Τις τελευταίες μέρες είμαστε όλοι θεατές μιας πρωτοφανούς επέλασης μιας μεγάλης πύρινης λαίλαπας που έχει εισβάλλει βίαια σε διάφορες περιοχές της χώρας μας κατασπαράζοντας στο διάβα της κάθε ίχνος πράσινου, ζώα, σπίτια και ότι βρει. Σε μια περίοδο που παραδοσιακά οι περισσότεροι οργανώνουν τις διακοπές τους μετά από μια παρατεταμένη περίοδο εγκλεισμού λόγω της πρωτοφανούς υγειονομικής κρίσης που βιώνουμε, είμαστε θεατές μιας νέας τραγωδίας που τελειωμό δεν έχει. Παρατηρούμε με αγωνία από όλα τα μέρη της χώρας μας την τεράστια προσπάθεια που καταβάλλουν οι πυροσβέστες, οι εθελοντές, οι κάτοικοι, οι στρατιώτες μας και πολλοί άλλοι που έχουν μπει στο μέτωπο αυτής της άνισης μάχης.

Γράφει η Αλεξάνδρα Καππάτου*

Όλοι παρακολουθούμε αποσβολωμένοι την ανείπωτη αυτή τραγωδία, ακόμη και αν δεν είμαστε εκεί κοντά η σκέψη μας, η αγωνία, οι ευχές μας όλων είναι μαζί με τους δοκιμαζόμενους συμπολίτες μας. Αρκετοί έχουν χάσει τα σπίτια τους, τα καταστήματά τους, τους κόπους μιας ζωής, άλλοι αγωνιούν μήπως η πύρινη λαίλαπα φθάσει σε αυτούς. Μέχρι τη στιγμή που γράφεται αυτό το θέμα έχασε τη ζωή του ένας εθελοντής πυροσβέστης πατέρας δύο παιδιών. Ελπίδα όλων είναι να μην υπάρξουν άλλες ανθρώπινες ζωές θύματα της τραγωδίας αυτής. Χιλιάδες στρέμματα έχουν καεί με ανυπολόγιστες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Αυτά τα αιφνίδια τρομακτικά γεγονότα μπορεί να συμβούν απρόσμενα και ίσως βρεθούν μάρτυρες σε αυτά και τα παιδιά μας.

Η εμπειρία μιας τόσο μεγάλης πυρκαγιάς είναι τρομακτική όχι μόνο για τα παιδιά αλλά και για τους ενήλικες. Κυρίως όταν υπάρχει και η αναγκαστική μετοίκηση λόγω της καταστροφής (της κατοικίας μας, της έντονης μυρωδιάς, του δάσους κλπ) μπορεί να αφήσει έντονο αποτύπωμα στο ψυχισμό μικρών και μεγάλων ακόμη και για χρόνια. Όταν πλήττεται ένας οικισμός ή και μια ολόκληρη περιοχή, υπονομεύεται το αίσθημα ασφάλειας και κανονικότητας τόσο των κατοίκων κυρίως όμως των παιδιών.

Υπολογίζεται ότι περίπου 175 εκατομμύρια παιδιά επηρεάζονται κάθε χρόνο από φυσικές καταστροφές, οι οποίες κατά κύριο λόγο αποδίδονται στην κλιματική αλλαγή (Codreanu, Celenza, & Jacobs, 2014). Το 5%-43% από αυτά θα βιώσουν διαταραχή μετατραυματικού στρες, ενώ πολλά θα υποφέρουν από άγχος, κατάθλιψη και άλλα προβλήματα ψυχικής υγείας (Kar, 2009), για να μην αναφέρουμε και πιο πρακτικά προβλήματα όπως η απώλεια στέγης και, φυσικά, η απώλεια ανθρώπινων ζωών.

Τέτοιου είδους καταστάσεις έχουν σημαντικές επιπτώσεις στον ψυχισμό μας και αφήνουν βαθιά τραύματα σε όλους μας, κυρίως όμως στα παιδιά, από τα πολύ μικρά μέχρι και τους εφήβους. Oι επιπτώσεις μπορεί να παρουσιαστούν αμέσως στο παιδί ή και ύστερα από μήνες. Όσο πιο έντονη είναι η τραυματική εμπειρία που έχει βιώσει άμεσα ή έμμεσα, τόσο πιο ισχυρές είναι οι ψυχικές επιπτώσεις. Γι’ αυτό οι γονείς πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίσουν εγκαίρως τα σημάδια, ώστε να βοηθήσουν το παιδί.

