Ο Πούτιν πάτησε το «κουμπί» της επισιτιστικής κρίσης – Τι σημαίνει το τέλος της Συμφωνίας για τα Σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας

Η Ρωσία ανακοίνωσε την αποχώρησή της από τη Συμφωνία για τα Σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας (Black Sea Grain Initiative), η οποία είχε επιτευχθεί με τη μεσολάβηση των Ηνωμένων Εθνών. Η Ουκρανία – μέχρι πριν από τον πόλεμο – ήταν μεταξύ των κορυφαίων εξαγωγέων σιτηρών παγκοσμίως, ωστόσο με τον πόλεμο οι γραμμές τροφοδοσίας κατέρρευσαν και οι ουκρανικές εξαγωγές έπεσαν στο ένα έκτο του προπολεμικού επιπέδου τους.

Υπενθυμίζεται πως η Συμφωνία για τα Σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας έδωσε τη δυνατότητα εξαγωγής δεκάδων εκατομμυρίων τόνων σιτηρών από την Ουκρανία. Με αυτόν τον τρόπο αποφεύχθηκε μια διεθνής επισιτιστική κρίση, καθώς μια σημαντική ποσότητα των ουκρανικών σιτηρών, μέσω του διαδρόμου του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος του ΟΗΕ (WFP), κατέληγε σε χώρες όπως η Αιθιοπία, η Σομαλία και η Υεμένη.

Σύμφωνα με το Κίεβο και τη Δύση περίπου το 20% των συνολικών εξαγωγών και το 40% των σιτηρών έχουν κατευθυνθεί σε χώρες χαμηλού εισοδήματος. Η Διεθνής Επιτροπή Διάσωσης έχει χαρακτηρίσει τη συμφωνία για τα σιτηρά ως «σωσίβιο για 79 χώρες και 349 εκατομμύρια ανθρώπους, που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της επισιτιστικής ανασφάλειας».

Ο Αντρέι Γερμάκ, επικεφαλής του προεδρικού γραφείου της Ουκρανίας, ισχυρίστηκε πως η Ρωσία είναι πρόθυμη να θέσει σε κίνδυνο τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο που χρειάζονται τις εξαγωγές ουκρανικών σιτηρών. Η πείνα είναι μια αυξανόμενη απειλή στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την Ασία, και οι υψηλές τιμές των τροφίμων έχουν ωθήσει περισσότερους ανθρώπους κάτω από τα όρια της φτώχειας. «Ο κόσμος πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι ο στόχος της Ρωσικής Ομοσπονδίας είναι η πείνα και η δολοφονία ανθρώπων», είπε ο Γερμάκ.  «Χρειάζονται κύματα προσφύγων. Θέλουν να αποδυναμώσουν τη Δύση με αυτό».

Πάντως ο Ρώσος Πρόεδρος, απορρίπτοντας τους ισχυρισμούς της Δύσης και του Κιέβου, υποστήριξε πως μόλις το 3% των ουκρανικών εξαγωγών κατευθυνόταν σε φτωχές χώρες και οι μεγαλύτερες ποσότητες κατευθύνονταν στον ανεπτυγμένο δυτικό κόσμο.

Τι προέβλεπε η Συμφωνία

Με την εν λόγω συμφωνία, που έχει παραταθεί αρκετές φορές από την έναρξη του πολέμου, δημιουργήθηκαν ασφαλείς διαδρομές για τις εξαγωγές σιτηρών της Ουκρανίας από τρία λιμάνια της χώρας, την Οδησσό, το Γιούζνι και το Τσορνομόρσκ.

Διασχίζοντας τη Μαύρη Θάλασσα, που βρίσκεται υπό έναν de facto ρωσικό αποκλεισμό, τα πλοία περνούσαν από τα Στενά του Βοσπόρου, με την επιτήρηση του ΟΗΕ, της Ουκρανίας, της Ρωσίας και της Τουρκίας, ώστε στη συνέχεια τα σιτηρά να ταξιδέψουν για χώρες σε όλο τον κόσμο.

Σημειώνεται πως η Ουκρανία και Ρωσία είναι από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς σιτηρών στον κόσμο και ο τερματισμός της συμφωνίας αναμένεται να προκαλέσει άνοδο στις τιμές των σιτηρών διεθνώς, αλλά και σημαντικές ελλείψεις. Είναι ενδεικτικό πως στο παρελθόν με την επίτευξη της συμφωνίας οι τιμές του σιταριού, του βασικού συστατικού του ψωμιού, μειώθηκαν κατά περίπου 17%, ενώ και η τιμή του καλαμποκιού περιορίστηκε κατά 26%.

Τι ζητάει η Μόσχα

Πλέον ο Βλαντιμίρ Πούτιν φαίνεται πως αποφάσισε να πατήσει το «κουμπί» της επισιτιστικής κρίσης. Με τον «πόλεμο του ψωμιού» επιδιώκει να εντείνει την πίεση για άρση των περιορισμών στις εξαγωγές ρωσικών τροφίμων και λιπασμάτων στον κόσμο. H Ρωσία χρησιμοποιεί τα σιτηρά ως πυρομαχικά, δήλωσε χαρακτηριστικά ο Πολωνός υπουργός Γεωργίας Ρόμπερτ Τέλους.

Η Ρωσία εδώ και μήνες επισημαίνει πως οι όροι για τη συνέχιση της συμφωνίας δεν έχουν εκπληρωθεί. Επί της ουσίας η Μόσχα επιδιώκει την άρση μέρους των κυρώσεων που έχουν επιβληθεί από τη Δύση σε ιδιώτες, αλλά και στην κρατική ρωσική αγροτική τράπεζα, οι οποίες δημιουργούν σημαντικά εμπόδια στις ρωσικές εξαγωγές.

Η εξέλιξη έρχεται με φόντο την επίθεση στην γέφυρα της Κριμαίας για την οποία το Κρεμλίνο κατηγόρησε την Ουκρανία. Ενδεικτικό των προθέσεων της Μόσχας είναι πως τα ξημερώματα της Τρίτης εξαπέλυσε μια επίθεση με drones και πυραύλους σε εγκαταστάσεις στο λιμάνι της Οδησσού.

Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, τόνισε πως «οι συμφωνίες της Μαύρης Θάλασσας παύουν να ισχύουν από σήμερα». «Δυστυχώς, το μέρος αυτών των συμφωνιών της Μαύρης Θάλασσας που αφορούν τη Ρωσία δεν έχει εφαρμοστεί μέχρι στιγμής, επομένως η ισχύς τους τερματίζεται», πρόσθεσε.

Υπάρχει «σχέδιο Β» για Ουκρανία και Δύση;

Καθώς τα λιμάνια της Ουκρανίας είναι αποκλεισμένα και ναρκοθετημένα από τις ρωσικές δυνάμεις η εξαγωγή σιτηρών μέσω των θαλάσσιων διαδρομών της Μαύρης Θάλασσας είναι πρακτικά αδύνατη. Τα ασφάλιστρα κινδύνου που χρεώνονται κατά τη είσοδο στη εν λόγω θαλάσσια περιοχή αναμένεται να εκτοξευτούν και οι πλοιοκτήτες δύσκολα θα αποδεχτούν να περνούν τα πλοία τους από εκεί χωρίς τη συμφωνία της Ρωσίας.

Το Κίεβο, σε συνεργασία με τους δυτικούς συμμάχους του, αναζητά ένα εφεδρικό σχέδιο. Όμως η επιτυχία του, όπως υπογραμμίζει το Politico, θα εξαρτηθεί από δύο βασικούς παράγοντες: Ο πρώτος είναι η δημιουργία ενός ταμείου εγγυήσεων εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ για την κάλυψη ενδεχόμενων ζημιών των πλοίων που θα επιχειρήσουν να κινηθούν μέσω της Μαύρης Θάλασσας. Ο δεύτερος είναι η αντιμετώπιση των προκλήσεων για την εξαγωγή σημαντικών ποσοτήτων σιτηρών μέσω των γειτονικών χωρών της ανατολικής Ευρώπης και του ποταμού Δούναβη.

Προπολεμικά, μερικές εκατοντάδες χιλιάδες τόνοι εξάγονταν μηνιαίως μέσω αυτής της διαδρομής του Δούναβη. Κατά το τελευταίο έτος, αυτή η ποσότητα αυξήθηκε σε 2 εκατομμύρια τόνους μηνιαίως και, σύμφωνα με την Ουκρανική Ένωση Σιτηρών, αυτά τα 2 εκατ. θα μπορούσαν να γίνουν 4 εκατ. Ωστόσο τα υλικοτεχνικά προβλήματα για ένα τέτοιο εγχείρημα είναι πολλά και σε πολλές περιπτώσεις αξεπέραστα εντός ουκρανικών συνόρων, ιδιαίτερα εν καιρώ πολέμου.