπα» με ειδικά δικαιώματα και υποχρεώσεις, όπως η επανόρθωση τυχόν ζημίας που προκαλούν, καθώς και να εφαρμόζεται η ηλεκτρονική αυτή προσωπικότητα στις περιπτώσεις κατά τις οποίες ρομπότ λαμβάνουν αυτόνομα έξυπνες αποφάσεις ή έρχονται με άλλον τρόπο σε ανεξάρτητη διάδραση με τρίτα μέρη. Μάλιστα, προτείνεται οι ιδιοκτήτες να πληρώνουν κοινωνική ασφάλιση για τα «ηλεκτρονικά πρόσωπα» που εργάζονται στις εταιρίες τους, ενώ αφήνουν ανοικτό ακόμη το ενδεχόμενο να χρειαστεί προσαρμογή και της νομοθεσίας, που αφορά στη φορολόγηση και στη νομική ευθύνη. Έτσι, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θεωρεί ότι, λόγω της εξέλιξης και της χρήσης της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης στην απασχόληση και κατά συνέπεια στη βιωσιμότητα των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης των κρατών μελών, θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο θέσπισης απαιτήσεων ενημέρωσης για εταιρίες σχετικά με το βαθμό και την αναλογία της συνεισφοράς της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης στα οικονομικά αποτελέσματα χρήσης μιας εταιρίας, ώστε τα στοιχεία αυτά να αξιολογηθούν αναφορικά με τη φορολόγηση και τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης. Η αρμόδια Επιτροπή, μάλιστα, καλείται να παρακολουθεί στενότερα τις τάσεις στον τομέα της απασχόλησης, εστιάζοντας στη δημιουργία και την απώλεια θέσεων εργασίας σε διάφορους τομείς δεξιοτήτων. Δηλαδή, να δημιουργήσει ένα νέο χάρτη απασχόλησης, με βάση τις θέσεις εργασίας που καταργούνται ή δημιουργούνται με αφορμή την αυξημένη χρήση ρομπότ.
Ανησυχίες για το μέλλον της απασχόλησης και τη βιωσιμότητα των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης
«Η πρόοδος της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης εγείρει πλείστα νομικά και ηθικά ζητήματα, τα οποία επιβάλλουν την έγκαιρη παρέμβαση σε επίπεδο ΕΕ», λέει στο newsbeast.gr ο εργατολόγος Γιάννης Καρούζος. Όπως εξηγεί, «η εξέλιξη των ρομπότ και της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να προκαλέσει την αντικατάσταση, σε μεγάλο βαθμό, της ανθρώπινης εργασίας από ρομπότ, πράγμα που δημιουργεί ανησυχίες σχετικά με το μέλλον της απασχόλησης και τη βιωσιμότητα των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, εφόσον διατηρηθεί η υφιστάμενη βάση επιβολής των φόρων, με αποτέλεσμα να αυξηθούν οι ανισότητες στην κατανομή του πλούτου. Στο πλαίσιο αυτό, είναι αναγκαία η στενή παρακολούθηση της εξέλιξης της απασχόλησης για την αποφυγή αρνητικών επιπτώσεων στην αγορά εργασίας». Ο κ. Καρούζος παρατηρεί πως «η αυτονομία των ρομπότ, υπό το πρίσμα των υφιστάμενων νομικών κατηγοριών, εγείρει ερωτήματα σχετικά με τη νομική θέση τους, εάν θα πρέπει δηλαδή να νοούνται ως φυσικά πρόσωπα, ως νομικά πρόσωπα, ή ως αντικείμενα, ή αν πρέπει να δημιουργηθεί μια νέα κατηγορία, με τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις δικές της επιπτώσεις όσον αφορά την απόδοση δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, συμπεριλαμβανομένης της ευθύνης για ζημία». Από την πλευρά τους, οι εταιρίες ρομποτικής διαφωνούν με ενδεχόμενες ρυθμίσεις υποστηρίζοντας πως την δεδομένη στιγμή είναι πρώιμες και περίπλοκες. Σε κάθε περίπτωση το… νόμισμα έχει δυο όψεις αφού βραχυπρόθεσμα, η ρομποτική και η τεχνητή νοημοσύνη υπόσχονται οφέλη όσον αφορά στην αποδοτικότητα και στην εξοικονόμηση δαπανών, όχι μόνο στους τομείς της παραγωγής και του εμπορίου, αλλά και σε τομείς όπως οι μεταφορές, το σύστημα υγείας, η εκπαίδευση και η γεωργία, ενώ καθιστούν, παράλληλα, δυνατό να αποφεύγεται η έκθεση των ανθρώπων σε επικίνδυνες συνθήκες, όπως για παράδειγμα κατά τον καθαρισμό χώρων μολυσμένων με τοξικά απόβλητα. Το ζητούμενο είναι να βρεθεί η χρυσή τομή, ώστε η ενδεχόμενη κρίση να αποδειχθεί ευκαιρία καθώς, όπως λένε οι ειδικοί, η εξέλιξη μπορεί να δημιουργήσει νέες ευκαιρίες απασχόλησης με νέες θέσεις εργασίας στον τομέα της τεχνολογίας και των πληροφοριών (π.χ. κατασκευή, συντήρηση, έλεγχος λειτουργίας, επισκευή, βελτιστοποίηση των ρομπότ κ.ά.). Η δημιουργία ενός νέου μοντέλου απασχόλησης, που θα έχει στην καρδιά του την συλλογικότητα και τις ιδιαιτερότητες των ανθρώπινων δυνατοτήτων, είναι για πολλούς το μυστικό της επόμενης ημέρας.
