Πολλοί καταδικάζουν τον υπερκαταναλωτισμό που πιάνει τους ανθρώπους την περίοδο των Χριστουγέννων, όμως η οικονομία μας βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη δύναμη της συνήθειας που έχουμε οι άνθρωποι να κάνουμε διάφορα δώρα στα αγαπημένα μας πρόσωπα.

Η ανταλλαγή δώρων είναι… αρχαίο φαινόμενο, διαπολιτισμικό και σε καμία περίπτωση δεν περιορίζεται στον Homo sapiens, γράφει η Natalie Angier στους New York Times.

Οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει εντυπωσιακά, ανάλογα, παραδείγματα προσφοράς δώρων και στο ζωικό βασίλειο: σε έντομα, αράχνες, μαλάκια, πτηνά και θηλαστικά.

Πολλά από αυτά αποτελούν μέρος του «ερωτικού παιχνιδιού», κατά το οποίο –συνήθως το αρσενικό- προσπαθεί να αυξήσει τις πιθανότητές του να… μεταφέρει τα γονίδιά του στην επόμενη γενιά.

«Είναι ένα συναρπαστικό και ιδιαίτερα σημαντικό πεδίο γύρω από τη σεξουαλική επιλογή, που έχουμε μόλις αρχίσει να διερευνάμε» ανέφερε η καθηγήτρια βιολογίας στο πανεπιστήμιο Tufts, Sara M. Lewis. «Τα “γαμήλια αυτά δώρα” είναι ένας τρόπος με τον οποίο τα αρσενικά δείχνουν τι μπορούν να προσφέρουν στη σύντροφό τους και στα μελλοντικά παιδιά τους. Από την άλλη, τα δώρα μπορεί να αποτελέσουν μια πηγή σεξουαλικής σύγκρουσης, να είναι ένας τρόπος με τον οποίο το αρσενικό χειραγωγεί το θηλυκό έτσι ώστε τελικά να καταφέρει αυτό που θέλει» πρόσθεσε η ίδια.

Άλλοι ερευνητές μελετούν πώς τα ζώα χρησιμοποιούν τα δώρα στις κοινωνίες τους, για να προωθήσουν συμμαχίες ή να κατευνάσουν τα κυρίαρχα μέλη μιας ομάδας.

Το ξεψείρισμα, για παράδειγμα, στα πρωτεύοντα θεωρείται ένας τρόπος «προσφοράς δώρου» και στις περισσότερες περιπτώσεις τις υπηρεσίες προσφέρουν τα υφιστάμενα μέλη στα κυρίαρχα: οι βήτα στους άλφα και τα θηλυκά στα αρσενικά.

Σύμφωνα με την Dr. Lewis ένα «γαμήλιο» ή οποιοδήποτε άλλο δώρο στα ζώα, είναι εξ ορισμού κάτι που προσφέρεται εθελοντικά. «Αυτό δε σημαίνει όμως ότι γίνεται εξίσου “εθελοντικά” αποδεκτό. Όλοι έχουμε πάρει κάποιο δώρο που δε θέλαμε και είχαμε ευχηθεί να μπορούσαμε να το αλλάξουμε».

Ένα παράδειγμα ενός πιθανότατα «ανεπιθύμητου δώρου» θα μπορούσε, σύμφωνα με την ίδια, να είναι το «βέλος αγάπης ενός σαλιγκαριού».

Τα σαλιγκάρια που συναντά κανείς στον κήπο του είναι ερμαφρόδιτα, που σημαίνει ότι παράγουν τόσο ωάρια, όσο και σπέρμα και ζευγαρώνουν ανταλλάσοντας σπέρμα με άλλα σαλιγκάρια, πολλές φορές με αρκετά από αυτά. Γι’ αυτό, πριν από τη συνουσία, τα σαλιγκάρια τρυπούν το σύντροφό τους με ένα «βέλος αγάπης» από ανθρακικό ασβέστιο που παράγεται στην περιοχή των γεννητικών οργάνων. Μπορεί να είναι πολύ μικρό σε μέγεθος, όμως εκτινάσσεται με μεγάλη δύναμη και μπορεί να εισχωρήσει οπουδήποτε στο σώμα και το κέλυφος του άλλου σαλιγκαριού. Με αυτόν τον τρόπο το σαλιγκάρι μεταφέρει το «δώρο» του στο άλλο: μια δόση ισχυρών ορμονών, οι οποίες ενισχύουν τις πιθανότητες να επικρατήσει το σπέρμα του έναντι των υπόλοιπων ανταγωνιστών.

