Πολιτική συναίνεση σε 8 σημεία προτείνει το ΙΟΒΕ

Την έλλειψη πολιτικής συναίνεσης ως προς την ενδεδειγμένη λύση για το ελληνικό χρέος, καθώς και τη διαφαινόμενη έλλειψη αντίληψης από ευρύτερα κοινωνικά στρώματα σε ότι αφορά τις βλαβερές συνέπειες μιας ενδεχόμενης εγκατάλειψης της προσπάθειας προσαρμογής της Ελλάδας, τονίζει το ΙΟΒΕ στην δεύτερη έκθεσή του για την Ελληνική Οικονομία.

Το ΙΟΒΕ κάνει λόγο για δυο προτάσεις εξόδου από την κρίση, αναφέροντας πως, στην ουσία, η Ευρωζώνη, η ΕΚΤ και το ΔΝΤ προτείνουν στην Ελλάδα την εξής ανταλλακτική σχέση («κοινωνικό συμβόλαιο»): «Αναλαμβάνουμε να σας αναχρηματοδοτούμε το παλαιό δημόσιο χρέος σας, αρκεί το 2015 να έχετε μειώσει το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης κάτω από το 2% του ΑΕΠ και να προβείτε σε ιδιωτικοποιήσεις και αξιοποίηση ακίνητης κρατικής περιουσίας ύψους 50 δισ. ευρώ».

Το παλαιό δημόσιο χρέος θα μπορεί να αρχίσει να αποπληρώνεται με τα έσοδα από τις αποκρατικοποιήσεις, την παραγωγή πρωτογενών πλεονασμάτων, και την επιστροφή σε θετικούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης. Σημαντικές παράμετροι βιωσιμότητας αυτής της διαδικασίας είναι:

α) Το επιτόκιο με το οποίο θα δανείζει την Ελλάδα (και τις άλλες χώρες-μέλη που προσφεύγουν) ο μηχανισμός διάσωσης (EFSF/ESM).
β) Ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης κατά τη διάρκεια της περιόδου δανεισμού
γ) Το ύψος των πρωτογενών πλεονασμάτων
δ) Η αξία των περιουσιακών στοιχείων που μπορούν να αξιοποιηθούν προκειμένου να αποπληρωθούν παλαιά ομόλογα.

Οπως αναφέρει το ΙΟΒΕ, σε αντίθεση με την παραπάνω πρόταση, η οποία αποκλείει κάθε είδους «πιστωτικό γεγονός» (δηλαδή χρεοκοπία μερική ή ολική) και παρεμπιπτόντως προβλέπει ότι περισσότερο από τα 2/3 του ελληνικού δημοσίου χρέους θα καταλήξει σε κρατικά χαρτοφυλάκια, στην ΕΚΤ και στο ESM (Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας), το περιοδικό «The Economist» στο τεύχος του της 25ης Ιουνίου 2011 προτείνει, αντανακλώντας τις απόψεις πολλών αναλυτών και ακαδημαϊκών, την διαγραφή του μισού, περίπου ελληνικού δημοσίου χρέους, αναγνωρίζοντας βεβαίως ότι η λύση αυτή ενέχει σοβαρούς κινδύνους.

Σε λύσεις του τύπου που προτείνει ο Economist καταφεύγουν, σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, χώρες που έχουν εξαντλήσει όλες τις άλλες διαθέσιμες. Είναι στην ουσία λύσεις απελπισίας διότι χώρες που έχουν χρεοκοπήσει αποκλείονται από τις αγορές για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα, με αποτέλεσμα να ανταλλάσσουν ένα βραχυπρόθεσμο όφελος (την παροδική μείωση του βάρους των τόκων και των χρεολυσίων) με ένα μακροπρόθεσμο, μόνιμο κόστος: Τα περιθώρια δανεισμού τους (spreads) δεν θα μειωθούν σχεδόν ποτέ, ενώ το τραπεζικό τους σύστημα θα υποστεί ανήκεστο βλάβη. Αυτή ακριβώς είναι η εμπειρία της Αργεντινής.

