Τα 100 βιβλία που πρέπει να έχεις διαβάσει πριν πεθάνεις

«Υπάρχει άραγε κάτι έξυπνο που μπορείς να πεις για τον πόλεμο» διερωτάται ο αφηγητής του Σφαγείου Νούμερο 5, του συγγραφέα του μαγικού ρεαλισμού  Κερτ Βόνεγκατ. Καταλήγοντας πως όχι στη συνέχεια συμβουλεύει «Παρακαλώ μετά τον πόλεμο διατηρείτε τον κόσμο καθαρό όπως τον βρήκατε». Σε αυτή τη σουρεαλιστική εκδοχή μιας πραγματικής ιστορίας πολέμου ο αναγνώστης συναντά τον βετεράνο, Μπιλ Πίλγκριμ, που ταξιδεύει μέσα στο χρόνο και πέφτει θύμα απαγωγής από εξωγήινους το 1967, μια αλεξίσφαιρη Βίβλο δίπλα σ’ ένα φυλλάδιο με τίτλο «Μάθε τον εχθρό σου», ενθουσιώδεις νεοσύλλεκτους, συνειδητοποιημένους λιποτάκτες, γενναίους ανιχνευτές, ενέδρες της συμφοράς και θυελλώδεις εναγκαλισμούς πυρών καθώς και την υποχρεωτική ξενάγηση-φιλόξενη διαμονή αιχμαλώτων πολέμου στο Σφαγείο Νο 5 της Δρέσδης. Παρακολουθεί επίσης σκηνές σεξ παρουσία κοινού σ’ ένα ζωολογικό κήπο στον πλανήτη Τραλφάμαντορ, έναν δονητή με την ονομασία τα «Μαγικά Δάχτυλα», την ανακοίνωση του Τρούμαν για την ατομική βόμβα στη Χιροσίμα καθώς και το φιλόδοξο έργο, ενός απρόβλεπτου συγγραφέα με θέμα το βομβαρδισμό της Δρέσδης και αιχμές για τα βομβαρδισμένα μυαλά κάθε γενιάς. Το Σφαγείο Νο 5 θα μπορούσε να περιγραφεί εν συντομία ως μια διαχρονικά επίκαιρη σάτιρα του ανθρώπινου παραλογισμού και πατριωτισμού και θα μπορούσε να συνοψιστεί, αν μπορουσε στα εξής: Ο μεσήλικας Μπιλ Πίλγκριμ, προσκυνητής, και το άλογο του ταξιδεύουν μέσα στο χρόνο, από το θολό σήμερα και την μικροαστική ζωή, στον βομβαρδισμό της Δρέσδης στη διάρκεια του Πολέμου κι ύστερα σε ένα άχρονο κάποτε, αφού έχουν απαχθεί από εξωγήινους οι οποίοι τον υποχρεώνουν να συνουσιαστεί σε έναν ζωολογικό κήπο μπροστά στα μάτια δεκάδων Τραλφαμανταρνών. Παρουσιάζοντας τα σπασμένα κομμάτια από μια συνηθισμένη νιότη, τις σπουδές, τον γάμο με μία υπέρογκη σύζυγο, τις πνευματικές και μεταφυσικές του ανησυχίες ο συγγραφέας καταλήγει στο Σφαγείο νούμερο 5 που έπαιξε ρόλο συμβολικό και καθοριστικό στη ζωή τόσο του ίδιου όσο και του πρωταγωνιστή του. Οι βίαιες μνήμες του Β’ Παγκοσμίου Πόλεμο (στον οποίο ο Βόνεγκατ συνελήφθη από τους Γερμανούς και υποχρεώθηκε να θάβει πτώματα που συγκεντρώνονταν κατά εκατοντάδες), αποτελούν τον πυρήνα του μυθιστορήματος, γύρω από τον οποίο ξετυλίγεται μια σφοδρή εξομολόγηση του λογικού και του παράλογου και εντέλει ενός απολογισμού ζωής. Θεωρούμενο ως ένα από τα ένα από τα κλασικά αντιπολεμικά βιβλία αλλά και η κορυφαία δημιουργία του Κερτ Βόνεγκατ που κυκλοφόρησε το 1965 μας μυεί σε εκείνο το περίεργο είδος τέχνης με κινηματογραφικές καταβολές, σε έναν συνδυασμό του ρεαλιστικού στοιχείου με το φανταστικό – ο αμείλικτος κυνισμός του πολέμου συναντά μια απαγωγή από εξωγήινους κι ένα τυπικό αεροπορικό ταξίδι μετατρέπεται σε έναν κύκλο μέσα στο χρόνο καθ’ όλα αληθινό. Στρέφοντας το βλέμμα στον εξευτελισμό του πολέμου, στην ανυπαρξία ηρωικότητας, στην βλακεία και τον παραλογισμό του χωρίς ίχνος περηφάνιας, καταφέρνει να καταστρέψει κάθε μικρή σπίθα χαράς για τη συμμετοχή σε αυτό τον πόλεμο, σκιαγραφώντας με έντονα χρώματα την δυνατότητα του ήρωα να μεταφέρεται στον χρόνο για να μην πονά, να μη θυμάται και ίσως και να μη