Ο πόλεμος στην Ουκρανία μετρά σχεδόν μήνες με τους νεκρούς και από τις δύο πλευρές να είναι πλέον χιλιάδες, εκατομμύρια να έχουν διαφύγει σε γειτονικές χώρες ή να έχουν εκτοπιστεί από τις περιοχές τους και ολόκληρες πόλεις να έχουν σχεδόν ισοπεδωθεί. Οι θηριωδίες που λαμβάνουν χώρα στα εμπόλεμα σημεία της Ουκρανίας είναι πολλές με τη Ρωσία και τη Δύση να «ξιφομαχούν» πάνω από πτώματα αμάχων.
Η «σφαγή της Μπούκα», όπως ονόμασαν τα δυτικά ΜΜΕ, η Ουκρανία, οι ΗΠΑ και η ΕΕ, τα όσα φρικτά συνέβησαν κατά την αποχώρηση των Ρώσων στρατιωτών από τα περίχωρα του Κιέβου και τα δεκάδες πτώματα πεταμένα στους δρόμους, ή αυτά που βρέθηκαν δεμένα και με σημάδια εκτέλεσης σε σπίτια, υπόγεια ακόμα και κελάρια, έχουν σοκάρει την υφήλιο.
Η Ρωσία κάνει λόγο για μία εξαιρετική σκηνοθεσία των ΗΠΑ και εκτέλεση από την Ουκρανία ενώ η Δύση αναφέρει όλο και περισσότερο ότι πραγματοποιούνται επισταμένες έρευνες για φερόμενα εγκλήματα πολέμου.
Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι πήγε στην Μπούκα που σημειώθηκε η σφαγή αμάχων -με τις εικόνες να κάνουν τον γύρο του κόσμου και να προκαλούν ανατριχίλα- και κατηγόρησε ευθέως την Ρωσία για εγκλήματα πολέμου στον πόλεμο στην Ουκρανία.
Ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν ζήτησε τη δίωξη του Βλαντιμίρ Πούτιν για εγκλήματα πολέμου μετά την ανακάλυψη στην Μπούκα μαζικών τάφων και σωμάτων δεμένων πολιτών που πυροβολήθηκαν από κοντινή απόσταση. Αλλά η παραπομπή του Ρώσου προέδρου σε δίκη δεν θα ήταν καθόλου απλή, όπως εξηγεί ο Guardian.
Τι είναι τα εγκλήματα πολέμου;
Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ), το πρώτο μόνιμο δικαστήριο εγκλημάτων πολέμου στον κόσμο, τα ορίζει ως «σοβαρές παραβιάσεις» των Συμβάσεων της Γενεύης, ενός συνόλου ανθρωπιστικών νόμων που πρέπει να τηρούνται στον πόλεμο.
Ο Τζόναθαν Χάφετζ, μελετητής του διεθνούς ποινικού δικαίου και της εθνικής ασφάλειας στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Seton Hall, δήλωσε στο πρακτορείο ειδήσεων Reuters ότι η εκτέλεση αμάχων, όπως καταγγέλλεται στην υπόθεση Μπούκα, αποτελεί «πεμπτουσία του εγκλήματος πολέμου».
Η Ρωσία εξακολουθεί να αρνείται την ενοχή της. Το υπουργείο Άμυνας της επέμεινε πριν λίγες ημέρες ότι «ούτε ένας άμαχος δεν αντιμετώπισε καμία βίαιη ενέργεια από τον ρωσικό στρατό».
Πώς μπορεί να δημιουργηθεί μια υπόθεση που να υποδεικνύει εγκλήματα πολέμου;
Ο Τζέικ Σάλιβαν, ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ, δήλωσε στους δημοσιογράφους τη Δευτέρα ότι υπάρχουν τέσσερις κύριες πηγές αποδείξεων:
- Πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους, μεταξύ άλλων από πηγές των μυστικών υπηρεσιών.
- Οι προσπάθειες της ίδιας της Ουκρανίας επί τόπου για την ανάπτυξη της υπόθεσης και την τεκμηρίωση των εγκληματολογικών στοιχείων από τις δολοφονίες.