Επιπροσθέτως, η Ελλάδα έχει ακόμη μεγάλο πρωτογενές έλλειμμα τόσο στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών όσο και στη γενική κυβέρνηση, με αποτέλεσμα να αναγκαστεί να τα μηδενίσει αμέσως μετά τη χρεοκοπία, αφού δεν θα μπορεί να δανειστεί για να τα καλύψει, μειώνοντας δραστικά μισθούς, συντάξεις δημόσιες επενδύσεις, δαπάνες εισαγομένων ειδών πρώτης ανάγκης όπως φάρμακα, καύσιμα, πρώτες ύλες κλπ.

Επίσης το «κούρεμα» των κρατικών ομολόγων κατά 50% θα οδηγήσει σε χρεοκοπία το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, το οποίο κατέχει ελληνικά κρατικά ομόλογα αξίας 55 δις. ευρώ, και σε σημαντικές ζημίες την ΕΚΤ, ξένες τράπεζες, κυρίως γαλλικές και γερμανικές, τα ασφαλιστικά ταμεία στην Ελλάδα, ελληνικές και ξένες ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες, κ.ά.

Τέλος, οι αρνητικές επιπτώσεις στο ΑΕΠ και την απασχόληση θα είναι πολύ σημαντικές, ενώ η έλλειψη ειδών πρώτης ανάγκης και η δραστική περικοπή μισθών και συντάξεων θα οδηγήσουν ενδεχομένως σε κοινωνική αποσταθεροποίηση.

Έχει φθάσει η Ελλάδα σε τέτοιο σημείο απελπισίας, έχει εξαντλήσει το οπλοστάσιο της ώστε να σηκώσει λευκή σημαία και να παραδοθεί στη χρεοκοπία και τις συνέπειές της; Ουδείς καλόπιστος παρατηρητής που γνωρίζει τα προβλήματα αλλά μαζί και τις ευκαιρίες που παρουσιάζει η ελληνική οικονομία μπορεί να ισχυριστεί κάτι ανάλογο, τονίζει το ΙΟΒΕ.

Πρώτον, διότι ο δημόσιος τομέας της διαθέτει αναξιοποίητα στοιχεία ενεργητικού πολύ μεγαλύτερης αξίας σε σύγκριση με οποιαδήποτε άλλη χώρα της Ευρωζώνης.

Δεύτερον, διότι το άνοιγμα της πλέον κλειστής οικονομίας του ΟΟΣΑ στις δυνάμεις του ανταγωνισμού και η κατάργηση των πολυάριθμων εμποδίων-αντικινήτρων στην επιχειρηματικότητα και τις επενδύσεις, θα δημιουργήσει, σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, αναπτυξιακή δυναμική και θέσεις εργασίας. Αυτή ακριβώς είναι η εμπειρία σε Δύση και Ανατολή.

Τρίτον, διότι πρωτογενή πλεονάσματα της τάξης του 3%-4% του ΑΕΠ δεν είναι πρωτόγνωρα για την Ελλάδα: Καταγράφτηκαν και κατά την περίοδο σύγκλισης στο τέλος της δεκαετίας του 1990. Εάν επιτευχθούν αυτά τα πρωτογενή πλεονάσματα θα είναι υπερεπαρκή για την δραστική αποκλιμάκωση του λόγου του χρέους ως προς το ΑΕΠ, αρκεί να συνδυαστούν με αποκρατικοποιήσεις, άνοιγμα αγορών στον ανταγωνισμό και κατάργηση των εμποδίων στην επιχειρηματικότητα και τις επενδύσεις.

Τέταρτον, διότι η Ελλάδα παρουσιάζει μεγάλες επενδυτικές ευκαιρίες: οδικοί άξονες, λιμάνια, μαρίνες, αεροδρόμια, τουριστική κατοικία, ενεργειακά δίκτυα και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Πέμπτον, διότι διαθέτει αναπορρόφητα κονδύλια του ΕΣΠΑ, για υποδομές της τάξης των 15 δις. ευρώ τα οποία μπορούν να «μοχλευθούν» με κονδύλια από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα.

Έκτον, διότι διαθέτει βοήθεια πρωτοφανούς, ιστορικά, μεγέθους από τους μηχανισμούς διάσωσης της Ευρωζώνης, και από ένα ΔΝΤ, το οποίο έχει διαφορετική συμπεριφορά σήμερα σε σχέση με την κρίση της Αργεντινής.