Στις περισσότερες περιπτώσεις βέβαια τα δώρα που προσφέρει ένα αρσενικό είναι αυτό που θέλει, ή χρειάζεται το θηλυκό.

Ο Martin Edvardsson, εξελικτικός βιολόγος από το πανεπιστήμιο Australian National University, μελετά ένα μικρό σκαθάρι (Callosobruchus maculates), το οποίο ζει παρασιτικά σε φασόλια και αποθηκευμένους σπόρους σιτηρών.
Καθώς τα σκαθάρια έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε νερό, τα θηλυκά διψούν αρκετά καθώς γεννούν τα αυγά τους. Και τι μπορούν να κάνουν προκειμένου να… ανακουφίσουν τη δίψα τους;

…Να ζευγαρώσουν με ένα αρσενικό!

Τα αρσενικά αποθηκεύουν μέρος των υγρών που συναντούν ως προνύμφες μέσα στα φασόλια και όταν ένα διψασμένο θηλυκό τα αναζητήσει, αντλεί το αποθηκευμένο νερό και το εκτοξεύει μαζί με το σπέρμα του… για επτά έως οκτώ λεπτά τη φορά.

Πραγματικός καταρράκτης!

«Όταν δίνω ομιλίες, χρησιμοποιώ παραδείγματα» ανέφερε ο Dr. Edvardsson. «Φέρνω μαζί μου τέσσερα μπουκάλια γάλα δύο λίτρων το καθένα –αναλογικά μιλώντας είναι το ανθρώπινο ισοδύναμο της εκσπερμάτωσης του σκαθαριού αυτού- και ένα μικρό σακουλάκι με σόγια σως από ένα εστιατόριο… που περιέχει περίπου την πραγματική ποσότητα σπέρματος που παράγει ένας άντρας».

Ο Dr. Edvardsson και οι συνεργάτες του έχουν βρει ότι όσο πιο διψασμένο είναι ένα θηλυκό, τόσο πιο συχνά ζευγαρώνει, και όσο πιο πολύ νερό εξασφαλίζει, τόσο περισσότερα αυγά γεννά.

Τα δώρα όμως μπορεί να είναι ιδιαίτερα δαπανηρά, για να τα αποκτήσει κανείς.

Η σιελογόνος μάζα που εκκρίνει ένα αρσενικό scorpionfly για να παρασύρει ένα πεινασμένο θηλυκό είναι γεμάτη με τόσες πρωτεΐνες και θρεπτικά συστατικά, που ένας λιγότερο ισχυρός μνηστήρας μπορεί να παραιτηθεί από την προσπάθεια και να καταφύγει στο να προσφέρει σε ένα θηλυκό απλά ένα… νεκρό έντομο.

Οι αρσενικές αράχνες Pisaura mirabilis ρισκάρουν την ίδια τους τη ζωή για να προσφέρουν κάποιο δώρο στα θηλυκά. Το πρώτο πράγμα που κάνουν ως ενήλικες είναι να αναζητήσουν το κατάλληλο θήραμα, το οποίο σκοτώνουν και τυλίγουν προσεκτικά σε μετάξι. Στη συνέχεια αναζητούν στο δάσος για θηλυκά κρατώντας ψηλά στα σαγόνια τους το «δώρο» τους.

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα των επιστημόνων Pavol Prokop από το πανεπιστήμιο Trnava της Σλοβακίας και Michael R. Maxwell από το National University in La Jolla της Καλιφόρνια, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Animal Behaviour, η διαδικασία αυτή της μεταφοράς του «δώρου» για να προσελκύσουν θηλυκά, μειώνει την ταχύτητα τρεξίματος των αρσενικών αραχνών κατά 60%, θέτοντας τες σε κίνδυνο απέναντι στους εχθρούς τους.

