Οι βρικόλακες στο… μικροσκόπιο

Οι βρικόλακες έχουν στοιχειώσει λογοτεχνία, τέχνη και συλλογικό φαντασιακό από τις ίδιες τις απαρχές της ανθρωπότητας.

Ιστορίες βαμπιρισμού έχουν καταγραφεί στα χρονικά από πολύ παλιά, με τη Λίλιθ να λογίζεται ως η πρώτη βρικολακίνα της Ιστορίας!

Κι όμως, έπρεπε να περιμένουμε τον ευρωπαϊκό 17ο και 18ο αιώνα πριν μετατραπεί ο μύθος του βρικόλακα σε καθημερινή προκατάληψη, καλύπτοντας με τον σκοτεινό του μανδύα τον εύτακτο και καλοβαλμένο κόσμο μας.

Η συλλογική υστερία με τα αιμοδιψή βαμπίρ που τριγυρνούν τη νύχτα ψάχνοντας για αίμα εγκαθιδρύθηκε σε κάθε σχεδόν χώρα, με «πρωτεργάτες» τη Ρουμανία και τη Ρωσία.

Ποια είναι ωστόσο η εξήγηση πίσω από τον μύθο του βρικόλακα και τις ανατριχιαστικές πρακτικές του;

Παλούκι στην καρδιά

Το παλούκωμα με ξύλινη σφήνα στην καρδιά του βαμπίρ είναι η πλέον δημοφιλής μέθοδος εξόντωσής του, με τις ιστορίες να ποικίλουν από κατάλληλα είδη ξύλων (φλαμουριά, σφεντάμι, λεύκα κ.λπ.) μέχρι και αποτελεσματικές τεχνικές για το κάρφωμα του παλουκιού! Διάφορες χώρες διαθέτουν τις δικές τους εξηγήσεις για τη σωστή εξολόθρευση του αιμοσταγούς νεκροζώντανου, με την τελετουργία και τη συμβολική του παλουκώματος να κάνουν τα πράγματα να παραφαίνονται σοβαρά. Αν οι βρικόλακες υπάρχουν, απαιτούν ειδική μεταχείριση, λέει ο μύθος, και ο ιδανικός τρόπος εξόντωσης δεν είναι παίξε-γέλασε: το παλούκι πρέπει να οδηγηθεί με αποφασιστικότητα διαμέσου της θωρακικής κοιλότητας, ώστε να εξασφαλίσει το «ξεφούσκωμα» του βαμπιροσώματος πριν ξυπνήσει από τον άνομο ύπνο του…

Νυχτερίδες

Στη ρουμανική λαϊκή παράδοση πιστευόταν ότι αν μια νυχτερίδα (κυρίως), ένα έντομο ή οποιοδήποτε άλλο ιπτάμενο πλάσμα περνούσε πάνω από ένα πτώμα, θα μπορούσε να το μετατρέψει σε ζωντανό-νεκρό! Και βέβαια οι νυχτερίδες ήταν οι καταλληλότερες, λόγω της σχετικής οπτικής «ομοιότητας» της νυχτερίδας με τον βρικόλακα: είναι είδος νυχτερινό, πίνει αβέρτα αίμα και διαθέτει ιδιαίτερα οξυμένη την αίσθηση της ακοής και της όσφρησης. Όταν μάλιστα «ανακαλύφθηκαν» οι νυχτερίδες-βάμπιροι, νυχτερίδες που έπιναν πράγματι αίμα, το γεγονός τροφοδότησε τον μύθο με νέα δυναμική…