Όπως υποστηρίζει στην έκθεσή του το ΙΟΒΕ, με βάση τα παραπάνω θεμελιώδη στοιχεία, αυτό που θα έπρεπε να είχε ήδη ξεκινήσει είναι η λεπτομερής ενημέρωση όλων των πολιτών αυτής της χώρας, συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών, για τις δύο προαναφερόμενες εναλλακτικές λύσεις και, κυρίως, για το κόστος και το όφελος της κάθε μιας.

Κατά την άποψη του ΙΟΒΕ, το «κοινωνικό συμβόλαιο» που στην ουσία μάς προτείνουν οι εταίροι μας στην Ευρωζώνη αποτελεί την πλέον εθνικά συμφέρουσα λύση, που εξασφαλίζει μακροχρόνια ευημερία μετά από μια τριετή περίοδο προσαρμογής.

Η λύση αυτή μπορεί να διευκολυνθεί αν υπάρξει πολιτική συναίνεση σε έναν ελάχιστο αριθμό κρίσιμων σημείων, όπως τα ακόλουθα:

1. 10ετές αναπτυξιακό πρόγραμμα: Πρέπει να εξηγηθεί με απλά λόγια ποιο είναι το όραμα και οι προοπτικές σε ορίζοντα δεκαετίας, γιατί λαμβάνονται όλα αυτά τα μέτρα, ποιο είναι το κόστος και το όφελος από τις εναλλακτικές λύσεις για το δημόσιο χρέος που προαναφέρθηκαν. Στο αναπτυξιακό αυτό πρόγραμμα πρέπει να δοθεί έμφαση στους τομείς με δυναμικό συγκριτικό πλεονέκτημα, ενώ πρέπει να περιέχονται προβλέψεις για τα βασικά μεγέθη της οικονομίας και την εξέλιξη του δημόσιου χρέους σε 10-ετή ορίζοντα, λαμβάνοντας υπόψη τις μακροοικονομικές επιπτώσεις από τις διαρθρωτικές αλλαγές και την αξιοποίηση της κρατικής περιουσίας.

2. Σταδιακή μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος κάτω από το 2% του ΑΕΠ το 2015 κυρίως μέσω (α) περιορισμού των δαπανών, με περαιτέρω μείωση και της μισθολογικής δαπάνης της γενικής κυβέρνησης και εκείνων των κοινωνικών δαπανών οι οποίες δεν έχουν κοινωνικό αντίκρισμα, (β) περιορισμό της φοροδιαφυγής.

3. Μεταρρυθμίσεις-αποκρατικοποιήσεις ευρέως φάσματος και αξιοποίηση της κρατικής ακίνητης περιουσίας (και στον αγροτικό τομέα). Υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα σήμερα είναι το δημόσιο χρέος. Οτιδήποτε συμβάλλει στη μείωσή του μεγιστοποιεί την κοινωνική ευημερία. Μπορεί να χρειαστεί να πωληθούν εισηγμένες εταιρείες σε χαμηλές (χρηματιστηριακά) τιμές, αλλά με τα έσοδα αυτά μπορεί να επαναγοραστούν κρατικά ομόλογα από τη δευτερογενή αγορά σε τιμές πολύ χαμηλότερες από τις ονομαστικές. Παρεμπιπτόντως, στο πλαίσιο των αποκρατικοποιήσεων μπορεί να μελετηθεί ο διαχωρισμός της ΔΕΗ (κατά το πρότυπο της ιταλικής ENEL) σε θυγατρικές. Με τον τρόπο αυτό, η απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και η ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ μπορεί να συνδυαστούν.

4. Μέτρα για την ενίσχυση της ρευστότητας στην οικονομία: α) ΠΔΕ με κοινοτική χρηματοδότηση: Εμπροσθοβαρής εκτέλεση των αναπορρόφητων κοινοτικών κονδυλίων του ΕΣΠΑ. Παρουσίαση μικρού αριθμού μεγάλων έργων που μπορούν να χρηματοδοτηθούν ανέτως (π.χ. αυτοκινητόδρομοι) β) Μόχλευση των πόρων του ΕΣΠΑ με δάνεια από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων γ) Υιοθέτηση διαδικασιών «fast track» για όλες τις ιδιωτικές επενδύσεις δ) Τραπεζικό σύστημα: Αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου όπου χρειάζεται, λαμβάνοντας υπόψη τις δοκιμασίες αντοχής (stress tests), εν ανάγκη και με χρήση του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Αντιθέτως, συγχωνεύσεις μεταξύ εγχώριων πιστωτικών ιδρυμάτων ενδεχομένως να είναι βλαπτικές για τη συνολική ρευστότητα της οικονομίας αυτήν την περίοδο ε) Αποπληρωμή χρεών Δημοσίου προς τον ιδιωτικό τομέα.

