Το νηπιαγωγείο στη Σουηδία όπου κανένα παιδί δεν έχει γένος

Από την στιγμή που ένα παιδί γεννιέται το φύλο του καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο θα φορέσει τα ρούχα του, τα παιχνίδια που θα του δοθούν σε διάφορα στάδια της ηλικίας του και, τελικά, τον τρόπο με τον οποίο θα μεγαλώσει και, φυσικά, προορίζεται να συμπεριφέρεται στην κοινωνία.

Υπάρχουν, ωστόσο, κάποια σχολεία στη Σουηδία που προσπαθούν να καταργήσουν αυτά τα πρότυπα. Με μια πρώτη ματιά, σε αυτά τα σχολεία δεν θα παρατηρήσει κανείς κάτι πέρα από τα συνηθισμένα. Δεν υπάρχουν καθορισμένα σημεία όπου κάποιο παιδί μπορεί να παίξει αποκλειστικά με κούκλες ή με τουβλάκια, ενώ τα παιχνίδια είναι «στρατηγικά» μπερδεμένα μεταξύ τους, έτσι ώστε να δημιουργείται ένα περιβάλλον όπου κορίτσια και αγόρια μπορούν να παίζουν μαζί.

Ένα από αυτά είναι και το Egalia -στα λατινικά σημαίνει ισότητα- σκοπός της λειτουργίας του οποίου είναι να μην ενθαρρύνει τα παιδιά να κάνουν κάποια πράγματα με αφορμή το φύλο τους, ή να τα βάζουν σε «κουτιά» βάσει αυτού. Έτσι, στους διαδρόμους και τις αίθουσές του δεν ακούγονται καθόλου οι λέξεις «κορίτσι» και «αγόρι», ενώ το κάθε παιδί αποκαλείται μόνο με το όνομά του ή με την αντωνυμία «αυτό».

Η σουηδική κυβέρνηση και ο ρόλος της απέναντι στα φυλετικά στερεότυπα

Μία παγκόσμια μελέτη του 2018 διαπίστωσε ότι τα νεαρά κορίτσια και αγόρια μέχρι την ηλικία των 10 χρόνων «εμποτίζονται» από τις οικογένειές τους με την διαφοροποίηση ανάμεσα στα δύο φύλα, με ό,τι αρνητική συνέπεια έχει αυτό για την υπόλοιπη ζωή τους.

Η έρευνα με τίτλο «Global Early Adolescent Study» ανέλυσε τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνεται, επιβάλλεται και ενισχύεται το φύλο στην πρώιμη εφηβική ηλικία μεταξύ 15 διαφορετικών χωρών, καταλήγοντας ότι τα στερεότυπα που σχετίζονται με το φύλο από πολιτιστικής άποψης -συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο ψυχικών και σωματικών προβλημάτων υγείας- είναι σταθερά ριζωμένα στη συνείδηση των παιδιών ηλικίας 10-14 ετών.

Σύμφωνα με την μελέτη, λοιπόν, τα συγκεκριμένα στερεότυπα βάζουν τα κορίτσια σε μεγαλύτερο κίνδυνο έκθεσης σε σεξουαλική βία, γάμο σε νεαρή ηλικία καθώς και στον ιό HIV. Την ώρα που για τα αγόρια οι κίνδυνοι για χρήση παράνομων ουσιών, ακόμη και η πιθανότητα να προβούν στο απονενοημένο διάβημα είναι πολύ μεγαλύτερη.

Στη Σουηδία, λοιπόν, η οποία κατατάσσεται στην τέταρτη θέση της παγκόσμιας κατάταξης αναφορικά με τις πιο ισότιμες χώρες στον κόσμο, όσον αφορά στα στερεότυπα του φύλου η κυβέρνηση καταβάλει μεγάλη προσπάθεια στο να τονίζεται συνεχώς η έννοια της ισότητας κατά την διάρκεια των σχολικών χρόνων των παιδιών. Μάλιστα, κάτι τέτοιο εφαρμόζεται σε όλα τα σχολεία της χώρας, μετά από μια νέα κυβερνητική τροποποίηση στο εκπαιδευτικό σύστημα από το 1998, σύμφωνα με την οποία όλα τα σχολεία της χώρας πρέπει να λειτουργούν κατά των στερεοτύπων του φύλου.

