Ο λιμός θεωρείται από τις χειρότερες φυσικές καταστροφές, παρά το γεγονός ότι πολλές φορές είναι ανθρώπινο έργο.
Οι επιπτώσεις του στον άνθρωπο είναι εκτεταμένες και διαρκούν για μήνες, αν όχι χρόνια, αφανίζοντας από προσώπου γης χωριά και πολιτείες, την ίδια στιγμή που προκαλεί γενικευμένες μετακινήσεις πληθυσμών.
Ο θάνατος μάλιστα από την πείνα και τον υποσιτισμό είναι αργός και βασανιστικός, πλήττοντας κυρίως τις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, όπως τα παιδιά και τους ηλικιωμένους.
Κι ενώ η ξηρασία και άλλα φυσικά φαινόμενα ευθύνονται συνήθως για το αποτρόπαιο γεγονός, δεν είναι σπάνιο ο λιμός να προκαλείται από πολιτική ανικανότητα ή υπέρμετρη φιλοδοξία, με τη σκληρότητα απέναντι στον συνάνθρωπο να επιτείνει το πρόβλημα και να εγκαθιδρύει τον όλεθρο.
Με αυτά υπόψη, ας δούμε μια σειρά από φριχτούς λιμούς που πέρασε η ανθρωπότητα…
Ο Μεγάλος Λιμός της Ιρλανδίας (1845-1853)
Απολογισμός: 1,5 εκατομμύριο νεκροί, 2 εκατομμύρια εκτοπισμένοι
Μια ασθένεια πλήττει τις πατατοκαλλιέργειες της Ιρλανδίας το 1845, προκαλώντας έναν από τους χειρότερους λιμούς που γνώρισε ποτέ ο κόσμος. Με το 33% του ντόπιου πληθυσμού να βασίζεται στην πατάτα ως κύριο διατροφικό μέσο, το ξέσπασμα της επιδημίας στην καλλιέργειά της θα πυροδοτούσε μαζική λιμοκτονία, που θα διαρκούσε μέχρι το 1853. Ήταν βέβαια και οι χειρισμοί των Βρετανών που θα επέτειναν το πρόβλημα: την ώρα που ο καθολικός πληθυσμός της χώρας καταπιεζόταν από τον αγγλικό ζυγό, χωρίς να έχει τη δυνατότητα να κατέχει ή να μισθώνει γη, ο βρετανικός στόλος θα απέτρεπε κάθε αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας από άλλα έθνη, αφήνοντας τη χώρα στην καταστροφή: 2 εκατομμύρια άνθρωποι εξαναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα στην περίοδο του λιμού, με τη μεγαλύτερη μάζα να μετακινείται στις ΗΠΑ, και ο φόρος αίματος ανήλθε το 1853 σε 1,5 εκατομμύριο θύματα. Συνολικά, ο πληθυσμός της Ιρλανδίας συρρικνώθηκε κατά 25%…
Ο Λιμός του Βιετνάμ (1945)
Απολογισμός: 2 εκατομμύρια νεκροί
Το γαλλικό προτεκτοράτο του Βιετνάμ βρισκόταν υπό γαλλικό ζυγό κατά το μεγαλύτερο μέρος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν ο ιαπωνικός επεκτατισμός θα έπληττε την Ινδοκίνα. Ως αποτέλεσμα, το Βιετνάμ καταλήφθηκε από τους Ιάπωνες, με τη γαλλική αποικιακή κυβέρνηση να συνεργάζεται ωστόσο με τον ασιάτη κατακτητή. Η αγροτική οικονομία της χώρας ξεθεμελιώθηκε, αλλάζοντας το δόγμα της από επάρκεια σε αγαθά πρώτης ανάγκης σε παραγωγή υλικών πολέμου, κυρίως καουτσούκ. Οι ιαπωνικές δυνάμεις εκμεταλλεύτηκαν τις λιγοστές καλλιέργειες που επιβίωσαν, επιτάσσοντας τις φάρμες για λογαριασμό τους. Αυτό, σε συνεργασία με μια περίοδο φριχτής ξηρασίας που ακολουθήθηκε από σχεδόν βιβλικές πλημμύρες, θα προκαλούσε γενικευμένη λιμοκτονία στον πληθυσμό του Βόρειου Βιετνάμ, με τον λιμό να στερεί τη ζωή σε όχι λιγότερους από 2 εκατομμύρια ανθρώπους.
