Την ώρα που οι ωκεανοί παράγουν περισσότερο από το 50% του οξυγόνου της Γης και παρέχουν αφειδώς τροφή και διαμονή στον άνθρωπο, εμείς δεν αντιγυρνούμε την αβρότητα του νερού.
Κι όχι μόνο αυτό, αλλά κάνουμε και ό,τι μπορούμε για να αφανίσουμε λες τη ζωή στο νερό, παρά το γεγονός ότι κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με το τέλος του ανθρώπου στον πλανήτη.
Θα περίμενε λοιπόν κανείς να φερόμασταν καλύτερα στο περιβάλλον και το υγρό στοιχείο, αν τουλάχιστον κατέβαινε σήμερα στη Γη και δεν είχε ακούσει ποτέ για τον άνθρωπο!
Τόσο όμως η επιπόλαια άρνησή μας να δούμε την τραγική πραγματικότητα όσο και η γενικότερη απροθυμία μας να αναλάβουμε την ευθύνη για τις ζοφερές μας πράξεις δημιουργούν ένα μείγμα εκρηκτικό, κάνοντας την ανθρώπινη παρουσία στον πλανήτη να φαντάζει ως η Νο 1 απειλή για τη Γαία και τη μακροημέρευση του φυσικού μας περιβάλλοντος.
Κι αν η ζημιά που έχουμε προκαλέσει στους ωκεανούς λογίζεται πλέον μη αναστρέψιμη, ποτέ δεν είναι αργά για να σταματήσουμε αυτά…
Οι 240 εκατομμύρια τόνοι σκουπιδιών τον χρόνο
Κάθε χρόνο, οι ψαράδες πιάνουν πάνω από 77,9 εκατομμύρια τόνους ψαριών, ένα νούμερο τουλάχιστον τεράστιο! Κι όμως, δεν είναι παρά το 1/3 των σκουπιδιών που αφήνουμε στη θέση τους, κάπου 240 εκατομμύρια τόνους απορριμμάτων δηλαδή που καταλήγουν στις θάλασσες κάθε χρόνο ανελλιπώς. Όσο για τα κυρίαρχα υλικά με τα οποία μολύνουμε το νερό, την πρωτοκαθεδρία έχουν τα πλαστικά, τα μπάζα και μια μεγάλη ποικιλία χημικών, αλλά και τα λύματα και οι παράνομες χωματερές. Κι αν εδώ προσθέσουμε τις θεομηνίες και τις πετρελαιοκηλίδες, που προσθέτουν το κατιτίς τους σε επίπεδο μόλυνσης, καταλαβαίνουμε ότι το νούμερο μόνο να αυξηθεί μπορεί…
Η τοξική τροφική αλυσίδα
Τα πλέον κοινά τοξικά που βρίσκουμε συνήθως στα ψάρια περιλαμβάνουν μέταλλα σαν τον υδράργυρο, τον μόλυβδο και το χρώμιο, αλλά και αρκετές διοξίνες και χημικά φυσικά, πολλά χημικά. Το τοξικό της θαλάσσιας τροφικής αλυσίδας έχει συνδεθεί με αρκετά είδη καρκίνου, με προβλήματα γονιμότητας, υπέρταση αλλά και διαβήτη. Οι μολυσματικές αυτές ουσίες, που φτάνουν στις θάλασσες μέσω των πλαστικών, της μόλυνσης του αέρα αλλά και από τα γεωργικά και βιομηχανικά απόβλητα, καταναλώνονται από το πλαγκτόν και περνούν έτσι στον οργανισμό των ψαριών.
Ακόμα πιο ανησυχητικό είναι ίσως το γεγονός ότι οι επιστήμονες έχουν εδώ και καιρό εντοπίσει ίχνη από ανθρώπινες φαρμακευτικές αγωγές στο εσωτερικό των ψαριών! Φάρμακα για τη χοληστερίνη, τη διπολική διαταραχή και την κατάθλιψη έχουν ανασυρθεί από τον οργανισμό των ψαριών, κάτι που υποδεικνύει τελικά ότι όχι μόνο καταναλώνουμε τα δικά μας απόβλητα, αλλά και ότι είμαστε σε συνεχή φαρμακευτική αγωγή για παθήσεις που δεν έχουμε! Κι αν κάποιος ισχυριστεί ανόητα ότι οι ποσότητες των τοξινών που προσλαμβάνουμε μέσω των ψαριών είναι απειροελάχιστες, πρέπει να ξέρει ότι αυτά λειτουργούν σωρευτικά…
Μια μέρα στην παραλία μπορεί να αποδειχθεί φονική
Χιλιάδες κυριολεκτικά παραλίες της οικουμένης κλείνουν κάθε χρόνο εξαιτίας των υψηλών επιπέδων της θαλάσσιας μόλυνσης. Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη τις στατιστικές που αφορούν στις ΗΠΑ και μόνο, τότε η εικόνα παραείναι σκοτεινή: η αμερικανική Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος (Environmental Protection Agency) έχει εκτιμήσει τον αριθμό των αμερικανών πολιτών που μολύνονται κάθε χρόνο από το κολύμπι στις παραλίες της χώρας σε 3,5 εκατομμύρια ανθρώπους!
