Η παράσταση «Οιδίπους Τύραννος» που απέσπασε θερμές κριτικές από κοινό και κριτικούς και τιμήθηκε με το Βραβείο «Κάρολος Κουν» από την Ένωση Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών, επαναλαμβάνεται για δεύτερη χρονιά στο Από Μηχανής Θέατρο, πριν συνεχίσει τη διεθνή της περιοδεία, αφού μετά 12ο Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου στη Σμύρνη στις 5 Δεκεμβρίου, θα παρουσιαστεί στο Λονδίνο, τον ερχόμενο Φεβρουάριο.
Ο Θανάσης Σαράντος με μία ομάδα εκλεκτών ηθοποιών αναμετρώνται με το συγκλονιστικό έργο του αρχαίου ελληνικού δράματος, επιχειρώντας να φωτίσουν τις αναλογίες του με το σήμερα.
Με αφορμή την παράσταση, ο σκηνοθέτης και πρωταγωνιστής, Θανάσης Σαράντος μίλησε στο Newsbeast.
– Πότε σας γεννήθηκε η ιδέα να ανεβάσετε τον Οιδίποδα που είναι εξαιρετικά επίκαιρος;
Γεννήθηκε εν μέσω επιδημίας. Και την εποχή του Σοφοκλή υπήρχε αυτός ο λιμός στην πόλη της Αθήνας, είχαμε κι εμείς πανδημία, οπότε με ενδιέφερε η ευθύνη του ηγέτη απέναντι στον πολίτη εν μέσω καταστροφής, λιμού και πολέμου. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα, αλλά ήθελα να την κάνω σε κλειστό χώρο, γιατί πίστευα πως αυτό το κλειστοφοβικό περιβάλλον της τραγωδίας μπορεί έτσι να έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Με την έννοια ότι υπάρχουν, ψίθυροι, σκιές, υπάρχει πάντα το έγκλημα που πρέπει να αποκαλυφθεί, υπάρχουν και στοιχεία – ας μου επιτραπεί η έκφραση – σασπένς, επειδή ο «Οιδίπους Τύραννος» είναι το πρώτο αστυνομικό δράμα. Με ενδιέφερε, λοιπόν, αυτό το περιβάλλον του ηγεμόνα που κάποτε ήταν ήρωας, αλλά τώρα βρίσκεται σε καμπή, σε μία κρίση.
– Στο έργο είδατε να υπάρχουν κοινά του Οιδίποδα με τους σημερινούς ηγέτες στο πώς αντιμετώπισαν την πανδημία;
Επειδή όλα τα έργα εκείνης της εποχής ήταν πολιτικά, είδα κάτι που με ενδιαφέρει. Έβλεπα πεντακάθαρα ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί να μετακυλήσει μία δημοκρατική εκλογή σε μία δικτατορία, σε μια ολιγαρχία που να αφορά τους λίγους. Και με έναν τρόπο, το βλέπουμε αυτό σήμερα, ειδικά στον δυτικό κόσμο με τους σημερινούς ηγέτες, όπου με πρόφαση τη δημοκρατία, υπάρχει μία κατάφορη παραβίαση της πραγματικής ελευθερίας. Και γίνεται με χίλιους δύο τρόπους. Και η συγκεκριμένη τραγωδία θέτει αυτό το ζήτημα μέσω του Χορού. Σε εμάς ο Χορός αποτελείται από τέσσερις ηθοποιούς που λειτουργούν σαν κομμάτια της συνείδησης του Οιδίποδα. Σαν να είναι κομμάτια του καθρέφτη του. Στην τραγωδία υπάρχει αυτός ο ενδιάμεσος παράγοντας που είναι ο Χορός και ο οποίος έχει πάντα γνώμη. Οπότε βλέπουμε εκεί πως με έναν τρόπο υπήρχε η δημοκρατία στην καλύτερη της έκφανση.