Φρέσκα πτώματα

Όταν η υπόνοια για βαμπιρισμό διαδιδόταν σε μια περιοχή, δεν ήταν ασυνήθιστη η πρακτική για τους χωρικούς να ξεθάβουν τα πτώματα των οικείων τους ώστε να διαπιστώσουν από πρώτο χέρι αν υπήρχαν δείγματα ή σημεία βρικολακιάσματος του πτώματος. Τι «σημεία» ήταν αυτά; Η «φρεσκάδα» πρώτα απ’ όλα του πτώματος: η σορός για την οποία υπήρχαν υποψίες παρέμενε φρέσκια, με τη σήψη και την αποσύνθεση να μην τις χτυπούν την πόρτα. Ήταν όμως και τα μάγουλα, που παρέμεναν ροδαλά, τα χείλη που αποκτούσαν ένα κατακόκκινο χρώμα (από το αίμα που μόλις είχε πιει προφανώς), αλλά και τα μαλλιά και τα νύχια, που συνέχιζαν να μεγαλώνουν! Και βέβαια όλοι καταλαβαίνουμε ότι οι ακραίες κάποιες φορές συνθήκες ταφής ενός πτώματος μπορούσαν να το διατηρήσουν «φρέσκο» επί μακρόν, καταλήγοντας σε ξεκαρδιστικά -και μακάβρια- στιγμιότυπα για το άτυχο πτώμα: το παλούκωμά του, που λέγαμε πριν. Η σύγχρονη ιατρική και ταφική επιστήμη παρέχουν πλέον πολλαπλές εξηγήσεις για την απροσδόκητη αργοπορία της σήψης κάποιων πτωμάτων, ακόμα και για περιπτώσεις που βρέθηκε όντως αίμα στο στόμα των πτωμάτων. Όσο για τα μαλλιά και τα νύχια, η υποχώρηση της σάρκας είναι που τα κάνει να φαίνονται πράγματι μεγαλύτερα από την ημέρα της ταφής…

Κυνόδοντες

Αν ήσουν βρικόλακας, ένα από τα χαρακτηριστικότερα διακριτικά ήταν οι μακρύτεροι από το συνηθισμένο κυνόδοντες. Κι όμως, η εκφυλιστική γενετική νόσος της πορφυρίας (που ονομάστηκε αρκετά ειρωνικά «πάθηση του βρικόλακα»), απότοκο των αιμομικτικών γάμων της ευρωπαϊκής αριστοκρατίας, επέφερε στον πάσχοντα συμπτώματα όπως φωτοευαισθησία, εκτεταμένες δερματοπάθειες, ανωμαλίες στη φύηση της τρίχας (σύμπτωμα που συνδέθηκε και με τη λυκανθρωπία), αλλοίωση στα χείλη και τη μύτη και μια σειρά ακόμα παρενεργειών που έκαναν κάποιον να μοιάζει με βρικόλακα! Αν μάλιστα πίστευες στους βρικόλακες, οι «ενδείξεις» του βρικολακιάσματος παραήταν μεγάλες για να αγνοηθούν. Η θέα του ασθενούς τα χείλη και τα ούλα του οποίου είχαν υποχωρήσει ήταν όχι μόνο τρομακτική, αλλά έκανε και τους κυνόδοντες να ξεχωρίζουν, τρανταχτή απόδειξη του βαμπιρισμού του. Αφήστε που στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες υπήρχε η λαϊκή δοξασία ότι αν ένα παιδί γεννιόταν με δόντια, ήταν ενδεχομένως βρικολακάκι…