Συνολικά, περισσότερες από 20.000 παραλίες παραμένουν κλειστές κάθε χρόνο στους λουόμενους, με τα ξεσπάσματα επιδημιών που σχετίζονται με τα μολυσμένα ύδατα να αγγίζουν τα 4.000 ετησίως. Αυτά περιλαμβάνουν εξανθήματα, λοιμώξεις αυτιών, αναπνευστικά προβλήματα και γαστρεντερίτιδες φυσικά, αλλά και σαφώς πιο απειλητικές για τη ζωή παθήσεις, καθώς τα επικίνδυνα βακτήρια καραδοκούν. Και σαν να μη φτάνει αυτό, η εν λόγω υπηρεσία θεωρεί αποδεκτά πλέον τα επίπεδα μόλυνσης στο 3,6%, κάτι που σημαίνει ότι είναι απολύτως θεμιτό να νοσεί ένας στους 28 ανθρώπους κάθε χρόνο απολαμβάνοντας απλώς το καλοκαίρι…
Η αλήθεια για τις πετρελαιοκηλίδες
Η διαβόητη πετρελαιοκηλίδα της BP το 2010 απελευθέρωσε κάπου 4-5 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου στον ωκεανό. Ήταν, χωρίς υπερβολές, μια τεράστια οικολογική καταστροφή, αν και οι κατά λάθος αυτές διαρροές πετρελαίου ισοδυναμούν μόνο με το 7,7% της μόλυνσης των ωκεανών με πετρέλαιο! Πώς γίνεται αυτό; Μα επειδή η συντριπτική πλειονότητα του πετρελαίου που καταλήγει στις θάλασσες δεν είναι αποτέλεσμα ανθρώπινου λάθους, αλλά ηθελημένης δράσης: από την παράνομη απόθεση πετρελαίου στο έδαφος (που καταλήγει στο νερό) μέχρι και τη συνήθεια των πλοίων να απελευθερώνουν επίτηδες τα χρησιμοποιημένα ορυκτέλαια στους ωκεανούς (κάτι που ισοδυναμεί με 220 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου τον χρόνο).
Δεν είναι αλήθεια λοιπόν πως η μόλυνση του νερού με πετρέλαιο είναι αποτέλεσμα τραγικού λάθους. Σύμφωνα με την Εθνική Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ, η ποσότητα των πετρελαιοειδών που αποβάλλονται παρανόμως από τα πλοία κάθε χρόνο είναι πενταπλάσια από το πετρέλαιο που καταλήγει στο νερό από ανθρώπινο λάθος (πετρελαιοκηλίδες δηλαδή που προκαλούνται από ατυχήματα). Και βέβαια το πετρέλαιο που ξεβράζεται στο νερό από τους δρόμους, τις μαρίνες και τα λιμάνια ολοκληρώνει το ζοφερό σκηνικό…
Οι τοξικές χωματερές
Πριν από τη δεκαετία του ’90, ο ωκεανός ήταν ο Νο 1 χώρος για τη απόθεση επικίνδυνων αποβλήτων, όπως ραδιενεργών υλικών και τοξικών πυρομαχικών (χημικά αέρια κ.λπ.). Εκατοντάδες χιλιάδες βαρέλια με τέτοια τοξικά απιθώνονταν κάθε χρόνο στον βυθό των θαλασσών, με το πράγμα να αποτελεί ωρολογιακή βόμβα που σκάει συχνά-πυκνά.
Από ψάρια που πεθαίνουν κατά χιλιάδες μέχρι και ατυχείς ψαράδες που τραυματίζονται από το συναπάντημα με τα τοξικά απόβλητα, το φαινόμενο γίνεται ακόμα πιο απειλητικό από τις καταιγίδες και τα τσουνάμι, που φέρνουν πολλές φορές τα βαρέλια αυτά από τα βάθη των θαλασσών στις ακτές, απειλώντας πια ευθέως την υγεία των ανθρώπων. Κι όταν το 1993 απαγορεύτηκε -σχεδόν- διεθνώς η απόρριψη τοξικών αποβλήτων στις θάλασσες, το γεγονός κατέληξε στην άνθιση μιας νέας μορφής οργανωμένου εγκλήματος: η ιταλική Μαφία, για παράδειγμα, ανέλαβε αμέσως το έργο να ανακουφίσει τους πονοκεφάλους των ομίλων για την απόθεση των ραδιενεργών αποβλήτων: τουλάχιστον 40 πλοία γεμάτα με τοξικά χημικά απόβλητα έχουν βυθιστεί επίτηδες από τη μαφιόζικη οργάνωση της Ιταλίας, Ντράγκετα, τα τελευταία χρόνια, σε ένα ύποπτο αλισβερίσι…
Ο αντίκτυπος των θαλάσσιων μπάζων
Είτε επιπλέουν είτε είναι βυθισμένα, τα θαλάσσια σκουπίδια αποτελούν σοβαρή απειλή τόσο για την εμπορική ναυτιλία όσο και τα σκάφη αναψυχής. Το 2005 μόνο, η αμερικανική Ακτοφυλακή κατέγραψε 269 ατυχήματα σκαφών από τη σύγκρουσή τους (ή άλλου τύπου εμπλοκή) με θαλάσσια μπάζα, κάτι που κατέληξε σε 116 τραυματισμούς, 15 θανάτους και περισσότερα από 3 εκατομμύρια δολάρια σε ζημίες. Και εδώ τα πλαστικά αποτελούν το 80% του προβλήματος: ως μη βιοδιασπώμενο, το πλαστικό θα παραμείνει στο νερό για τα επόμενα 400 χρόνια. Ακόμα χειρότερα, περισσότερο από 1 εκατ. θαλασσοπούλια μπλέκονται και πνίγονται κάθε χρόνο στα ανθρώπινα απόβλητα που κοσμούν τους ωκεανούς.
Στην πραγματικότητα βέβαια τα πράγματα είναι ακόμα πιο τραγικά, καθώς ολόκληρα οικοσυστήματα απειλούνται (και μερικά έχουν ήδη εξαφανιστεί) από τα ζώα που καταναλώνουν τα σκουπίδια μας: εκατοντάδες χιλιάδες πουλιά βρίσκουν έτσι τραγικό θάνατο κάθε χρόνο, μολύνοντας περαιτέρω με τα κουφάρια τους το έδαφος, την ώρα που 100.000 φώκιες, θαλάσσιες χελώνες, δελφίνια και φάλαινες αφανίζονται ετησίως από το συναπάντημά τους με τα ανθρώπινα απορρίμματα, τα οποία φτιάχνουν πολλές φορές αυτό που αποκαλούμε «δίχτυα-φαντάσματα», πλωτές παγίδες θανάτου δηλαδή για ψάρια και κήτη…
Ωκεανική τοξικότητα
Το φαινόμενο είναι παγκόσμιο: το pH των θαλασσών μειώνεται κάθε χρόνο εξαιτίας των ολοένα και πιο αυξημένων επιπέδων διοξειδίου του άνθρακα που απορροφούν από τη μολυσμένη ατμόσφαιρα. Το φαινόμενο μπορεί ήδη να εντοπιστεί στο «ξέπλυμα» (λεύκανση) των κοραλλιών αλλά και στα πολλαπλά προβλήματα επιβίωσης που αντιμετωπίζουν πια τα οστρακόδερμα και άλλα θαλάσσια πλάσματα. Και όσο αυτοί οι οργανισμοί γίνονται ολοένα και πιο ευάλωτοι στην αποσύνθεση, η τοξικότητα των ωκεανών απειλεί ανοιχτά τόσο τη θαλάσσια τροφική αλυσίδα όσο και ολόκληρα οικοσυστήματα. Σύμφωνα μάλιστα με τις τελευταίες ωκεανογραφικές έρευνες, η χημεία των θαλασσών έχει επηρεαστεί τόσο που ο ήχος ταξιδεύει πλέον πιο μακριά μέσα στο νερό, απειλώντας τη ζωή των όντων που βασίζονται στον ηχο-εντοπισμό. Οι πιθανές οικολογικές επιπτώσεις από τη μόλυνση των νερών είναι πραγματικά ανεξάντλητες και τώρα αρχίζουν να αναδύονται, κάνοντας πολλές επιστημονικές φωνές να διαμαρτύρονται ότι οι συνέπειες είναι πια ανεπανόρθωτες…
Νεκρές ζώνες
Ως «νεκρές ζώνες» αποκαλούμε ωκεανικές περιοχές όπου τα επίπεδα οξυγόνου έχουν εξαντληθεί σε τέτοιον βαθμό που δεν μπορεί πλέον να υποστηριχθεί καμία μορφή θαλάσσιας ζωής. Στην τελευταία καταμέτρηση (2008), εντοπίστηκαν περισσότερες από 400 περιοδικές και μόνιμες νεκρές ζώνες, καλύπτοντας συνολικά μια έκταση μεγαλύτερη από τη Νέα Ζηλανδία. Κι ενώ κάποιες φορές τα αίτια για τη δημιουργία τους είναι φυσικά, ο συνήθης ύποπτος δεν είναι άλλος από τον άνθρωπο και τα τοξικά χημικά του, που απομυζούν το οξυγόνο της θάλασσας (τα χημικά παρατρέφουν τα φύκια, τα οποία πεθαίνουν από την υπερβολική κατανάλωση τοξικών συστατικών και καταλήγουν στον πυθμένα, εκεί που τα βακτήρια που τρέφονται με φύκια απορροφούν τις τελευταίες ρανίδες οξυγόνου).