– Οπότε αν φέρουμε τον Χορό στο σήμερα, είναι ο λαός;
Ο Χορός είναι οι αθώοι πολίτες που αναρωτιούνται τι συμβαίνει, προσπαθούν να πάρουν θέση, να εκφράσουν τη γνώμη τους. Είναι ο άνθρωπος του σήμερα, ο οποίος με έναν τρόπο βλέπουμε στο τέλος ότι τολμά, επαναστατεί, δεν είναι τα πιόνια. Ο Χορός έχει συνείδηση και προσπαθούν να συνεφέρουν τον Οιδίποδα, τον οποίο αγαπούν, αφού τούς έσωσε από τη Σφίγγα. Και μετά υπάρχει και το παιχνίδι της μοίρας που έχει αντιστοιχία και με το σήμερα, με την έννοια ότι ο Οιδίποδας εμπιστεύεται τόσο πολύ τη λογική του, αγνοώντας όμως συμπαντικούς όρους που είναι αθάνατοι και πάνω από τον άνθρωπο.
– Πάντως, βλέπουμε ότι ιστορία επαναλαμβάνεται.
Ο κόσμος δεν μαθαίνει από το παρελθόν. Κι εμείς μια πλούσια χώρα σε ιστορία και σε πολιτισμό, βλέπουμε πώς με έναν τρόπο έχουμε αλλοιώσει και ξεπουλήσει την ιστορία μας. Αποδομούμε οι ίδιοι, την ίδια μας τη ζωή. Αν μιλήσεις σήμερα για την πατρίδα, είσαι φασίστας. Μας έχει δοθεί η δυνατότητα με χίλιους κόπους και στερήσεις να ταξιδέψουμε την παράσταση εκτός Ελλάδος και βλέπεις σε χώρες μακρινές, στην Κίνα για παράδειγμα, αυτό που γνωρίζουν για τη χώρα μας, είναι η αρχαία ελληνική γραμματεία. Και αυτή εκτιμούνε, γιατί είναι και εκείνοι ένας αρχαίος πολιτισμός που στηρίζονται στην παράδοσή τους. Εμείς, τις ρίζες μας, πάμε να τις κόψουμε για να βγει ποιο δέντρο, δεν ξέρουμε.
– Σήμερα, αν ρωτήσετε νέα παιδιά, δεν γνωρίζουν καν ποιος είναι ο Οιδίποδας.
Δεν φταίνε τα παιδιά. Εμείς είχαμε την ευκαιρία να παίξουμε για ένα σχολείο κι εκεί που πίστευα ότι τα παιδιά θα ήταν με τα κινητά τους, τελικά απορροφήθηκαν τόσο πολύ από αυτόν τον μύθο, δηλαδή αλήθεια, τύφλα να έχουν μπροστά του αμερικανικές ταινίες με σούπερ ήρωες. Αλλά, ακόμη και αυτοί από τη δική μας ιστορία έχουν εμπνευστεί και δεν είναι αυτό εθνικό-πατριωτικό κήρυγμα. Καθόλου. Έχει τέτοια δύναμη ο λόγος του Σοφοκλή και τέτοιο σασπένς η ιστορία με τους ήρωες του που καθήλωσε τα παιδιά. Και μου έκανε τρομερή εντύπωση – και αυτό είναι παρήγορο – πως αν και στην ουσία είναι απαίδευτα, ακαλλιέργητα, υπάρχει ένα DNA, ένα κύτταρο, παρόλες αυτές τις τεχνολογικές επιρροές που έχουν κυριέψει τη σκέψη του ανθρώπου, σήμερα. Και στο σχολείο μαθαίνουν παπαγαλίστικες γνώσεις, διαβάζουν από το πρωί μέχρι το βράδυ για να πάρουν τον βαθμό. Μα τι θα τον κάνεις τον βαθμό; Πού είναι η κριτική σκέψη σε έναν άνθρωπο που θα κληθεί να αντιμετωπίσει τις χιλιάδες προκλήσεις στη ζωή του; Το είδαμε και με την πανδημία…. Ωστόσο, είμαι πολύ αισιόδοξος ότι ξημερώνει μια νέα εποχή και κάθε «γέννα» είναι με πόνο, αλλά είναι αναπόφευκτο να συνεχίσει ο άνθρωπος την πορεία του στον πλανήτη. Εύχομαι να φτάσει σε ένα σημείο που θα σέβεται τον πλανήτη, το περιβάλλον του και να υπάρξει πραγματική αλληλεγγύη ανάμεσα στους ανθρώπους.