Ο Λιμός της Βόρειας Κορέας (1994-1998)
Απολογισμός: 3 εκατομμύρια νεκροί
Ως ο πιο πρόσφατος λιμός της Ιστορίας, η τρομακτική πείνα που χτύπησε τη χώρα από το 1994-1998 ήταν ζοφερός συνδυασμός ανθρώπινης ανικανότητας και εκτεταμένων πλημμυρών. Κατακλυσμιαίες βροχές πλημμύρισαν τις αγροτικές εκτάσεις της Βόρειας Κορέας, καταστρέφοντας 1,5 εκατομμύριο τόνους αποθεμάτων σιτηρών. Και σαν να μην έφτανε αυτό, ο ηγέτης Kim Jung Il αποφάσισε να εφαρμόσει το δόγμα του «Πρώτα ο Στρατός», την πολιτική ντιρεκτίβα δηλαδή που τοποθετούσε τις στρατιωτικές ανάγκες πάνω από τη ζωή του πολίτη, περιλαμβάνοντας ακόμα και όριο για τις μερίδες φαγητού. Το απομονωμένο έθνος υπέφερε από τη στασιμότητα της οικονομίας του, με τους ηγέτες να αποδεικνύονται απρόθυμοι να εισάγουν τρόφιμα. Ως αποτέλεσμα, η παιδική θνησιμότητα εκτοξεύτηκε, την ίδια στιγμή που παρατηρήθηκε μαζικότατη έλλειψη σε τρόφιμα πρώτης ανάγκης. Σε μια περίοδο 4 ετών, περίπου 3 εκατομμύρια άνθρωποι χάθηκαν από την πείνα και τον υποσιτισμό…
Ο Ρωσικός Λιμός του 1921
Απολογισμός: 5 εκατομμύρια νεκροί
Οι αρχές του 20ού αιώνα ήταν μια ταραχώδης εποχή για τους Ρώσους: εκατομμύρια χάθηκαν στα φονικά γεγονότα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, με τη χώρα να δοκιμάζεται κατόπιν από την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και τις εμφύλιες συγκρούσεις. Ως αποτέλεσμα, οι καλλιέργειες μειώθηκαν και οι σοδειές άρχισαν να σώνονται, με τους μπολσεβίκους να υποχρεώνουν πολλές φορές τους χωρικούς να τους παραδίδουν τις παραγωγές τους έναντι πενιχρού τιμήματος. Τα γεγονότα αυτά θα πυροδοτούσαν τη μαζική έλλειψη τροφίμων αλλά και σπόρων, εγκαθιδρύοντας τον λιμό και τον υποσιτισμό στην πρώτη αυτή περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης. Μέχρι το 1921, ο φόρος αίματος μετρούσε ήδη 5 εκατομμύρια ψυχές…
Ο Λιμός της Βεγγάλης του 1943
Απολογισμός: 7 εκατομμύρια νεκροί
Ένας στρόβιλος καταστροφικών γεγονότων θα έσπερνε τον εκτεταμένο λιμό που γνώρισε η Βεγγάλη το 1943. Με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο να μαίνεται και τον ιαπωνικό επεκτατισμό να αυξάνεται δραματικά, η Βεγγάλη θα έχανε τον σημαντικότερο εμπορικό εταίρο της, τη Βιρμανία. Η πλειονότητα των τροφίμων που καταναλώνονταν στη Βεγγάλη εισάγονταν από τη Βιρμανία, με τον ιαπωνικό ζυγό να αναστέλλει κάθε εμπορική δραστηριότητα. Και σαν να μην έφταναν αυτά, το 1942 η Βεγγάλη θα μαστιζόταν από κυκλώνα και τρία ξεχωριστά παλιρροϊκά κύματα, με τις συνεπαγόμενες πλημμύρες να καταστρέφουν χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα καλλιεργήσιμης γης. Και ήταν βέβαια και το απρόβλεπτο γεγονός με τον μύκητα που κατέστρεψε το 90% της παραγωγής ρυζιού της χώρας, πριν μεταπηδήσει και στις λιγοστές καλλιέργειες που είχαν επιβιώσει. Την ίδια στιγμή, εκατομμύρια πρόσφυγες από τη Βιρμανία, που έτρεχαν να σωθούν από τον ιάπωνα κατακτητή, περνούσαν τα σύνορα της Βεγγάλης, εκτοξεύοντας τις ανάγκες για τροφή. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 1943, 7 εκατομμύρια ντόπιοι και βιρμανοί πρόσφυγες είχαν βρει τραγικό χαμό λόγω έλλειψης τροφής…
Ο Λιμός της Βεγγάλης του 1770
Απολογισμός: 10 εκατομμύρια νεκροί
Ο φονικότερος λιμός που χτύπησε τη Βεγγάλη δεν ήταν δυστυχώς αυτός του 1943, καθώς η δοκιμασία που πέρασε η Βεγγάλη το 1770 θα εξαφάνιζε το 1/3 του πληθυσμού της. Κυβερνημένη από τη βρετανικών συμφερόντων εταιρία East India Company, η Βεγγάλη δοκιμαζόταν από εκτεταμένη περίοδο ξηρασίας, που είχε επιφέρει καθοριστική μείωση στις σοδειές. Παρά ταύτα, η εταιρία συνέχισε ανενόχλητη να αυξάνει τους φόρους στην περιοχή, με τους αγρότες να μην μπορούν πλέον να καλλιεργήσουν τίποτα, ούτε όμως και να προμηθευτούν τα λιγοστά και πανάκριβα τρόφιμα που κυκλοφορούσαν ακόμα. Και σαν να μην έφτανε αυτό, η East India Company εξανάγκαζε τους χωρικούς να καλλιεργούν λουλάκι και όπιο, σοδειές που ήταν σαφώς πιο προσοδοφόρες από το φτηνό ρύζι. Με τα αποθέματα του ρυζιού λοιπόν να εξαντλούνται και τη γενικευμένη έλλειψη σε αγαθά πρώτης ανάγκης, 10 εκατομμύρια περίπου κάτοικοι θα πέθαιναν από την πείνα…
Ο Σοβιετικός Λιμός του 1932-1933
Απολογισμός: 10 εκατομμύρια νεκροί
Παρά τη δριμύτητα του λιμού αυτού, το γεγονός παρέμενε στη Δύση -σχετικά- στο σκοτάδι, μέχρι τουλάχιστον την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Η κύρια αιτία του λιμού δεν ήταν άλλη από την πολιτική της κολεκτιβοποίησης που καθέλκυσε στο οικονομικό σύμπαν ο Ιωσήφ Στάλιν: μεγάλες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης μετατράπηκαν σε αγροτικές κολεκτίβες, την ίδια στιγμή που το μέτρο συνοδεύτηκε με την καταστροφή των υπαρχουσών καλλιεργειών και τη βίαιη υφαρπαγή των σοδειών και των ζώων που κατείχαν οι χωρικοί. Οι αναφορές μάλιστα για αγρότες που έκρυβαν τις σοδειές τους για ιδιωτική κατανάλωση θα πυροδοτούσαν εκτεταμένες έρευνες στα σπίτια τους, με τα αγαθά που βρίσκονταν κρυμμένα να καταστρέφονται παραδειγματικά, έστω κι αν ήταν απλώς σπόροι. Η γενικευμένη καταστροφή αυτής της περίσσειας φαγητού, σε συνδυασμό με τη βεβιασμένη ανατροπή της μεθόδου αγροτικής παραγωγής, θα οδηγούσαν σε μαζικό λιμό, ο οποίος εκτιμάται ότι στέρησε τη ζωή σε 10 εκατομμύρια Ρώσους…
Ο Λιμός της Βόρειας Ινδίας (1783)
Απολογισμός: 11 εκατομμύρια νεκροί