Σε μερικές περιπτώσεις το ρόλο του «Αϊ Βασίλη» παίζουν τα θηλυκά. Στα σκαθάρια Zeus τα θηλυκά έχουν σχεδόν το διπλάσιο μέγεθος από τα αρσενικά. Όχι μόνο επιτρέπουν στα αρσενικά να… κάθονται στη ράχη τους επί εβδομάδες, αλλά η πλάτη τους έχει τέτοιο σχήμα, ειδικά σχεδιασμένο για το «φιλοξενούμενό» τους, ο οποίος τρέφεται μάλιστα από πλούσιο κερί που έχουν φυλάξει μόνο για εκείνον.

Οι επιστήμονες δεν έχουν καταφέρει να διευκρινίσουν το λόγο που κάνει τα θηλυκά αυτού του είδους τόσο γενναιόδωρα, όμως υποψιάζονται ότι το κάνουν για να αποφύγουν άλλα… προβλήματα, όπως για παράδειγμα τη συνεχή παρενόχληση από άλλα αρσενικά, ή την κλοπή των αποθηκευμένων τροφίμων τους.

Σύμφωνα με μια έρευνα που δημοσιεύτηκε νωρίτερα φέτος στο PLoS One, οι ερευνητές Jingzhi Tan και Brian Hare από το πανεπιστήμιο Duke υποστήριξαν ότι οι χιμπατζήδες bonobo προτιμούν να μοιράζονται το φαγητό τους με ξένους παρά με φίλους και με μέλη της οικογένειάς τους.

Όταν οι ερευνητές έβαλαν χιμπατζήδες που είχαν μεγαλώσει σε άγρια κατάσταση μέσα σε δωμάτια με λιχουδιές, όπως κομμάτια μήλου και μπανάνες, και τους έδωσαν τη δυνατότητα να ανοίξουν μια πόρτα για να βάλουν μέσα είτε κάποιο συγγενικό τους πρόσωπο, ή έναν άγνωστο χιμπατζή… επέλεξαν τον ξένο και μάλιστα του έδειχναν το φαγητό τους σαν να του έλεγαν «φάε!».

«Η πρώτη φορά που είδαμε τη συμπεριφορά αυτή σε βίντεο ήταν σοκαριστική. Σαν να βλέπαμε έναν εξωγήινο στον Άρη» είπε ο Dr. Hare.

Οι ερευνητές εκτιμούν ότι οι χιμπατζήδες χρησιμοποιούν τα φαγητά-δώρα προκειμένου να επεκτείνουν το κοινωνικό τους δίκτυο, κάτι που θα μπορούσε να αυξήσει τις πιθανότητες επιβίωσης και αναπαραγωγής τους.

«Αν με συνδέει ήδη κάτι με κάποιον, το να μοιραστώ φαγητό μαζί του δεν θα αλλάξει τη σχέση αυτή. Αν είναι όμως κάποιος που δεν έχω συναντήσει ποτέ ξανά, γιατί να μην ξεκινήσει η σχέση μας με καλό τρόπο;» υποστηρίζει ο Dr. Hare για τον τρόπο σκέψης των χιμπατζήδων.

Ωστόσο, η ξενοφιλία των bonobo έχει όρια. Σε πειράματα που έγιναν, κατά τα οποία οι χιμπατζήδες μπορούσαν να επιτρέψουν την είσοδο ξένων ατόμων σε ένα δωμάτιο γεμάτο φαγητό, χωρίς όμως να μπορούν να αλληλεπιδράσουν μαζί τους… οι χιμπατζήδες δεν ασχολήθηκαν καν με το να ανοίξουν την πόρτα. «Άλλωστε σε τι θα με ωφελήσει αν δεν ξέρεις πόσο καλός φίλος μπορώ να γίνω;» φαίνεται να σκέφτηκαν.