– Γιατί διαπράττεται ύβρις
Βέβαια, το έργο και αν μιλάει για την ύβρη. Βέβαια, εδώ υπάρχει μια διαφορά, γιατί θέλουμε πάντα να κάνουμε, μία αντιστοιχία ενός έργου με το σήμερα.
– Αλήθεια, γιατί πιστεύετε ότι το κάνουμε αυτό;
Γιατί υποτίθεται κάποιος θεατής, αναγνωστής, ψάχνει να βρει μία αντιστοιχία με το τι συμβαίνει στη ζωή του. Αλλά η τραγωδία του Οιδίποδα δουλεύει μυστηριακά, δεν χρειάζεται να σου πει: «α, αυτό είναι και σήμερα έτσι». Αν υποθέσουμε ότι ο Οιδίποδας είναι ένας σημερινός πολιτικός, δεν έχει καμία ομοιότητα με τους υπόλοιπους ηγέτες, γιατί ο Οιδίποδας αναλαμβάνει την ευθύνη. Δεν επιλέγει έναν εύκολο θάνατο, να αυτοκτονήσει, αλλά αυτό-τυφλώνεται και γίνεται ένα ζωντανό παράδειγμα προς αποφυγήν, ότι κοιτάξτε να δείτε κι εγώ νόμιζα ότι τα ήξερα όλα ήμουν αλαζονικός, και δεν ήξερα τι συνέβαινε στο ίδιο μου το σπίτι. Δέχεται με πολύ θάρρος να αναλάβει την ευθύνη. Κι εδώ υπάρχει η τεράστια διαφορά. Αλήθεια, δείξτε μου εσείς έναν πολιτικό που θα το κάνει αυτό: θα αναλάβει με θάρρος την πολιτική ευθύνη. Δεν θα βρούμε κανέναν. Ούτε εδώ, ούτε έξω. Ο Οιδίποδας είναι ηγέτης, έχει την ευθύνη του λαού του και αυτό το διδάχτηκε στην ακμή της δημοκρατίας, σε μία πολύ δύσκολη συνθήκη εν μέσω εμφυλίου πολέμου με τους Σπαρτιάτες κι εν μέσω λιμού που αποδεκάτισε το 1/3 της Αθήνας κι έναν χρόνο αφότου πέθανε ο Περικλής από την ίδια αρρώστια. Και λέγεται – κι εγώ αυτό το πιστεύω – ότι υπάρχει μία έμμεση αναφορά στο πρόσωπο του Περικλή μέσω του μύθου του Οιδίποδα, καθώς ο Σοφοκλής -παρόλο που ήταν ένας αγαπητός συγγραφέας, είχε και πολιτική δύναμη, ήταν και Στρατηγός-, κάνει μία έμμεση αναφορά του τύπου: «κοίταξε να δεις, ήκμασε η Αθήνα, αλλά ήρθε και ο πόλεμος. Δεν μας έφταναν τα πολλά, θέλαμε και περισσότερα». Υπάρχει αυτό το ζήτημα, πως το έργο τελειώνει με μία καταστροφή, αλλά υπάρχει μία ελπίδα που χαράζει με τον αυτοεξορισμό του Οιδίποδα.
– Εσείς, ωστόσο, δεν έχετε κάνει καμία παρέμβαση στο έργο. Υπάρχει ένας σεβασμός στο κείμενο από εσάς.