Πέρα από τον θάνατο που συνεπάγονται, οι νεκρές αυτές ζώνες προκαλούν αναρίθμητα αναπαραγωγικά προβλήματα στη θαλάσσια ζωή, επηρεάζοντας τη συγκέντρωση των αναπαραγωγικών ορμονών των ψαριών. Αν μάλιστα συμπεριλάβουμε στο φαινόμενο και το μόνο -όπως φαίνεται- ανθρώπινο μέλημα, την οικονομική ζημία, τότε οι απώλειες λογίζονται καταστροφικές. Στη Βαλτική Θάλασσα, για παράδειγμα, χάνεται κάθε χρόνο η παραγωγή 1,3 εκατομμυρίων τόνων ψαριών…
Τα εντυπωσιακά σκουπιδο-νήσια
Τα ωκεανικά ρεύματα κινούνται σε ένα πολύ συγκεκριμένο περιστροφικό μοτίβο: οι πελώριες αυτές δίνες συγκεντρώνουν σκουπίδια και άλλα μπάζα στο κέντρο τους, τα οποία παγιδεύονται στην περιστροφική κίνηση του νερού και σχηματίζουν αυτό που αποκαλούμε «νησιά σκουπιδιών». Πολλά τέτοια νησιά είναι πλέον γεγονός, με το πελώριο του Ειρηνικού Ωκεανού (Great Pacific Garbage Patch) να είναι βέβαια το δημοφιλέστερο. Όσο για τον «θαλασσοπόρο» που το ανακάλυψε το 1997, ο Charles Moore χρειάστηκε περισσότερο από μία βδομάδα για να το διασχίσει με το σκάφος του, για τέτοιο μέγεθος μιλάμε. Οι τελευταίες επιτόπιες έρευνες στα σκουπιδο-νήσια του πλανήτη δείχνουν ότι επεκτείνονται συνεχώς, την ίδια στιγμή που τα απορρίμματα καλύπτουν τέτοιες εκτάσεις που οποιαδήποτε απόπειρα για τον καθαρισμό τους φαντάζει σταγόνα στον ωκεανό…
Παγκόσμιες συνέπειες
Αν δεν έχετε ακούσει ποτέ για λογιστική πλούτου, πρόκειται βασικά για τη μέθοδο υπολογισμού της οικονομικής αξίας των φυσικών πόρων μιας χώρας. Από την κοινή ερευνητική προσπάθεια θαλάσσιων βιολόγων, οικονομολόγων και χημικών, μπορούμε πια να έχουμε μια γενική εκτίμηση για τις οικονομικές απώλειες που πληρώνει ο πλανήτης εξαιτίας της μόλυνσης των νερών. Μιλώντας μόνο για τους κοραλλιογενείς υφάλους, το ποσό των πιθανών απωλειών από τις ανθρώπινες υπηρεσίες εκμετάλλευσής τους μπορεί να αγγίξει τα 172 δισ. δολάρια στα επόμενα 20 χρόνια.
Και βέβαια η καταστροφή τόσο των παράκτιων όσο και των θαλάσσιων οικοσυστημάτων επιφέρει την απελευθέρωση ασύλληπτων ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα, αυξάνοντας τη θερμοκρασία του πλανήτη και προκαλώντας τόσα και τόσα καταστροφικά φαινόμενα. Όσο για την οικονομική επίπτωση του φαινομένου του θερμοκηπίου, υπολογίζεται σε απώλειες της τάξης των 2 τρισ. δολαρίων τον χρόνο μέχρι το 2100…
