Την Παρασκευή 23.07.2021 συμπληρώνονται 3 χρόνια από την πυρκαγιά στο Μάτι, η οποία αποτελεί μέχρι και σήμερα τη δεύτερη πιο φονική δασική πυρκαγιά του 21ου αιώνα παγκοσμίως, έχοντας προκαλέσει το θάνατο 103 συνανθρώπων μας.
Γράφει ο Θοδωρής Μ.Γιάνναρος*
Προγενέστερα του 2018, 208 ανθρώπινες απώλειες είχαν καταγραφεί συνολικά την περίοδο 1977 – 2013, με σχεδόν το 1/3 (78 θάνατοι) εξ’ αυτών να προέρχονται από τις πυρκαγιές του 2007 στην Πελοπόννησο (1) . Τα στοιχεία αυτά, καθώς και στοιχεία από άλλες πρόσφατες πυρκαγιές με λιγότερες ή καθόλου ανθρώπινες απώλειες, αλλά με σημαντικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον (π.χ. Πάρνηθα 2007, Χίος 2016, Κάλαμος 2017, Κινέτα 2018, Μακρυμάλλη 2019, Κεχριές 2020, Σχίνος 2021), αναδεικνύουν με εμφατικό τρόπο ότι οι δυνατότητες καταστολής των δασικών πυρκαγιών μπορούν εύκολα να ξεπεραστούν όταν μια πυρκαγιά αναπτύσσει ακραία συμπεριφορά πυρός (πάρα πολύ υψηλό θερμικό φορτίο, ακραίες ταχύτητες εξάπλωσης, μεγάλη παραγωγή καυτρών και έναρξη νέων εστιών σε μεγάλες αποστάσεις).
Ακολουθώντας την κοινή ευρωπαϊκή τάση των πρόσφατων ετών, η ελληνική Κυβέρνηση ανακοίνωσε στις 15.06.2021 ένα τεράστιο εξοπλιστικό πρόγραμμα (1,76 δις ευρώ) για τον εκσυγχρονισμό και την ενίσχυση του Πυροσβεστικού Σώματος (ΠΣ). Με μία πρώτη ανάγνωση, η εξαγγελία αυτή φαίνεται να έχει θετικό πρόσημο. Ωστόσο, η ίδια εξαγγελία αγνοεί κάτι θεμελιώδες. Δίχως την παράλληλη ενίσχυση της πρόληψης, της επίγνωσης και της ετοιμότητας για ακραίες δασικές πυρκαγιές, η καταστολή είναι καταδικασμένη να αποτύχει, ανεξάρτητα από τον αριθμό και την τεχνολογία των διαθέσιμων μέσων δασοπυρόσβεσης. Αυτό συμβαίνει διότι εξ’ ορισμού οι ακραίες δασικές πυρκαγιές δεν μπορούν να ελεγχθούν, παρά μόνο όταν οι πυρο-μετεωρολογικές συνθήκες ή/και η καύσιμη ύλη επιτρέψουν τον περιορισμό του θερμικού φορτίου και την επιβράδυνση του ρυθμού εξάπλωσης, όπως χαρακτηριστικά συνέβη στις πρόσφατες πυρκαγιές σε Σχίνο Κορινθίας (Εικόνα 1) και Βουρλιώτες Σάμου (Εικόνα 2).
Η επικρατούσα πεποίθηση της ελληνικής πολιτείας πως τα περισσότερα και πιο εξελιγμένα μέσα δασοπυρόσβεσης είναι ικανά από μόνα τους να αντιμετωπίσουν και να περιορίσουν οποιαδήποτε δασική πυρκαγιά είναι εσφαλμένη και οδηγεί μεσοπρόθεσμα σε μία διαρκή αύξηση του κόστους αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών. Χαρακτηριστικό της αδυναμίας του δόγματος της καταστολής να αποδώσει τα επιθυμητά αποτελέσματα είναι το γεγονός πώς κατά τη διάρκεια της τρέχουσας αντιπυρικής περιόδου, και παρά την αφθονία των εναέριων μέσων (μεταξύ αυτών και το πολυδιαφημισμένο Beriev-200), η καμένη έκταση της Ελλάδας καταγράφει μέχρι στιγμής αύξηση 300% σε σύγκριση με τον μέσο όρο της περιόδου 2008 – 2020 (Εικόνα 3).
Μπροστά στη νέα πραγματικότητα των ακραίων δασικών πυρκαγιών, με την οποία μας φέρνει ήδη αντιμέτωπους η κλιματική αλλαγή, είναι επιτακτική ανάγκη η επικαιροποίηση και η προσαρμογή των πρακτικών του παρελθόντος, και η επένδυση στην επιστημονική γνώση και τα εργαλεία στα οποία αυτή μεταφράζεται. Διαχρονικά μέχρι και σήμερα, δεν έχει δυστυχώς φανεί στη χώρα μας ουσιαστικά πρόθεση αναθεώρησης και προσαρμογής της πρακτικής της καταστολής μέσα από την υιοθέτηση πρακτικών βασισμένων σε επιστημονική γνώση αιχμής, όπως αντίθετα συμβαίνει διεθνώς. Ακολουθώντας επιστημονικά τεκμηριωμένες και διεθνώς αναγνωρισμένες καλές πρακτικές, η επιχειρησιακή μονάδα ΜΕΤΕΟ (meteo.gr) του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ) έχει αναπτύξει μία σειρά προηγμένων υπηρεσιών και εργαλείων τα οποία είναι διαθέσιμα για χρήση από την πολιτεία και θα μπορούσαν να υιοθετηθούν με στόχο την αποδοτικότερη προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της ανθρώπινης ζωής από τις δασικές πυρκαγιές.
Συγκεκριμένα, το ΕΑΑ/ΜΕΤΕΟ υπολογίζει επιχειρησιακά την επικινδυνότητα με βάση επιστημονικά τεκμηριωμένους και προσαρμοσμένους στο πυρικό περιβάλλον της χώρας πυρο-μετεωρολογικούς δείκτες (2), οι οποίοι παρέχουν λεπτομερή και ακριβή πληροφορία (Εικόνα 4). Λειτουργώντας το πυκνότερο δίκτυο αυτόματων μετεωρολογικών σταθμών στην Ελλάδα, το ΕΑΑ/ΜΕΤΕΟ μπορεί επίσης να καλύψει το σημαντικό κενό που υπάρχει στην καταγραφή των μετεωρολογικών συνθηκών που ευνοούν την εκδήλωση δασικών πυρκαγιών, αλλά και στην έμμεση παρακολούθηση της ευφλεκτότητας της καύσιμης ύλης και την άμεση παρακολούθηση των πυρο-μετεωρολογικών συνθηκών σε πραγματικό χρόνο. Η υιοθέτηση μίας τέτοιας προσέγγισης θα μπορούσε να συνεισφέρει καθοριστικά στην αποδοτικότερη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών, μέσα από τη δημιουργία διαδικασιών που θα βασίζονται περισσότερο σε αντικειμενικά δεδομένα και λιγότερο στην επιχειρησιακή εμπειρία του εκάστοτε υπευθύνου.
Σε αυτή την κατεύθυνση μάλιστα, σημαντικό ρόλο θα μπορούσε να διαδραματίσει και το προγνωστικό σύστημα ταχείας απόκρισης IRIS, το οποίο αναπτύχθηκε και υλοποιείται από το ΕΑΑ/ΜΕΤΕΟ για την πρόγνωση της συμπεριφοράς και εξάπλωσης δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα. Κατά την επιχειρησιακή του εφαρμογή, το IRIS μπορεί μέσα σε 20 λεπτά από την ενεργοποίηση του να παράσχει στο ΠΣ σημαντικές πληροφορίες για την αναμενόμενη συμπεριφορά και την εξάπλωση μιας δασικής πυρκαγιάς κατά τις πρώτες 6 ώρες (Εικόνα 5), λαμβάνοντας υπόψη του την επίδραση που έχει η ίδια η φωτιά στον καιρό (η φωτιά δημιουργεί συχνά το δικό της καιρό).
Εν κατακλείδι, είναι λυπηρό να έχουμε σήμερα στη διάθεση μας μια πλειάδα από επιχειρησιακά έτοιμα επιστημονικά εργαλεία και υπηρεσίες, και να εμμένουμε σε ξεπερασμένες πρακτικές, οι οποίες έχουν πολλάκις αποδειχθεί αναποτελεσματικές. Οι ακραίες δασικές πυρκαγιές είναι πλέον εδώ, και κανένας μηχανισμός δασοπυρόσβεσης, όσο εξελιγμένος και εάν είναι, δεν μπορεί από μόνος του να τις αντιμετωπίσει. Αντίθετα, απαιτείται η ενίσχυση της πρόληψης, της επίγνωσης και της ετοιμότητας μέσα από την υιοθέτηση στρατηγικών διαχείρισης και λήψης αποφάσεων στηριγμένων στην σύγχρονη επιστημονική γνώση.
Πορεία της καμένης έκτασης στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του 2021 (κόκκινη γραμμή) συγκριτικά με το μέσο όρο της περιόδου 2008 – 2020 (μπλε γραμμή), με βάση τα δεδομένα του EFFIS. Το διάγραμμα αντλήθηκε από το EFFIS και η επεξεργασία του έγινε από το ΕΑΑ – meteo.gr.
Πηγές – Αναφορές
1 Diakakis M, Xanthopoulos G, Gregos L (2016) Analysis of forest fire fatalities in Greece: 1977-2013. International Journal of Wildland Fire 25:797-809.
2 Papagiannaki K, Giannaros TM, Lykoudis S, Kotroni V, Lagouvardos K (2020) Weather-related thresholds for wildfire danger in a Mediterranean region: the case of Greece. Agricultural and Forest Meteorology 291, 108076.
*Ο Θοδωρής Μ.Γιάνναρος είναι Εντεταλμένος Ερευνητής, Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος & Βιώσιμης Ανάπτυξης