Απόλυτος σεβασμός. Είχα την ευτυχία να δουλέψω πάνω στη διαχρονική και ρέουσα μετάφραση του Μίνωα Βολονάκη, ένα πολύ δουλεμένο νεοελληνικό κείμενο, με μια ποιητική γλώσσα που στέκεται μέχρι και σήμερα, από τότε που ανέβηκε για πρώτη φορά πριν 30 χρόνια με τον Νίκο Κούρκουλο στο ρόλο του Οιδίποδα. Δεν έγινε καμία διασκευή, υπάρχουν κάποια πρόσωπα που προκύπτουν μέσα από τον Χορό και υπάρχει και η καινοτομία -ας μου επιτραπεί η λέξη – ότι το ίδιο πρόσωπο υποδύεται την Ιοκάστη και τον Τειρεσία και υπάρχει λόγος που έγινε αυτό. Τα δύο αυτά πρόσωπα μιλάνε για το νόημα της αλήθειας στη ζωή του ανθρώπου. Ο Τειρεσίας θέλει να αποκαλύψει την αλήθεια στον Οιδίποδα και η Ιοκάστη θέλει να την κρύψει υποσυνείδητα. Οπότε, εγώ ήθελα να δω πώς αυτά τα δύο πρόσωπα διαχειρίζονται το ζήτημα της αλήθειας. Και από τη μία ο Τειρεσίας έχει θηλυκά στοιχεία καθώς υποτίθεται είναι άφυλος, είναι μάντης. Και από την άλλη για εμένα, η Ιοκάστη έχει και πολλά στοιχεία αρσενικά, με την έννοια ότι είναι μία βασίλισσα, είναι μεγαλύτερή του. Είμαι τυχερός γιατί τον ρόλο στη φετινή μας σεζόν τον υποδύονται εναλλάξ η Αγγελική Λεμονή και η Μάνια Παπαδημητρίου.
– Πάντως, είναι δύσκολο το όλο εγχείρημα, να ανεβάσεις τραγωδία σε έναν κλειστό χώρο.
Ναι, πράγματι. Μου λένε θεατές το πόσο φοβισμένα ξεκινούν να δούνε την παράσταση και πως στο τέλος κάμφθηκαν όλοι οι φόβοι και αμφιβολίες τους. Είναι μία πολύ πιο χαμηλών τόνων τραγωδία, σε σχέση με εκείνες που βλέπουμε σε ανοιχτό θέατρο. Μας βοηθάει, βέβαια, και το θέατρο γιατί είναι αμφιθεατρικό, όλα τα πρόσωπα τα βλέπεις μπροστά σου, ακούγεται πεντακάθαρα ο λόγος, αν και δεν είναι μόνο ο λόγος. Έχει να κάνει με τους φωτισμούς, τη μουσική του Κωνσταντίνου Ευαγγελίδη, με την πολύ οργανωμένη δουλειά των ηθοποιών, με την επιμέλεια της κίνησης από τον Πλωτίνο Ηλιάδη, ο Νίκος Παναγιωτόπουλος που βοηθάει κάθε μέρα στη διδασκαλία του λόγου. Για εμάς όλα έχουν σημασία. Και χαίρομαι πάρα πολύ, που η παράσταση έχει δοκιμαστεί και σε ανοιχτά θέατρα. Έχουμε συμμετάσχει και σε διεθνή φεστιβάλ στη Σμύρνη, τον Φεβρουάριο θα παρουσιαστεί στο Λονδίνο. Έχει ακόμα μία πορεία η παράσταση και χαίρομαι πολύ για τη διεθνή της αναγνώριση.
– Είναι και η δεύτερη χρονιά που ανεβαίνει φέτος.
Ναι, μετά το βραβείο σκηνοθεσίας Κάρολος Κουν θέλαμε να την ανεβάσουμε για να την δει και κόσμος που δεν την είχε παρακολουθήσει.
