Κατά την τελευταία τριετία, και δη τους τελευταίους μήνες, έχουν πολλαπλασιασθεί τα πραξικοπήματα σαν μανιτάρια, οκτώ από το 2020, στην Υποσαχάρια και μέρος της Κεντρικής Αφρικής.

Μέχρι πρότινος η περιοχή της Σαχάρας παρέμενε εκτός της εμβέλειας των ΜΜΕ καθώς δεν αναδεικνυόταν η γεωπολιτική αξία της αχανούς ερήμου των 9 εκ. τ. χλμ. Την τελευταία δεκαετία και πλέον όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει. Η Σαχάρα έχει βρεθεί στο επίκεντρο σημαντικών γεωπολιτικών εξελίξεων σε συνάρτηση με την Μέση Ανατολή και την Βόρεια Αφρική.

Σημείο αναφοράς η δυναμική επιστροφή του πολιτικού Ισλάμ στο προσκήνιο των μουσουλμανικών κρατών έναντι των εκκοσμικευμένων πολιτικών ελίτ του Μεσοπολέμου. Στα σημερινά τεκταινόμενα σημείο-καμπή είναι η ανατροπή του Μοαμμάρ Καντάφι από τις ΗΠΑ και την Γαλλία στη Λιβύη κατά την λεγόμενη «Αραβική Άνοιξη».

Στην Γκαμπόν, μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2019, το νέο πραξικόπημα της 30ης Αυγούστου 2023 έχει επικρατήσει, εκδιώκοντας τον Πρόεδρο Αλί Μπόνγκο, του οποίου η οικογένεια κυβερνούσε την Γκαμπόν για 56 χρόνια. Ο ταξίαρχος Μπράις Ολιγκούι, διοικητής της Ρεπουμπλικανικής Φρουράς, τοποθετήθηκε αργότερα ως προσωρινός πρόεδρος από τη στρατιωτική χούντα, και βρέθηκε στους ώμους του χαρούμενου στρατιωτικού προσωπικού να τον αποκαλούν «πρόεδρο».

Μετά τις προεδρικές εκλογές που διεξήχθησαν στις 26 Αυγούστου 2023, ο νυν πρόεδρος, Αλί Μπόνγκο, ο οποίος επεδίωκε να επανεκλεγεί για τρίτη θητεία, εξελέγη νικητής σύμφωνα με επίσημη ανακοίνωση που έγινε στις 30 Αυγούστου. Οι καταγγελίες για εκλογική νοθεία και οι παρατυπίες που προέκυψαν αμέσως από κόμματα της αντιπολίτευσης (όπως ο δεύτερος Αλμπέρτο Όντο Όσσα) και ανεξάρτητους παρατηρητές έθεσαν εν αμφιβόλω τη νομιμότητα των εκλογικών αποτελεσμάτων.

Μόλις δύο ώρες πριν κλείσουν οι κάλπες, ο Όντο Όσσα κατήγγειλε «απάτη που ενορχηστρώθηκε από το στρατόπεδο Μπόνγκο». Είχε ήδη διεκδικήσει τη νίκη και προέτρεψε τον Μπόνγκο να διευκολύνει μια ειρηνική μετάβαση της εξουσίας με βάση τη δική του υποτιθέμενη καταμέτρηση ψήφων. Επιβλήθηκε απαγόρευση κυκλοφορίας και η πρόσβαση στο Διαδίκτυο διακόπηκε σε όλη τη χώρα, μέτρα που εφαρμόστηκαν από την κυβέρνηση για την πρόληψη της διάδοσης «ψευδών ειδήσεων» και πιθανής βίας.

Ο Ολιγκούι υποσχέθηκε τον προσωρινό παραμερισμό των κρατικών θεσμών με την προοπτική της επαναδιαμόρφωσής τους σε πιο δημοκρατικούς. Ανέφερε επίσης ότι ο στρατός θα κινηθεί «γρήγορα αλλά σίγουρα» για να αποφύγει εκλογές που «επαναλαμβάνουν τα ίδια λάθη» διατηρώντας τους ίδιους ανθρώπους στην εξουσία. Ο διορισμός του Ολίγκουι ως μεταβατικού προέδρου επιβεβαιώθηκε από το στρατιωτικό κατεστημένο της χώρας, κι ορκίστηκε επίσημα ως «μεταβατικός πρόεδρος» στο Προεδρικό Μέγαρο στις 4 Σεπτεμβρίου.

