Λίθινες μνήμες επανασυγκολλεί, παραθέτει και εκθέτει από την ερχόμενη Παρασκευή στους υπαίθριους χώρους του το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
«Μνήμη και… λίθοι» τιτλοφορείται η νέα μόνιμη υπαίθρια έκθεση του μουσείου, στην οποία παρουσιάζονται λίθινες αρχαιότητες από τη Θεσσαλονίκη και τη Μακεδονία, στην πλειονότητά τους των πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων (από τον 1ο έως τον 7ο αιώνα μ.Χ.).
Μαρμάρινες σαρκοφάγοι και ταφικοί τύμβοι, αρχιτεκτονικά μέλη κτιρίων, αντικείμενα εργαστηριακής χρήσης, ταφικοί βωμοί φιλοτεχνημένοι από και σε λίθο, σε πέτρες αιώνιες λαξευμένες με νόμους, ψηφίσματα, αναθηματικές λέξεις -ως επιγραφές προς τους θεούς, λίθοι που έγιναν αγάλματα και ανάγλυφες στήλες και βωμοί και μνημεία, πολλά σε δεύτερη και τρίτη χρήση από διαφορετικές θρησκείες, ανάγκες, εποχές.
Ο λίθος και κυρίως το μάρμαρο, υπήρξε για τους αρχαίους πολύτιμο υλικό και ο πορισμός του ήταν όχι μόνο δύσκολος, κυρίως λόγω του μεγάλου βάρους και του όγκου, αλλά και δαπανηρός. Σε εποχές οικονομικής δυσπραγίας, από την αρχαιότητα έως τους νεότερους χρόνους, πολλοί από τους λίθους παλαιότερων ή κατεστραμμένων μνημείων τοποθετήθηκαν στα τείχη της πόλης ή δέχτηκαν εκ νέου επεξεργασία για να γίνουν αντικείμενα καθημερινής χρήσης: επιστύλια μετατράπηκαν σε αυλάκια, αμφικιονίσκοι παραθύρων σε κατώφλια, κίονες σε στόμια πηγαδιών. Ακόμη και στις αρχές του 20ού αιώνα μπορούσε κανείς να δει στους δρόμους και τις αυλές της Θεσσαλονίκης αρχαίες σαρκοφάγους να χρησιμοποιούνται ως δεξαμενές και ταφικές επιγραφές να διακοσμούν κρήνες.
Η επαναχρησιμοποίηση, πάντως, των αρχαίων λίθινων αντικειμένων μπορεί να καταδίκαζε στη λήθη την αρχική τους χρήση, όμως, κάποιες φορές, ήταν και η αιτία για τη διάσωσή τους. Στη χειρότερη περίπτωση, τα μνημεία οδηγούνταν στην ασβεστοκάμινο και η συμπαγής ύλη τους μετατρεπόταν σε σκόνη για την παραγωγή του ασβέστη.
Τα αρχιτεκτονικά μέλη των αρχαίων κτηρίων που ο χρόνος τα έθαψε στη γη, αποκαλύπτονται κατά την ανασκαφή «ηττημένα» από τον χρόνο και τη φθορά: κίονες χωρίς τα κιονόκρανά τους, κιονόκρανα χωρίς τους κίονες… ακέφαλα λίθινα σώματα… κεφαλές των ασωμάτων…
Πώς θα ήταν όλα αυτά κάποτε;
«Με λίθινες ανάγλυφες στήλες, βωμούς και μνημεία ο άνθρωπος αποχαιρέτησε τους νεκρούς του και σήμανε τους τάφους τους επιχειρώντας, ίσως μάταια, να σβήσει τη λησμονιά που φέρνει ο θάνατος» σημειώνεται στα κείμενα που συνοδεύουν τη νέα μόνιμη έκθεση του αρχαιολογικού Μουσείου της Θεσσαλονίκης.
Η μουσειακή αυτή έκθεση επιχειρεί να υπενθυμίσει ότι το παρελθόν είναι μία παρακαταθήκη από την οποία η Αρχαιολογία έχει τη δυνατότητα να συλλέξει ελάχιστα μόνο θραύσματα, λίθους διάσπαρτους της συλλογικής μνήμης.
Τα τμήματα των ταφικών μνημείων με επιγραφές, αετώματα, ή ανάγλυφες διακοσμήσεις, οι βωμοί και οι σαρκοφάγοι που εκτίθενται προέρχονται από τα εκτεταμένα αρχαία νεκροταφεία της Θεσσαλονίκης, στα ανατολικά και δυτικά των τειχών της.
Η υπαίθρια έκθεση αναπτύσσεται στο δυτικό τμήμα της αυλής του μουσείου (διασταύρωση οδών Μανόλη Ανδρόνικου και Γ΄ Σεπτεμβρίου) και έχει σχεδιαστεί με ειδική πρόβλεψη για τη διευκόλυνση ατόμων με κινητικές δυσκολίες και προβλήματα όρασης. Η έκθεση «αναλύεται» σε πέντε θεματικές ενότητες (Ταφικά μνημεία, Λίθινα αντικείμενα εργαστηριακής χρήσης, μνημεία που άλλαξαν χρήση, αρχιτεκτονικά μέλη και Το τείχος της Θεσσαλονίκης).
Η υπαίθρια έκθεση όμως αποτελεί μόνο το εμφανές υπέργειο έργο. Το υπόγειο που διαμορφώθηκε κάτω από τον υπαίθριο εκθεσιακό χώρο είναι ίσως το σημαντικότερο έργο υποδομής που υλοποιήθηκε με κονδύλια του ΕΣΠΑ. Πρόκειται για την κατασκευή του νέου υπόσκαφου αποθηκευτικού χώρου που για την ασφαλή αποθήκευση και οργάνωση των γλυπτών του μουσείου. Η παλαιότερη υπέργεια αποθήκη θα μετατραπεί σε αίθουσα απεριοδικών εκθέσεων του μουσείου.
Τα εγκαίνια της νέας υπαίθριας έκθεσης θα πραγματοποιηθούν την ερχόμενη Παρασκευή 12 Σεπτεμβρίου στις 6 μ.μ. απ’ τη γενική γραμματέα Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνα Μενδώνη.