Τα παιδιά προσβλέπουν στους σημαντικούς ενήλικες της ζωής τους προκειμένου να τα καθησυχάσουν αλλά και να τα καθοδηγήσουν για το πώς να διαχειριστούν τα συναισθήματα αλλά και τις αντιδράσεις τους μετά την άμεση απειλή. Οι γονείς αλλά και οι εκπαιδευτικοί μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά και τους νέους να ανταπεξέλθουν μετά από μια πυρκαγιά, παραμένοντας οι ίδιοι ήρεμοι και καθησυχάζοντας τα παιδιά ότι θα είναι ασφαλή. Η υποστήριξη των οικογενειών αλλά και η προσπάθεια να κατανοήσουν οι γονείς τις αντιδράσεις των παιδιών θα βοηθήσουν καθοριστικά. Οι αντιδράσεις αμέσως μετά από μια πυρκαγιά μπορεί να περιλαμβάνουν συναισθηματική και σωματική εξάντληση.

Πόσο επηρεάζεται το παιδί

Η σοβαρότητα των αντιδράσεων των παιδιών θα εξαρτηθεί από την έκθεση τους στην πυρκαγιά , την ένταση του γεγονότος –αν ήταν το ίδιο θύμα, αν έχασε κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο ή ήταν απλώς μάρτυρας–, τη στήριξη που του παρέχει η οικογένεια και το ευρύτερο περιβάλλον, το ενδεχόμενο της υποχρεωτικής μετεγκατάστασης από το σπίτι ή την περιοχή τους, τον χαρακτήρα του, την ηλικία του, καθώς και από το αν αντιμετώπισε μια προηγούμενη τραυματική εμπειρία ή κάποια ψυχική διαταραχή. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα παιδιά μπορεί να βιώσουν ενοχές επειδή το σπίτι τους δεν καταστράφηκε από την πυρκαγιά, ενώ άλλα καταστράφηκαν ολοσχερώς. Γενικά όσο πιο έντονη και τρομακτική ήταν η εμπειρία του παιδιού καθώς και οι ζημιές που έχει υποστεί η οικογένειά του τόσο αυξάνεται το ενδεχόμενο να παρουσιάσει συμπτώματα. Οι εικόνες, οι ήχοι και οι μυρωδιές μιας πυρκαγιάς προκαλούν συχνά φόβο, άγχος, θλίψη στα παιδιά τους επόμενους μήνες.

H συναισθηματική του ανάπτυξη θα επηρεαστεί ανάλογα με το πώς θα ερμηνεύσει το γεγονός αλλά και πώς θα εκφραστεί γι’ αυτό. Ο τρόπος αντίδρασης εξαρτάται και από το φύλο. Tα κορίτσια συνήθως παρουσιάζουν έντονα συμπτώματα μετατραυματικού στρες και μάλιστα πιο μεγάλης διάρκειας απ’ ό,τι τα αγόρια (αναβίωση της εμπειρίας της πυρκαγιάς κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού ή των ονείρων ή αίσθηση ότι μια πυρκαγιά συμβαίνει ξανά ή γενικό μούδιασμα αυξημένα συμπτώματα διέγερσης, όπως αδυναμία συγκέντρωσης έντονο φόβο κλπ)

Αν τα παιδιά έχουν δει στη τηλεόραση τις πυρκαγιές

Αν το παιδί είδε στην τηλεόραση τις πυρκαγιές ειδικά αν αυτή συνέβη κοντά σας, είναι πολύ πιθανό να έχει τρομάξει.

Μιλήστε του για το γεγονός με τρόπο κατανοητό, που να συμβαδίζει με το στάδιο της ανάπτυξής του και την ηλικία του, χωρίς απαραίτητα να υπεισέρχεστε σε λεπτομέρειες.

Ρωτήστε το πώς αισθάνεται και διαβεβαιώστε το ότι είστε ασφαλείς.

Εξηγήστε του πως τέτοιου είδους περιστατικά συμβαίνουν, ευτυχώς όμως δεν είναι συχνά

Αν το παιδί και η οικογένειά σας βιώσατε τη φυσική καταστροφή, καθησυχάστε το και διαβεβαιώστε το πως είστε καλά, έστω και αν υποστήκατε σοβαρές ζημιές.

Να ενθαρρύνετε το παιδί να μιλήσει γι’ αυτό που το αναστατώνει, ώστε να εκτονώσει την ανησυχία του.

Μετά από ένα τέτοιο γεγονός, το παιδί μπορεί να μην είναι ικανό να επεξεργαστεί ό,τι συνέβη και να εμφανίσει έντονο άγχος, φοβίες κ.λπ. Αν τα συμπτώματα επιμείνουν, συμβουλευτείτε οπωσδήποτε ειδικό.

Αποτρέψτε τη συνεχή παρακολούθηση ειδήσεων σχετικά με αυτό το θέμα. Αποσπάστε την προσοχή του με πιο ευχάριστες ασχολίες.

*Η Αλεξάνδρα Καππάτου είναι ψυχολόγος – παιδοψυχολόγος – συγγραφέας