- Υλικό από διεθνείς οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Εθνών και ΜΚΟ.
- Ευρήματα από παγκόσμια ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης με φωτογραφίες, συνεντεύξεις και τεκμηρίωση.
Μπορεί ο Πούτιν να θεωρηθεί προσωπικά υπεύθυνος για τις ενέργειες των στρατευμάτων του;
Η εισαγγελία θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι ο Πούτιν και ο στενός του κύκλος διέπραξαν έγκλημα πολέμου διατάσσοντας άμεσα μια παράνομη επίθεση ή γνώριζαν ότι διαπράττονταν εγκλήματα και απέτυχαν να τα αποτρέψουν. Αυτή η υπόθεση μπορεί να είναι δύσκολο να αποδειχθεί μεμονωμένα, αλλά αν ταιριάζει σε ένα ευρύτερο μοτίβο σε ολόκληρη την Ουκρανία, γίνεται πιο πειστική. Οι ΗΠΑ είχαν κατηγορήσει τη Ρωσία για εγκλήματα πολέμου ακόμη και πριν από την Μπούκα.
Ο Φίλιπ Σαντς, καθηγητής στο University College του Λονδίνου, δήλωσε στο Associated Press: «Πρέπει να αποδείξετε ότι γνώριζαν ή θα μπορούσαν να γνωρίζουν ή θα έπρεπε να γνωρίζουν. Υπάρχει πραγματικός κίνδυνος να καταλήξουμε σε δίκες ανθρώπων με πόστα μεσαίου επιπέδου σε τρία χρόνια και οι κύριοι υπεύθυνοι για αυτή τη φρίκη – ο Πούτιν, ο Λαβρόφ, ο υπουργός Άμυνας, οι άνθρωποι των μυστικών υπηρεσιών, οι στρατιωτικοί και οι χρηματοδότες που την υποστηρίζουν – να ξεφύγουν από τις δαγκάνες του νόμου».
Ποιος θα διεξήγαγε μια τέτοια δίκη;
Το ΔΠΔ άνοιξε πριν από 20 χρόνια για να διώξει τους δράστες γενοκτονιών και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Αλλά οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ρωσία και η Ουκρανία δεν είναι μέλη του δικαστηρίου, το οποίο έχει επικριθεί για το γεγονός ότι επικεντρώνεται υπερβολικά στην Αφρική και εφαρμόζει «επιλεκτική δικαιοσύνη». Ενώ είναι πολλές οι περιπτώσεις όπου ντοκουμέντα από πολεμικές επεμβάσεις των ΗΠΑ και των συμμάχων τους έχουν φέρει εικόνες φρίκης στο προσκήνιο.
Ο επικεφαλής εισαγγελέας του ΔΠΔ, Καρίμ Χαν, δήλωσε τον Φεβρουάριο ότι ξεκίνησε έρευνα για εγκλήματα πολέμου ως απάντηση στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Αν και δεν έχει υπογράψει το ΔΠΔ, η Ουκρανία ενέκρινε προηγουμένως μια έρευνα που χρονολογείται από το 2013, η οποία περιλαμβάνει την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία.
Το ΔΠΔ θα εκδίδει εντάλματα σύλληψης εάν οι εισαγγελείς μπορούν να αποδείξουν «εύλογους λόγους» για να πιστεύουν ότι διαπράχθηκαν εγκλήματα πολέμου. Αλλά υπάρχει μικρή πιθανότητα η Ρωσία να συμμορφωθεί και το ΔΠΔ δεν μπορεί να δικάσει κάποιον ερήμην. Η απροθυμία των ΗΠΑ να συμμετάσχουν στο δικαστήριο είναι επίσης διπλωματικά άβολη και πιθανότατα θα προκαλέσει κραυγές για «δυτική υποκρισία».