ζει. Αναμειγνύοντας πολεμικές περιγραφές, επιστημονική φαντασία, μαύρο χιούμορ, και αφηγηματικούς πειραματισμούς υφαίνει ένα περίπλοκο αλλά προσιτό και ψυχαγωγικό μεταμοντέρνο έργο που αποδομεί την ψυχροπολεμική παράνοια και μιλάει για τη βουβή στάση του ανθρώπου μπροστά στο νοηματικό κενό που αφήνει μια τραγωδία τέτοιου μεγέθους. Το κλασικό αντιπολεμικό μυθιστόρημα όμως δεν εξαντλείται σε καμία περίπτωση στα γεγονότα της Δρέσδης, τα οποία αποτελούν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα-ταμπού της ανθρώπινης φρίκης από μια εναλλακτική οπτική γωνία, και αφορμή για ποικίλες και ενδιαφέρουσες προεκτάσεις. Στο σουρεαλιστικό αυτό αφηγηματικό εύρημα, ο συγγραφέας αμφισβητήσει τις δεδομένες δομές και τις αξίες της ανθρώπινης κοινωνίας και αποδομεί την περίπλοκη έννοια του χρόνου ως ανθρώπινη επινόηση. Δεν βασίζεται σε γραμμική αλληλουχία, σε αίτιο και αποτέλεσμα, αλλά λειτουργεί σαν ένα αιώνιο παρόν που αποτελείται από αναρίθμητες παράλληλες στιγμές τις οποίες ο καθένας, μαζί κι ο συγγραφέας δεν έχει παρά να επιλέξει.

Με την ενατένιση της τραγωδίας στην ουσία εφευρίσκουμε τον κώδικα που μπορεί να νοηματοδοτήσει το κενό που αφήνουν τόσο η καταστροφή και τόσος πόνος. Το χιούμορ εμφανίζεται εκεί όπου η λογική στερεύει, εκεί όπου απαντήσεις δεν υπάρχουν, και ο Βόνεγκατ το επιστρατεύει προκειμένου να μιλήσει για γεγονότα-ταμπού, αφού εντέλει ο αδύναμος άνθρωπος δεν μπορεί να ελέγξει τον κόσμο και το περιβάλλον του ούτε ακόμα και την ίδια του τη ζωή. Η εναλλαγή από την πραγματικότητα στη φαντασία γίνεται τόσα απότομα που τσακίζει καταφέρνοντας σε συνδυασμό με την λεπτομέρεια να διαφοροποιήσει το λόγο του Βόνεγκατ από εκείνο οποιουδήποτε άλλου συγγραφέα. Άλλωστε ο  Βόνεγκατ  δεν αιτιολογεί το συνδυασμό φαντασίας και ρεαλισμού, το πάντρεμα των αναμνήσεων ενός βετεράνου του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου με την εξωγήινη ζωή, και τα μαθήματα οπτομετρίας σε ένα σφαγείο γουρουνιών, αφού και η ίδια η ζωή δεν δίνει εξηγήσεις, δεν υπόκειται σε κανόνες, αλλά  ακόμα κι αν το κάνει, εμείς ως ταξιδιώτες της είναι αδύνατο να τους αντιληφθούμε. Με πλήρη επίγνωση του η  φαντασία, το μαύρο χιούμορ και το ανεξήγητο κερδίζουν όχι μόνο τη μάχη με τη λογική αλλά και τον αναγνώστη ο οποίος καλείται να υπογράψει το συμβόλαιο του με το περυίεργο από την πρώτη σελίδα του έργου. Με το«Σφαγείο νούμερο πέντε», ο γερμανικής καταγωγής αμερικανός Κερτ Βόνεγκατ- ένας από τους δημοφιλέστερους συγγραφείς της γενιάς του, μια εικονική φιγούρα της αμερικανικής αντικουλτούρας του 1960 και του 1970- προσπάθησε να απαλλαγεί από τις μνήμες ενός βομβαρδισμού που τον είχε στοίχειωσει. Βέβαια οι νέοι της δεκαετίας του 1960 προσέλαβαν το βιβλίο ως μυθιστόρημα που μιλούσε για τον δικό τους πόλεμο, για το Βιετνάμ, για τον ιμπεριαλισμό, για τα ανθρώπινα δικαιώματα, για την ειρήνη. Κάπως έτσι το μεταμοντέρνο, φρέσκο, αυτοαναφορικό, σαρκαστικό, αιχμηρό, με ύφος στακάτο, το μυθιστόρημα με την επαναλαμβανόμενη φράση «έτσι πάει» και τον επιστημονικής φαντασίας σουρεαλισμό έγινε σύντομα μπεστ-σέλερ και ο συγγραφέας του ήρωας… Δείτε εδώ τα υπόλοιπα έργα του αφιερώματος με «Τα 100 βιβλία που πρέπει να έχεις διαβάσει πριν πεθάνεις»