– Να σας ρωτήσω κάτι, κλείνοντας; Εσείς, τι πιστεύετε ότι είναι αυτό που όσους ανεβαίνουν στην εξουσία, τους αλλάζει ως ανθρώπους;
Τι ωραία ερώτηση είναι αυτή. Είναι η ίδια ερώτηση που κάνει ο Κρέοντας στην Αντιγόνη, ότι κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να δοκιμαστεί αν δεν πάρει στα χέρια του την εξουσία. Και αυτό το σχόλιο το κάνω κι εγώ στην παράσταση, γιατί υποτίθεται ότι παραδίδει με έναν τρόπο τα σκήπτρα ο Οιδίποδας στον Κρεόντα στην τελευταία σκηνή και εκεί υπάρχει μία σκέψη για το πώς θα πάρει στα χέρια του αυτό το «στέμμα». Και υπάρχει μία ταραχή για το πώς κάποιος αγγίζει την εξουσία και αν είναι ικανός να παραμείνει ο εαυτός του, να παραμείνει η ακεραιότητά του, η ευθύνη του απέναντι στους άλλους. Αυτό είναι ένα μεγάλο ερώτημα, γιατί η εξουσία δεν είναι κάτι ατομικό, αφορά τους πολλούς. Και πρέπει να έχει την επίγνωση πως οτιδήποτε παίρνει ως απόφαση, επηρεάζει τις ζωές των άλλων. Είναι ένα δίκοπο μαχαίρι. Ναι, είναι κάτι καλό, μια αναγνώριση, όμως, ταυτόχρονα έχει και αυτό το βάσανο ότι πρέπει να είσαι ακέραιος. Οπότε, μπορεί για εμάς να είναι εύκολη η κριτική, αλλά από την άλλη δεν ξέρω τι θα κάναμε εμείς στη θέση τους. Πάντως, θεωρώ ότι είναι σημαντικό αυτός που έχει την εξουσία να παραμείνει και άνθρωπος.
Ταυτότητα παράστασης
Ο Οιδίποδας, βασιλιάς της Θήβας, αναλαμβάνει να βρει τον δολοφόνο του Λαΐου ο οποίος, σύμφωνα με τον χρησμό, είναι υπεύθυνος για τον φοβερό λοιμό που έχει πλήξει την πόλη του. Στην πορεία, ανακαλύπτει πως όχι μόνο είναι ο ίδιος ο φονέας του προηγούμενου βασιλιά της Θήβας, αλλά και ο δολοφόνος του πατέρα του και σύζυγος της μητέρας του. Έπειτα από αυτή την αποκάλυψη της τραγικής αλήθειας, η Ιοκάστη απαγχονίζεται και ο Οιδίποδας αυτοτυφλώνεται.
Συντελεστές
Μετάφραση: Μίνως Βολανάκης
Σκηνοθεσία- Δραματουργική επεξεργασία – φωτισμοί: Θανάσης Σαράντος
Δραματουργός παράστασης: Kωνσταντίνος Μπούρας
Μουσική – Ηχητικός σχεδιασμός: Κωνσταντίνος Ευαγγελίδης
Σκηνικό– Κοστούμια: Άση Δημητρολοπούλου
Επιμέλεια Κίνησης: Πλωτίνος Ηλιάδης
Φωνητική διδασκαλία: Νίκος Παναγιωτόπουλος
Φωτογραφίες: Κωνσταντίνος Λέπουρης
Ερμηνεύουν οι: Θανάσης Σαράντος (Οιδίπους Τύραννος), Μάνια Παπαδημητρίου και Αγγελική Λεμονή σε διπλή διανομή (Ιοκάστη- Τειρεσίας), Χριστόδουλος Στυλιανού και Κωνσταντίνος Λάγκος σε διπλή διανομή (Κρέων), Πάρης Σκαρτσολιάς (Εξάγγελος-Χορός), Χάρης Μαυρουδής (Κορυφαίος Χορού-Άγγελος), (Θεράπων-Χορός, Κρέων), Βαγγέλης Μάγειρος (Χορός-Θεράπων), Γιώργος Παπαδάκος (Χορός)
Πού: Από Μηχανής Θέατρο, Ακαδήμου 13, Μεταξουργείο
Πότε: κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21:00 (έως 7 Ιανουαρίου 2025)