5. Άρση των πολυάριθμων αντικινήτρων στην επιχειρηματικότητα και τις επενδύσεις. Λόγω αυτών των αντικινήτρων, η κατάταξη της Ελλάδας στο «Doing Business Report» είναι πολύ χαμηλή. Το υπολογιζόμενο όφελος σε όρους προστιθέμενης αξίας (προϊόντος), απασχόλησης και ανταγωνιστικότητας από τις απελευθερώσεις αγορών και την άρση των αντικινήτρων σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΙΟΒΕ είναι σημαντικό, και συμποσούται σε 17% αύξηση του ΑΕΠ. Για την προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων μπορεί να γίνει ευρύτατη χρήση ευέλικτων συμβάσεων παραχώρησης για οδικούς άξονες, αεροδρόμια, λιμάνια, μαρίνες κ.λ.π. Το σημαντικότερο από τα εμπόδια στις επενδύσεις είναι η έλλειψη εθνικού χωροταξικού σχεδίου, χρήσεων γης, ο μεγάλος αριθμός αδειών για πολλές δραστηριότητες από διαφορετικές κρατικές υπηρεσίες και ο μεγάλος χρόνος αναμονής για εγκρίσεις. Θα πρέπει, υιοθετώντας πρότυπα που ισχύουν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, να απλοποιηθεί και κωδικοποιηθεί αντιστοίχως η σχετική ελληνική νομοθεσία, να υπάρξει μια και μόνη άδεια και να υιοθετηθεί η αρχή της άπρακτης προθεσμίας.

6. Ευελιξία στην αγορά εργασίας. Η εστίαση το νέου αναπτυξιακού προτύπου της Ελλάδας σε δυναμικούς, εξωστρεφείς κλάδους και δραστηριότητες αναμένεται να οδηγήσει σε μετακίνηση το 10-15% του εργατικού δυναμικού από κλάδους που παράγουν μη εμπορεύσιμα αγαθά και υπηρεσίες σε κλάδους που παράγουν εξαγώγιμα προϊόντα και υποκατάστατα εισαγωγών. Ο ρόλος του κράτους και των κοινωνικών εταίρων στη διαδικασία αυτή είναι σημαντικός προκειμένου η μετακίνηση αυτή να γίνει ομαλά, χωρίς μεγάλη αύξηση της ανεργίας, συνδυάζοντας την απαραίτητη ευελιξία (χωρίς την οποία η μείωση της οικονομικής δραστηριότητας και της απασχόλησης στις τρέχουσες συνθήκες οικονομικής κρίσης θα ήταν πολύ μεγάλη) με την κοινωνική προστασία των ανέργων και ιδιαιτέρως με τη δια βίου μάθηση. Τόσο το γερμανικό υπόδειγμα προσαρμογής της αγοράς εργασίας σε συνθήκες ύφεσης (kurzarbeit) όσο και το σκανδιναβικό υπόδειγμα συνδυασμού ευελιξίας και προστασίας (flexicurity) παρέχουν χρήσιμα παραδείγματα για την άντληση εμπειριών.

7. Θέσπιση θέσεων μόνιμων γενικών γραμματέων ή υφυπουργών (permanent undersecretaries) στη Δημόσια Διοίκηση: Το μέτρο αυτό είναι αναγκαίο για τη βελτίωση της ποιότητας της δημόσιας διοίκησης, την αύξηση της αποτελεσματικότητάς της αυτή την κρίσιμη περίοδο και τον απεγκλωβισμό της από τα πολιτικά κόμματα.

8. Μέτρα για επιτάχυνση της απονομής δικαιοσύνης, ιδιαίτερα για υποθέσεις μεγάλης φοροδιαφυγής.