Μία μόνο κακή χρονιά ήταν αρκετή να σπείρει τον όλεθρο στη δοκιμαζόμενη από τη φτώχεια και την ανέχεια Ινδία. Ήταν το 1783 λοιπόν όταν η περιοχή μαστίστηκε από μια ασυνήθιστη για τα χρονικά ξηρασία, με τις βροχοπτώσεις να είναι πρακτικά ανύπαρκτες. Τεράστιες εκτάσεις καλλιεργειών καταστράφηκαν από την ξηρασία, την ίδια στιγμή που η κτηνοτροφία εξαφανίστηκε, εξαιτίας της έλλειψης τροφής και πόσιμου νερού. Η ταραχώδης χρονιά θα μείωνε τον πληθυσμό της Βόρειας Ινδίας κατά 11 εκατομμύρια ψυχές…
Ο Κινεζικός Λιμός του 1907
Απολογισμός: 25 εκατομμύρια νεκροί
Ο δεύτερος καταστροφικότερος σε φόρο ανθρώπινου αίματος λιμός της Ιστορίας είναι η συμφορά που έπληξε την Κίνα το 1907 και θα στερούσε τη ζωή σε 25 εκατομμύρια κατοίκους. Οι κεντρο-ανατολικές επαρχίες της αχανούς χώρας προσπαθούσαν να συνέλθουν από μια σειρά κακών σοδειών όταν μια τεράστια πλημμύρα θα έπληττε την περιοχή, καταστρέφοντας δεκάδες χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα καλλιεργήσιμης γης και εξαφανίζοντας το σύνολο σχεδόν της σοδειάς. Μάχες ξεσπούσαν καθημερινά για λιγοστά γραμμάρια τροφής, με τον εξαγριωμένο και πεινασμένο όχλο να καταστέλλεται με τη δύναμη της ωμής βίας. Εκτιμήθηκε μάλιστα ότι σε μια καλή μέρα, «μόνο» 5.000 κόσμου πέθαινε από τον υποσιτισμό. Και δυστυχώς αυτός έμελλε να μην είναι καν ο φονικότερος λιμός που θα γνώριζε η Κίνα…
Ο Μεγάλος Κινεζικός Λιμός (1958-1962)
Απολογισμός: 43 εκατομμύρια νεκροί
Όπως και ο Σοβιετικός Λιμός του 1932-1933, ο Μεγάλος Κινεζικός Λιμός θα ήταν το θλιβερό αποτέλεσμα της βίαιης κομμουνιστικής αλλαγής στον τρόπο αγροτικής παραγωγής. Ως μέρος λοιπόν του «Μεγάλος Βήματος προς τα Εμπρός» που ευαγγελίστηκε ο ηγέτης της Κομμουνιστικής Κίνας, Μάο ΤσεΤούνγκ, το 1958, εγκαινιάζεται η κοινοτική γεωργία, σε μια προσπάθεια να αυξηθούν τα αποθέματα σε αγαθά πρώτης ανάγκης. Το βήμα ωστόσο που θα έφερνε την καταστροφή ήταν η έμφαση που έδωσε το μαοϊκό καθεστώς στην παραγωγή χάλυβα, με εκατομμύρια κυριολεκτικά χωρικούς να απαλλάσσονται από τα αγροτικά τους καθήκοντα και να μεταφέρονται βιαίως σε φάμπρικες για να παράξουν μέταλλο. Η βεβιασμένη προσπάθεια εκβιομηχάνισης της κινεζικής οικονομίας συνοδεύτηκε με μια σειρά από καθοριστικά λάθη σε επίπεδο αγροτικής παραγωγής, με τις τεχνικές απόπειρες για αποδοτικότερες καλλιέργειες (όπως οι υπερ-καλλιέργεια) να πέφτουν στο κενό και να φέρνουν τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα. Οι λάθος πολιτικές λοιπόν, σε συνδυασμό με την πλημμύρα του 1959 και την ξηρασία του 1960, θα επηρέαζαν όλο το έθνος και μέχρι να λάβει και επισήμως τέλος το «Μεγάλο Βήμα προς τα Εμπρός» το 1962, 43 εκατομμύρια Κινέζοι θα έχαναν τη ζωή τους από πείνα και υποσιτισμό…
