Σε μια σειρά μεθυστικών εβδομάδων του 1961, όλες οι ελπίδες και οι φόβοι για το τελευταίο ανεξερεύνητο σύνορο της ανθρωπότητας ενσαρκώθηκαν -κυριολεκτικά- από μια κούκλα.

Ήταν 25η Μαρτίου 1961 όταν οι χωρικοί σε ένα απομακρυσμένο χωριό των Ουραλίων έγιναν μάρτυρες ενός απόκοσμου θεάματος: ένας άντρας έπεσε από τον ουρανό! Φορούσε διαστημική στολή σε φανταχτερό πορτοκαλί χρώμα, με το αερόστατο να είναι προσαρμοσμένο στο ζωηρόχρωμο κοστούμι του.

Οι χωρικοί πλησίασαν με δισταγμό το ιπτάμενο αντικείμενο που έμοιαζε με άνθρωπο και όταν βρήκαν τελικά το κουράγιο να ανοίξουν το διαστημικό σκάφανδρο, η έκπληξη που τους περίμενε ήταν ακόμα μεγαλύτερη: δεν βρήκαν πρόσωπο, αλλά επιγραφή, τυπωμένη με κεφαλαία γράμματα: «MAKET» (μακέτα)!

Η φιγούρα που έπεσε από τους ουρανούς δεν ήταν άνθρωπος, αλλά κούκλα-διαστημικός ταξιδιώτης. Ο πρώιμος αυτός κοσμοναύτης έμελλε μάλιστα να παίξει κεφαλαιώδη ρόλο στην κατάκτηση του Διαστήματος…

Η κούκλα που έφερε την ελπίδα

Το ανδρείκελο ονομάστηκε «Ιβάν Ιβάνοβιτς» και ήταν ο πρώτος «άνθρωπος» που στάλθηκε ποτέ στο Διάστημα, κλέβοντας με τον τρόπο του τη δόξα από τον Γιούρι Γκαγκάριν κατά 4 ολόκληρες βδομάδες.

Μιλάμε για την πρώιμη διαστημική εποχή, όταν η εξερεύνηση του Διαστήματος ενστάλαζε φόβο στα μυαλά των πρωτεργατών της κούρσας για την κατάκτηση του Σύμπαντος. Η βεβιασμένη μάλιστα ψυχροπολεμική απαίτηση για την πρώτη επανδρωμένη αποστολή έκανε τα πράγματα ακόμα πιο ζοφερά, με κινδύνους να παραμονεύουν σε κάθε δειλό βήμα και το άγνωστο να εισβάλει απειλητικά από κάθε γωνιά των διαστημικών προγραμμάτων.

Η «Τρέλα του Διαστήματος», όπως θα μείνει γνωστή η ξέφρενη κούρσα Σοβιετικών και Αμερικανών για την πρωτιά στο Διάστημα, ενείχε μια παράμετρο με σημαντικές πολιτικές και ψυχολογικές συνέπειες: δεν ήταν μόνο το ποιος θα έβγαινε πρώτος από τη γήινη ατμόσφαιρα, αλλά και ποιος θα μπορούσε να επιστρέψει με ασφάλεια στη Γη. Κανένα άλλο αποτέλεσμα δεν ήταν αποδεκτό, και εδώ αρχίζει η ιστορία του Ιβάν Ιβάνοβιτς.

Οι σοβιετικοί μηχανικοί, όπως και οι αμερικανοί συνάδελφοί τους, έλεγχαν και επανέλεγχαν τη διαστημική τους τεχνολογία, καθώς περιθώρια για λάθη δεν υπήρχαν. Και για να διασφαλίσουν το γεγονός ότι η πτήση θα ήταν ασφαλής για τα έμψυχα όντα, άρχισαν να ξαποστέλνουν στο Υπερπέραν συμπαθή ζωάκια: ποντίκια, γάτες, σκυλιά και χιμπαντζήδες θυσιάστηκαν στον βωμό της διαστημικής περιπέτειας, με το ανδρείκελο να αποτελεί τον κολοφώνα της προσπάθειας.

Η κούκλα ήταν ό,τι πιο κοντά σε ανθρώπινη φιγούρα είχε ταξιδέψει ποτέ στο Διάστημα, με τον ψυχολογικό αντίκτυπο που είχε η ανθρώπινη μορφή της να λογίζεται τεράστιας σημασίας. Κι αυτό γιατί το διαστημόπλοιο Σπούτνικ που θα μετέφερε τον Ιβάν Ιβάνοβιτς στο Διάστημα (και κατόπιν τον Γκαγκάριν), δεν ήξερε από ομαλές προσγειώσεις: ο επιβάτης έπρεπε να εκτοξευτεί έξω από το σκάφος κάποια στιγμή μεταξύ της επανεισόδου του στην ατμόσφαιρα και της πρόσκρουσής του στο έδαφος, με το αλεξίπτωτο να κάνει -ήθελαν να ελπίζουν- όλη τη βρόμικη δουλειά της ασφαλούς προσεδάφισης του κοσμοναύτη.

Για να μετατραπεί λοιπόν η «ελπίδα» στην πιο καθησυχαστική «προσδοκία», επιστρατεύτηκε ο Ιβάν: το ανδρείκελο θα έκανε δύο διαστημικές πτήσεις, στις 9 και τις 25 Μαΐου, και θα λειτουργούσε ως αδιαφιλονίκητος κριτής της τύχης του ρωσικού διαστημικού προγράμματος: αν αποτύγχανε, οι σοβιετικοί ηγέτες δεν θα έπαιρναν το ρίσκο να αντικαταστήσουν την κούκλα με άνθρωπο, αν πάλι επιτύγχανε, ο δρόμος θα ήταν ορθάνοιχτος.