Αντανάκλαση στον καθρέφτη

Όλοι ξέρουμε(!) ότι οι βρικόλακες δεν έχουν είδωλο στον καθρέφτη, με τον καθρέφτη να έχει συνδεθεί στη λαϊκή δεισιδαιμονία με τον θάνατο. Στη Βουλγαρία, για παράδειγμα, ήταν κοινό μυστικό ότι αν ένα πτώμα καθρεφτιζόταν στον καθρέφτη (ή αν οι καθρέφτες δεν ήταν καλυμμένοι κατά την κηδεία), υπήρχε αυξημένη πιθανότητα να συμβεί σύντομα και δεύτερος θάνατος στην οικογένεια. Η προκατάληψη είχε όμως κι άλλο: το έθιμο ήθελε το πτώμα να εγκαταλείπει το σπίτι από το παράθυρο και ποτέ από την πόρτα, για να αποθαρρυνθεί το πνεύμα του νεκρού να επιστρέψει στο σπίτι διεκδικώντας τη ζωή και άλλου προσφιλούς προσώπου. Το θέμα του καθρέφτη έπαιξε λοιπόν αναμφίβολα ρόλο στη μυθολογία του βρικόλακα, με ανθρώπους που δεν ήθελαν στο σπίτι τους καθρέφτες να μετατρέπονται αυτόματα σε πιθανούς βάμπιρους. Και βέβαια η δυσμορφία που προκαλούσε σε έναν ασθενή η πορφυρία δεν ήταν καμάρι, για να επιλέγει ο ασθενής να καθρεφτίζει την ασχήμια του παντού, μετατρέποντας μια λογική κίνηση σε τρανταχτή απόδειξη βρικολακιάσματος…

Φωτοευαισθησία

Μια σειρά ασθενειών της εποχής, όπως η πορφυρία και η αιμοφιλία, προκαλούσαν στους ασθενείς φωτοευαισθησία, από όπου και προέρχεται ο μύθος του βρικόλακα που «βράζει» και καίγεται στο ηλιακό φως! Κι όμως, το σώμα των ασθενών με πορφυρία δεν διέθετε πράγματι την ικανότητα της αποτελεσματικής «επισκευής» των κυττάρων από τη ζημιά της ηλιακής έκθεσης, κάνοντάς τους να αποφεύγουν όσο μπορούσαν το ηλιακό φως. Αν αυτό δεν ήταν δείγμα βρικολακιάσματος, τότε ποιο ήταν;

Αποστροφή στο σκόρδο

Ο κλασικός συμβολισμός στη μυθολογία του βρικόλακα συνδέεται και πάλι με την πορφυρία. Αν δεν είναι ακόμα σαφές, η εκφυλιστική αυτή νόσος είναι που ευθύνεται για τη γενίκευση του μύθου του βρικόλακα στην Ευρώπη, με τα συμπτώματά της να γίνονται ένα προς ένα ενδείξεις βαμπιρισμού. Το σκόρδο περιέχει λοιπόν συστατικά που προκαλούν έξαρση των συμπτωμάτων της νόσου, με τους ασθενείς να το αποφεύγουν κυριολεκτικά σαν… βρικόλακες! Είναι σαν να πάσχει κάποιος από αλλεργίες και να κάνει βόλτα σε ένα χωράφι με φυτά, λουλούδια και σκόνη…

Κατάποση αίματος

Γιατί άραγε πίνουν αίμα οι βρικόλακες; Αν το βαμπίρ είναι ήδη νεκρό, τι αποτέλεσμα μπορεί να έχει σε ένα πτώμα η κατάποση αίματος; Παρά το γεγονός ότι αυτή η πλευρά του μύθου αφήνεται στη φαντασία, η κατανάλωση αίματος είναι η Νο 1 ένδειξη του βρικολακιάσματος! Και βέβαια πάλι αναδύεται η πορφυρία να κλέψει την παράσταση και να εξηγήσει και αυτή τη μακάβρια βαμπιροσυνήθεια. Πρωταρχικό σύμπτωμα της πορφυρίας είναι η ανεπάρκεια της αιμοσφαιρίνης στο αίμα, ήταν λοιπόν κοινή πρακτική για τους ασθενείς να καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες φρέσκου αίματος, σε μια προσπάθεια αναπλήρωσης της χαμένης αιμοσφαιρίνης, όπως κάνουν σήμερα οι βιταμίνες και τα συμπληρώματα διατροφής. Το «κακό αίμα» των πασχόντων έπρεπε να αντικατασταθεί (ή έστω να αναπληρωθεί) με υγιές αίμα, γεγονός που τους μετέτρεπε βέβαια στη λαϊκή προκατάληψη σε αιμοδιψή και ανηλεή βαμπίρ…