Η κατάργηση του φύλου στο Egalia

Στον παιδικό σταθμό-νηπιαγωγείο Egalia, στο προάστιο Södermalm, στην Στοκχόλμη, η οδηγία της σουηδικής κυβέρνησης ακολουθείται κατά γράμμα. Η πολιτική του σχολείου είναι ουδέτερη απέναντι στη διάκριση των φύλων, δεν χρησιμοποιεί βιβλία που υποδεικνύουν συγκεκριμένους ρόλους για το φύλο -σχεδόν τα περισσότερα από αυτά αφορούν σε ομοφυλόφιλα ζευγάρια, μονογονεϊκές οικογένειες ή υιοθετημένα παιδιά- ενώ οι εκπαιδευτικοί εδώ χρησιμοποιούν διδακτικές τακτικές που δεν ενισχύουν τα στερεότυπα των φύλων.

Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο με τον σωστότερο τρόπο και να βοηθηθούν οι δάσκαλοι στο να εντοπιστούν τυχόν ασυνείδητες προκαταλήψεις απέναντι στα κορίτσια ή τα αγόρια, οι εκπαιδευτικοί μαγνητοσκοπούσαν την αλληλεπίδρασή τους με τα παιδιά, λαμβάνοντας υπόψη τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζαν το κάθε φύλο.

Σύμφωνα με την ιδιοκτήτρια του σχολείου Lotta Rajalin και τις δηλώσεις της στο CNN «αφού παρακολουθήσαμε ο ένας τον άλλο, συνειδητοποιήσαμε ότι δεν είναι τα παιδιά που πρέπει να αλλάξουμε, αλλά εμείς οι ίδιοι».

Με αυτόν τον τρόπο, λοιπόν, ανακάλυψαν ότι χρησιμοποιούσαν διαφορετικό τόνο στη φωνή τους όταν απευθυνόντουσαν σε κορίτσια και διαφορετικό για τα αγόρια, ενώ η άτακτη συμπεριφορά γινόταν πιο εύκολα αποδεκτή από τα αγόρια και κατακριτέα στα κορίτσια. Ομοίως, καταλάβανε ότι ήταν πιο ευνοϊκοί απέναντι στα κορίτσια που κλαίγανε, ενώ αποθαρρύνανε τα αγόρια από το να κάνουν το ίδιο.

Σύμφωνα με την Rajalin τα στερεότυπα που έχουν να κάνουν με το φύλο περιορίζουν τις ευκαιρίες που έχει ένα παιδί στο μέλλον, γι αυτό και οι μέθοδοι διδασκαλίας που εφαρμόζονται στο σχολείο της προέρχονται από αυτό που η ίδια αποκαλεί «κύκλος ευκαιριών». Αυτός ο κύκλος συχνά χωρίζεται σε δύο ημικύκλια –ένα για αγόρια και ένα για κορίτσια. Μέσω της ουδέτερης διδασκαλίας από πλευράς φύλου, η Rajalin ελπίζει ότι θα ανοίξει αυτόν τον κύκλο ευκαιριών για όλα τα παιδιά, ανεξαρτήτως φύλου, με σκοπό να ορίσουν τα ίδια τον εαυτό τους. «Προσπαθούμε να άρουμε τα εμπόδια που εμποδίζουν τόσο τα κορίτσια, όσο και τα αγόρια από το να κάνουν αυτό που επιθυμούν στην ζωή τους», δηλώνει χαρακτηριστικά η ίδια.

Παρατηρώντας τα παιδιά που φοιτούν στο νηπιαγωγείο της Rajalin και συγκρίνοντάς τα με εκείνα που φοιτούν σε ένα τυπικό προσχολικό σουηδικό ίδρυμα ο ερευνητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Uppsala της Σουηδίας και στο Πανεπιστήμιο Oxford Brookes στην Αγγλία, Ben Kenward, διαπίστωσε ότι τα πρώτα είχαν μειωμένη τάση στο να επηρεάζονται από τα στερεότυπα του φύλου, απ’ ό,τι τα δεύτερα.