Ο Ιβάν έμοιαζε πράγματι με άνθρωπο

Το ανδρείκελο ήταν κατασκευασμένο από μέταλλο, με εύκαμπτες αρθρώσεις, την ώρα που η «επιδερμίδα» του ήταν καμωμένη από συνθετικό δέρμα. Το κεφάλι του προσαρμοζόταν στο σώμα με έναν μηχανισμό, έχουμε λοιπόν μπροστά μας ένα καλοσχεδιασμένο ανθρωποειδές!

Εκεί που έγινε βέβαια καταπληκτική δουλειά ήταν στο πρόσωπό του: θυμηθείτε, ο σκοπός ήταν να μοιάζει όσο περισσότερο γινόταν με πραγματικό άνθρωπο. Επιστρατεύτηκαν λοιπόν οι επιστήμονες του μοσχοβίτικου Ινστιτούτου Προσθετικής, οι οποίοι έκαναν τα πάντα για να του δώσουν ανθρώπινη όψη, γεγονός που έμελλε να φρικάρει τους μηχανικούς του διαστημικού προγράμματος, αντί να τους εμπνέει, όπως είχε νομιστεί αρχικά.

Ήταν όμως και το άλλο: όποια κι αν ήταν η τύχη της διαστημικής δοκιμής, πολύτιμες πληροφορίες θα μπορούσαν να συλλεχθούν και για μια σειρά ακόμα από επιστήμες, με το ανδρείκελο να μετατρέπεται σε σκεύος επιστημονικών πειραμάτων. Το μηχανικό του σώμα μεταμορφώθηκε λοιπόν σε σπίτι τόσο για ζώα όσο και μικροοργανισμούς, καθώς ήταν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να καθοριστεί το πώς θα αντιδρούσαν τα έμβια όντα σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας.

Πέρα λοιπόν από τα σκυλιά που θα τον συνόδευαν στο ταξίδι του (η Τσερνούσκα (Μαυρούλα) στο πρώτο και η Ζβεζντόσκα (Μικρό Αστέρι) στο δεύτερο), κατά τη συνήθη σοβιετική πρακτική στις πρώιμες αυτές διαστημικές δοκιμές, ο Ιβάν θα μετέφερε στο σώμα του διαδοχικά 40 λευκά ποντίκια, 40 μαύρα, δυο ινδικά χοιρίδια, διαφόρων ειδών ερπετά, δείγματα ανθρώπινου αίματος, καρκινικά κύτταρα, ιούς και βακτήρια.

Κατάσκοποι, χορωδίες και… μπορς!

Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, οι δημιουργοί του ανθρωποειδούς του έδωσαν και φωνή, στην προσπάθειά τους να τεστάρουν τον επικοινωνιακό εξοπλισμό και τις δυνατότητες συνομιλίας όταν το σκάφος θα έμπαινε σε τροχιά γύρω από τη Γη.

Τι έπρεπε όμως να πει ο περίεργος αυτός κοσμοναύτης στους μηχανικούς που θα παρακολουθούσαν εμβρόντητοι τα ανδραγαθήματά του, ξέροντας μάλιστα ότι οι Δυτικοί θα έκαναν ό,τι μπορούσαν για να υποκλέψουν τη συνομιλία ή να παρέμβουν με όποιον τρόπο μπορούσαν; Το μήνυμα όφειλε λοιπόν να είναι κωδικοποιημένο, όχι όμως και ιδιαίτερα κωδικοποιημένο για να μην εγείρει στους δυτικούς αντίπαλους υπόνοιες για κατασκοπική δραστηριότητα!

Έπειτα λοιπόν από εκατοντάδες κυριολεκτικά προτάσεις και ευφάνταστα ηχογραφημένα μηνύματα, όταν όλα απορρίφθηκαν ως ύποπτα για κατασκοπεία(!), η λύση ήταν μία: ο συμβιβασμός. Το ηχογραφημένο μήνυμα αποτελούταν από χορωδία που τραγουδούσε, την ίδια στιγμή που μια ανθρώπινη φωνή εκφωνούσε τη συνταγή για τη σούπα μπορς! Πώς να θεωρηθεί αυτό κατασκοπικό;

Στην εποχή της ψυχροπολεμικής παράνοιας, οι Δυτικοί υπέκλεψαν πράγματι το ηχογραφημένο μήνυμα, επιβεβαιώνοντας τους φόβους των Σοβιετικών: καθώς καμία ανακοίνωση δεν υπήρξε από το σοβιετικό διαστημικό πρόγραμμα, οι Αμερικανοί υπέθεσαν ότι επρόκειτο για επανδρωμένη αποστολή που είχε πάει τελείως στραβά και την «έθαψαν»!

Κι όμως, δεν ήταν έτσι. Τουναντίον! Οι δύο διαστημικές πτήσεις του Ιβάν πήγαν ανέλπιστα καλά: διήρκεσαν 1 ώρα και 40 λεπτά έκαστη, με το διαστημόπλοιο να τίθεται σε τροχιά και να κάνει μια πλήρη περιστροφή γύρω από τη Γη. Ο θρίαμβος του Ιβάν Ιβάνοβιτς έδωσε στους σοβιετικούς επιστήμονες την αυτοπεποίθηση που χρειάζονταν για να εγκαινιάσουν το επανδρωμένο διαστημικό τους πρόγραμμα, με την πετυχημένη αποστολή του Γκαγκάριν να λαμβάνει χώρα στις 12 Απριλίου 1961. Το ανδρείκελο είχε κάνει τη δουλειά του…