Ο Ντόναλντ Τραμπ δήλωσε κάποτε στη γενική συνέλευση του ΟΗΕ: «Όσον αφορά την Αμερική, το ΔΠΔ δεν έχει καμία δικαιοδοσία, καμία νομιμότητα και καμία εξουσία». Η κυβέρνησή του ανακοίνωσε ότι οι ΗΠΑ θα επιβάλουν απαγόρευση έκδοσης βίζας σε αξιωματούχους του ΔΠΔ που εμπλέκονται στην ενδεχόμενη έρευνα του δικαστηρίου κατά Αμερικανών για φερόμενα εγκλήματα στο Αφγανιστάν.
Όμως ο Σάλιβαν δήλωσε τη Δευτέρα: «Οι ΗΠΑ κατά το παρελθόν μπόρεσαν να συνεργαστούν με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο σε άλλα πλαίσια, παρά το γεγονός ότι δεν είναι υπογράφοντες. Αλλά υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους θα μπορούσε κανείς να εξετάσει και εναλλακτικούς τόπους».
Ποιοι είναι αυτοί οι «εναλλακτικοί τόποι»;
Τα Ηνωμένα Έθνη φαίνεται να αποτελούν ένα προφανές σημείο εκκίνησης. Αλλά ένα πρόβλημα με το να περάσει κανείς από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ είναι ότι η Ρωσία είναι μόνιμο μέλος. «Θα ήταν δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι δεν θα προσπαθούσαν να ασκήσουν το βέτο τους για να μπλοκάρουν κάτι», παρατήρησε ο Σάλιβαν.
Μια άλλη επιλογή θα μπορούσε να είναι ένα ειδικό δικαστήριο που οργανώνεται από μια ομάδα χωρών. Το δικαστήριο της Νυρεμβέργης συστάθηκε από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Σοβιετική Ένωση για να λογοδοτήσουν οι ηγέτες των Ναζί μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Πιθανά μοντέλα για την Ουκρανία θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν τα δικαστήρια που συστάθηκαν για τη δίωξη εγκλημάτων πολέμου που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και της γενοκτονίας της Ρουάντα το 1994. Ένα άλλο παράδειγμα ήταν το υποστηριζόμενο από τον ΟΗΕ ειδικό δικαστήριο για τη Σιέρα Λεόνε, το οποίο συστάθηκε το 2002 για να προσαχθούν στη δικαιοσύνη οι υπεύθυνοι για τις θηριωδίες που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου της χώρας το 1996.
Τι θα λέγατε για μια διαφορετική κατηγορία;
Θα ήταν ευκολότερο να διωχθεί ο Πούτιν για το έγκλημα της επίθεσης, αφού διεξήγαγε έναν απρόκλητο πόλεμο εναντίον μιας άλλης κυρίαρχης χώρας. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο δεν έχει δικαιοδοσία επί της Ρωσίας για το έγκλημα της επίθεσης, επειδή η Μόσχα δεν έχει υπογράψει.
Τον περασμένο μήνα δεκάδες επιφανείς δικηγόροι και πολιτικοί, μεταξύ των οποίων ο Ουκρανός υπουργός Εξωτερικών Ντμίτρο Κουλέμπα και ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας Γκόρντον Μπράουν, ξεκίνησαν εκστρατεία για τη δημιουργία ειδικού δικαστηρίου που θα δικάσει τη Ρωσία για το έγκλημα της επίθεσης στην Ουκρανία.
Πόσο καιρό θα χρειαζόταν μια δίωξη;
Πιθανώς πολλά χρόνια. Το διεθνές ποινικό δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία απήγγειλε κατηγορίες στον πρώτο αρχηγό του κράτους, τον τότε πρόεδρο της Γιουγκοσλαβίας, Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, το 1999 και τον έθεσε υπό κράτηση το 2001. Η δίκη του ξεκίνησε το 2002 και βρισκόταν σε εξέλιξη όταν πέθανε στη Χάγη το 2006.
Ο Τσαρλς Τέιλορ, πρώην πρόεδρος της Λιβερίας, κρίθηκε ένοχος για συνέργεια σε εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας για την υποστήριξη ανταρτών που προέβησαν σε φρικαλεότητες μετά από τέσσερα χρόνια ακροάσεων στο ειδικό δικαστήριο για τη Σιέρα Λεόνε στη Χάγη.
