Μεταναστευτικό στη Μεσόγειο: Από ήρωες… συνεργοί οι ΜΚΟ

Τα πλοία Open Arms και Ocean Viking κατάφεραν πριν λίγες ημέρες με δυσκολία να ολοκληρώσουν μια σύγχρονη οδύσσεια στην οποία είχαν μπει. Έπειτα από πέντε χρόνια επιχειρήσεων στη Μεσόγειο, οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, ενώ αρχικά θεωρούνταν ήρωες, πλέον συχνά κατηγορούνται για συνέργεια με τους διακινητές.

Στις 26 Αυγούστου 2014 το πρώτο πλοίο ΜΚΟ αναχώρησε από τη Μάλτα για να διασώσει μετανάστες στα ανοικτά της Λιβύης. Ένα ζευγάρι Ιταλοαμερικανών, ο Κρίστοφερ και η Ρετζίνα Κατραμπόνε, εμπνευσμένοι από το μήνυμα του πάπα στο Facebook κατά της αδιαφορίας απέναντι στο δράμα των μεταναστών, πήραν την πρωτοβουλία να ιδρύσουν τη Moas (Εξωχώριος σταθμός βοήθειας μεταναστών).

Με έδρα τη Μάλτα, αγόρασαν και έβγαλαν στη θάλασσα ένα παλιό αλιευτικό 40 μέτρων, το Phoenix. Εξοπλισμένο με drones το πλοίο ξεκίνησε έχοντας στο τιμόνι του έναν πρώην καπετάνιο του Πολεμικού Ναυτικού της Μάλτας.

Τη εποχή εκείνη δρούσε στη Μεσόγειο η επιχείρηση Mare Nostrum κι έτσι το Phoenix δεν μπορούσε να κάνει και πολλά μπροστά στην αρμάδα που είχε αναπτύξει το Πολεμικό Ναυτικό της Ιταλίας. Ωστόσο, σε δύο μήνες αποστολών συμμετείχε στη διάσωση 3.000 ανθρώπων. Κυρίως το φθινόπωρο του 2014, όταν τερματίστηκε η τακτικοί την οποία οι Ευρωπαίοι εταίροι της είχαν χαρακτηρίσει «γέφυρα προς την Ευρώπη».

Στη διάρκεια του χειμώνα η Moas συγκέντρωσε πόρους για να συνεχίσει την αποστολή της την άνοιξη και οι Γιατροί χωρίς Σύνορα (MSF) οργανώθηκαν για να τη βοηθήσουν με τα πλοία Dignity 1 και Bourbon Argos. Τον Απρίλιο του 2015 δύο ναυάγια στη Μεσόγειο προκάλεσαν τον θάνατο περισσότερων από 1.200 ανθρώπων και η Ε.Ε. ενίσχυσε τις επιχειρήσεις της στη θάλασσα, με μέσα αντίστοιχα αυτών που διέθετε η Mare Nostrum. Την ίδια ώρα, Ισπανοί και Γερμανοί εθελοντές μεταβαίνουν στα ελληνικά νησιά, όπου οι αφίξεις μεταναστών αυξάνονται ραγδαία. Εκεί γεννήθηκαν μικρές ΜΚΟ οι οποίες στη συνέχεια μετακινήθηκαν στα ανοικτά της Λιβύης.

Η εικόνα του Αϊλάν Κούρντι που συγκλόνισε

H φωτογραφία του μικρού Αϊλάν Κούρντι, το άψυχο σώμα του οποίου ξεβράστηκε στις τουρκικές ακτές τον Σεπτέμβριο του 2015 οδήγησε στη μαζική εισροή δωρεών στις ΜΚΟ. Χάρη στην κινητοποίηση αυτή, το 2016 βρίσκονται στο απόγειό τους.

Το πλοίο Aquarius της SOS Μεσόγειος και των MSF ξεκινά τις αποστολές του, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα ναυλώνουν και το Vos Prudence, το οποίο μπορεί να φιλοξενήσει 1.000 ανθρώπους. Οι οργανώσεις Proactiva Open Arms, Sea-Watch, Sea-Eye, Jugend Rettet, Save the Children … ξεκινούν επίσης τις επιχειρήσεις διάσωσης.