Παρότι τα δυτικά ΜΜΕ παρουσίασαν το πραξικόπημα στην Γκαμπόν ως «ιδιαίτερο» σε σχέση με τα προηγηθέντα σε άλλες αφρικανικές χώρες, δεν φαίνεται το πραξικόπημα την Γκαμπόν να διαφέρει ιδιαίτερα από τα άλλα. Κοινός παρονομαστής σε όλα τα πραξικοπήματα είναι ο στρατός στην Αφρική και παντού. Κατά τους τελευταίους δύο αιώνες ο στρατός στις αφρικανικές χώρες βρίσκεται υπό τον έμμεσο, αν όχι άμεσο, έλεγχο των αποικιοκρατικών δυνάμεων των ΗΠΑ, και παλαιότερα της Γαλλίας, Αγγλίας, Ολλανδίας και Πορτογαλίας. Μερικά πραξικοπήματα έχουν παρουσιασθεί από τα δυτικά ΜΜΕ ως υποκινημένα από την Ρωσία χωρίς να επεξηγούν πως είναι δυνατόν η Ρωσία να αποσταθεροποιήσει το φιλοδυτικό στρατιωτικό κατεστημένο.

Αναμφίβολα η Ρωσία καταβάλλει σημαντικές προσπάθειες να αυξήσει την γεωπολιτική της επιρροή στην Αφρική, επιχειρώντας να ελέγξει τον φιλοδυτικό στρατό αυτών των χωρών. Καθώς όμως οι ΗΠΑ έχουν αστείρευτη κεφαλαιακή ρευστότητα για να οργανώνουν τα κοινωνικά τους δίκτυα ανά τον κόσμο σε αντίθεση με την πεπερασμένη κεφαλαιακή επάρκεια της Ρωσίας που είναι ήδη επικεντρωμένη στον ουκρανικό πόλεμο, είναι σαφώς πιο εύκολο για τις έμπειρες ΗΠΑ να οργανώνουν πραξικοπήματα.

Στην περίπτωση της Γκαμπόν το πραξικόπημα σηματοδοτεί την αλλαγή φρουράς στην φιλαμερικανική ηγεσία της χώρας με την αντικατάσταση ενός γηρασμένου προέδρου με έναν νεότερο. Ο Ολιγκούι διαθέτει χρήματα και προσβάσεις μέσω δυτικών δικτύων στα οποία απέκτησε ιδιαίτερη πρόσβαση, όταν βρισκόταν ως διπλωματικός αντιπρόσωπος της Γκαμπόν στην Σενεγάλη και το Μαρόκο. Προφανώς ο στρατός της Γκαμπόν είναι φιλαμερικανικός κι η Μόσχα ή το Πεκίνο δεν διαθέτουν πολλά περιθώρια επιρροής κι ελιγμών.

Ο ίδιος μηχανισμός εξουσίας πέριξ του στρατού στην Γκαμπόν υπάρχει και στις άλλες αφρικανικές χώρες όπου έχουν εκδηλωθεί πραξικοπήματα αλλά και σε άλλες όπου δεν έχουν εκδηλωθεί ακόμη και πρόκειται να εκδηλωθούν. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτά τα πραξικοπήματα αντανακλούν την προσπάθεια των ΗΠΑ να διατηρήσουν τον έλεγχο αυτών των χωρών από την ρωσική-κινεζική επιρροή κι όχι το αντίθετο. Όπως και να ‘χει τα εν λόγω προληπτικού χαρακτήρα πραξικοπήματα δεν κρύβουν την νευρικότητα των ΗΠΑ για την αυξανόμενη γεωπολιτική επιρροή των αναθεωρητικών δυνάμεων της Ρωσίας, της Κίνας αλλά και της Τουρκίας στην Αφρική.

  • Ο Δρ. Ευάγγελος Βενέτης είναι ειδικός σε θέματα Ισλάμ και Γεωπολιτικής