Οι επικριτικές αντιδράσεις απέναντι στη συγκεκριμένη παιδαγωγική

Δεν είναι λίγες, ωστόσο, και οι αρνητικές αντιδράσεις και επικρίσεις που έχουν προκληθεί από την συγκεκριμένη ουδέτερη από πλευράς φύλου παιδαγωγική.

Ο Σουηδός ψυχίατρος και συγγραφέας David Eberhard θεωρεί ότι το να αποκαλεί τα κορίτσια «αυτό» είναι διανοητικά ανέντιμο, καθώς πρόκειται για έναν ορισμό «τυφλό» απέναντι στις βιολογικές διαφορές των δύο φύλων.

Συγκεκριμένα δηλώνει στο CNN ότι «πρόκειται για μια πλύση εγκεφάλου που λειτουργεί όταν τα παιδιά βρίσκονται σε μικρή ηλικία και σε μικρό χρονικό διάστημα μπορούν να προσαρμοστούν σε αυτήν τη λογική. Τι συμβαίνει, ωστόσο, όταν μεγαλώνουν και αρχίζουν να ανακαλύπτουν ότι όλα όσα είχαν διδαχθεί μέχρι πρότινος ήταν μια ουτοπία»;

Η αντίθεσή του, όπως εξηγεί αργότερα, δεν έγκειται στα αγόρια που επιλέγουν να παίζουν με κούκλες, αλλά στο γεγονός ότι ένα κορίτσι ή ένα αγόρι αποκαλείται «αυτό».

Από την πλευρά της η Rajalin πιστεύει ότι πολλές από τις επικρίσεις που δέχεται είναι λανθασμένες, καθώς οι άνθρωποι δεν κατανοούν πλήρως το τι προσπαθεί να κάνει από την πλευρά του το Egalia.

«Δεν προσπαθούμε να πούμε ότι τα κορίτσια πρέπει να είναι αγόρια και το αντίθετο, θέλουμε απλώς κάθε άτομο να έχει το δικαίωμα να είναι το πρόσωπο που είναι, ανεξαρτήτως φύλου».

Το «πείραμα»

Ενώ οι απόψεις του Eberhard είναι ισχυρές, ο ίδιος πιστεύει ότι η σχολική εκπαίδευση με βάση το φύλο είναι απίθανο να έχει αρνητικές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στα μικρά παιδιά και ότι η Σουηδία θα ήταν καλύτερο να προσπαθήσει να λύσει το πρόβλημα της ανισότητας των φύλων στον πραγματικό κόσμο.

Από την άλλη η Rajalin πιστεύει ότι υιοθετώντας μεθόδους ουδέτερου φύλου και εκθέτοντας τα παιδιά σε εκπαιδευτικούς διαφόρων εθνικοτήτων, θρησκειών, φύλων και σεξουαλικών προσανατολισμών, προετοιμάζονται καλύτερα για τον πραγματικό κόσμο. Με αυτόν τον τρόπο ενισχύουν την αυτοπεποίθησή τους, κάτι που θα τους οδηγήσει με την σειρά του στην επιτυχία.

Από την δική του πλευρά ο καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Gothenburg, Philip Hwang, δεν είναι και πολύ πεπεισμένος για την συγκεκριμένη πρακτική. Θεωρεί, μάλιστα, ότι ο τρόπος διδασκαλίας στο Egalia είναι αβλαβής, αλλά, ωστόσο, υπερεκτιμημένος.

«Δεν βλέπω πραγματικά τίποτα το κακό σε όλο αυτό, αλλά νομίζω ότι με την συγκεκριμένη πρακτική ευχαριστιούνται περισσότερο οι γονείς, παρά τα παιδιά», δήλωσε χαρακτηριστικά στο CNN, συμπληρώνοντας πως «χρειάζονται γενιές γα να αλλάξουν κανόνες και αξίες που διέπουν την κοινωνία όπως το φύλο».

Ακόμη, ωστόσο, παραμένει αναπάντητο το ερώτημα τι συμβαίνει στα συγκεκριμένα παιδιά όταν αυτά μετακινούνται στο δημοτικό σχολείο και από εκεί στο γυμνάσιο και το λύκειο, όπου καλούνται να αντιμετωπίσουν μια άλλη πραγματικότητα, αρκετά μακριά από αυτή που είχαν συνηθίσει μέχρι πρότινος.