Σύμφωνα με έκθεση του Λιμενικού της Ιταλίας, που συντονίζει όλες τις επιχειρήσεις, και όπως αναμεταδίδει το Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων οι ΜΚΟ διέσωσαν το 25% των 180.000 μεταναστών που βρέθηκαν σε δύσκολη κατάσταση στη Μεσόγειο εκείνη τη χρονιά. Το ποσοστό θα φτάσει το 40% το 2017.

Όμως, την άνοιξη του 2017 ξεκινούν οι αμφισβητήσεις. Ο εισαγγελέας της Κατάνης στη Σικελία, ο Καρμέλο Τσούκαρο, καταγγέλλει επανειλημμένα ότι κάποιες ΜΚΟ έχουν σχέσεις με τους διακινητές. Ένα μέρος της πολιτικής τάξης τον ακολουθεί και επιτίθεται στους «συνεργούς». Αν και έκτοτε έχουν διενεργηθεί πολλές έρευνες και έχουν κατασχεθεί πολλά πλοία, καμία δεν έχει καταλήξει σε καταδίκη, ούτε καν σε δίκη.

Ο κεντροαριστερός τότε υπουργός Εσωτερικών της Ιταλίας, Μάρκο Μίνιτι, επέβαλε στις ΜΚΟ έναν «κώδικα συμπεριφοράς». Αν και τελικά οι επιχειρήσεις συνεχίστηκαν όπως πριν.

Η πραγματική καμπή σημειώθηκε το καλοκαίρι του 2017, όταν ο Μίνιτι υπέγραψε αμφιλεγόμενες συμφωνίες με τις αρχές της Λιβύης, γεγονός που οδήγησε σε ραγδαία μείωση των αναχωρήσεων μεταναστών από τη χώρα. Αντιμέτωπες με μακρές περιόδους αδράνειας και με τις αυξανόμενες απειλές της Λιβυκής Ακτοφυλακής, οι MSF και η Save the Children αναστέλλουν τις δραστηριότητές τους, η Moas στρέφεται προς τους Ροχίνγκια στο Μπανγκλαντές.

Στη Μεσόγειο παραμένουν το Aquarius και οι ΜΚΟ Proactiva Open Arms, Sea-Watch, η οποία αγόρασε το Dignity 1 από τους MSF, και η Sea- Eye, στις οποίες προστέθηκε αργότερα η Mediterranea, μια αριστερή, ιταλική κολλεκτίβα.

Τον Ιούνιο του 2018 η δράση τους παίρνει μια ξεκάθαρα ακτιβιστική στροφή. Από την μία πλευρά η αναγνώριση μιας λιβυκής ζώνης «έρευνας και διάσωσης» τις καθιστά τυφλές, καθώς η Ιταλική Ακτοφυλακή αναγκάζεται να στέλνει τις εκκλήσεις για βοήθεια προς την Τρίπολη, αντί για τις ΜΚΟ. Κυρίως, όμως, πλήγμα για τη δράση τους αποτέλεσε η ανάληψη του υπουργείου Εσωτερικών της Ιταλίας από τον ακροδεξιό Ματέο Σαλβίνι, ο οποίος έκλεισε τα λιμάνια της χώρας και τις ανάγκασε να περιμένουν επί μέρες στη θάλασσα μια διπλωματική λύση έπειτα από κάθε διάσωση.

Από το καλοκαίρι του 2014 οι ΜΚΟ έχουν διασώσει άμεσα 120.000 ανθρώπους σε σύνολο 500.000 που έφτασαν στις ιταλικές Αρχές, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ακτοφυλακής στη γειτονική χώρα και του υπουργείου Εσωτερικών. Παρά τις προσπάθειές τους, σχεδόν 13.500 μετανάστες έχουν πνιγεί ή αγνοούνται στη Μεσόγειο, στα ανοικτά της Λιβύης, στο ίδιο διάστημα, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης.