Οι μεγάλες αρπαγές των Ναζί

Ένα από τα «θύματα» του Ναζισμού, ήταν και τα έργα τέχνης. Παρόλο που ο ίδιος ο Χίτλερ είχε ασχοληθεί με τη ζωγραφική, η περίοδος που βρέθηκε στην εξουσία είναι ίσως μια από τις χειρότερες στην Ιστορία των τεχνών. Και αυτό γιατί κατά τη διάρκεια του πολέμου υπολογίζεται ότι πάνω από 750.000 έργα εκλάπησαν.

Πίνακες ανεκτίμητης αξίας δημοπρατήθηκαν για ελάχιστα χρήματα δημιουργώντας πλήθος προβλημάτων μεταξύ των φιλότεχνων που ακόμη και σήμερα δεν έχουν επιλυθεί. Οι αρχικοί ιδιοκτήτες των έργων τα ζητούν πίσω από αυτούς που τα αγόρασαν από τους Ναζί. Η διαδικασία αυτή ωστόσο είναι περίπλοκη και χρονοβόρα.

Ακολουθούν 10 από τα πιο γνωστά έργα τέχνης που υπήρξαν «θύματα» των Ναζί, καθώς και η ιστορία τους.

Saint Justa and Saint Rufina – Μουρίλο

Το 1943 οι συμμαχικές δυνάμεις σχημάτισαν μια ειδική ομάδα που στόχο είχε να προστατεύει αντικείμενα τέχνης και μνημεία κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων. Τα μέλη της ομάδας έλαβαν το προσωνύμιο «Monuments Men», (Άνδρες των Μνημείων). Η οργάνωση αυτή εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα και στόχος της είναι η εύρεση και η επιστροφή κλεμμένων έργων.

Σχετικά πρόσφατα ένα μέλος της ερευνούσε την υπόθεση ενός πινάκα του Μουρίλο που είχε κλαπεί από τους Ναζί. Η προσοχή του στράφηκε στο μουσείο Meadows του Ντάλας των ΗΠΑ το οποίο κατέχει πλήθος έργων ισπανών ζωγράφων, όπως είναι και ο Μουρίλο. Μετά από ενδελεχή έρευνα αποκαλύφθηκε ότι στην κατοχή του είχε και το επίμαχο έργο. Η ταυτοποίηση έγινε με έναν κωδικό που υπήρχε στο πίσω μέρος του κάδρου και είχε δηλωθεί ως κλεμμένο έργο από τη συλλογή της οικογένειας των Ρότσιλ. Ακολούθησε ένας δικαστικός αγώνας που ολοκληρώθηκε με την επαναγορά του έργου από το μουσείο έπειτα από δημοπρασία. Η αξία του εκτιμάται στα 10 εκατ. δολάρια.

Painter on the Road to Tarascon – Βίνσεντ βαν Γκογκ

Στο στόχαστρο των Ναζί βρέθηκαν έργα τέχνης που σύμφωνα με τον Χίτλερ προέρχονταν από «εκφυλισμένους» καλλιτέχνες που δεν προέρχονταν από την άρια φυλή. Ένας από αυτούς ήταν και ο Βίνσεντ βαν Γκογκ.

Το συγκεκριμένο έργο του ολλανδού καλλιτέχνη κάηκε και είναι ένα από τα πιο γνωστά έργα που καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου. Πρόκειται για ένα πορτραίτο του ζωγράφου που απεικονίζεται να ταξιδεύει.

Portrait of Dr. Gachet – Βίνσεντ βαν Γκογκ

Ο πίνακας αυτός βρισκόταν εκτεθειμένος από το 1911 στο γερμανικό μουσείο Städel και κατασχέθηκε το 1937. Ωστόσο γλίτωσε από την καταστροφή καθώς ο Hermann Göring, ένας από τα ηγετικά στελέχη του κόμματος των Ναζί, αντιλήφθηκε την αξία του και αποφάσισε να τον πουλήσει.

Έτσι βγήκε σε δημοπρασία και αγοράστηκε από έναν γερμανό συλλέκτη, ο οποίος λίγο αργότερα τον πούλησε σε έναν πλούσιο Εβραίο, τον Siegfried Kramarsky για 53.000 δολάρια. Αυτός πήρε μαζί του τον πίνακα στη Νέα Υόρκη όπου και πήγε το 1938 για να αποφύγει τη σύλληψη.

Στις 15 Μαΐου του 1990, η οικογένεια του Siegfried τον πούλησε για 82,5 εκατ.δολάρια σε έναν ιάπωνα επιχειρηματία. Ήταν το πιο ακριβό έργο που είχε αγοραστεί ποτέ, μέχρι τότε.

Μια δεύτερη εκδοχή του πορτραίτου που φιλοτέχνησε ο βαν Γκογκ βρίσκεται στο μουσείο του Ορσέ στο Παρίσι.

Portrait of Adele Bloch-Bauer I – Κλιμτ

Το 1904 Ferdinand Bloch-Bauer είχε προσλάβει τον Κλιμτ για να φιλοτεχνήσει το πορτραίτο της γυναίκας του, που ονομάζονταν Adele. Τρία χρόνια πέρασαν για να ολοκληρωθεί το σχέδιο σε καμβά. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, κατασχέθηκε μαζί με πολλά άλλα αντικείμενα που άνηκαν στον Ferdinand Bloch-Bauer.

Ο πίνακας παρέμεινε στην κατοχή της αυστριακής κυβέρνησης μέχρι το 1998 οπότε και πάρθηκε η απόφαση να επιστραφούν όλα τα έργα τέχνης που είχαν παρανόμως κατασχεθεί από τους Ναζί αφού αποδειχθεί δικαστικά ότι άνηκαν σε κάποιους.

Έτσι ο πίνακας επιστράφηκε τελικά στην οικογένεια των Block-Bauer το 2006.

Altarpiece of Veit Stoss – Φάιτ Στος

Ο γερμανός γλύπτης Φάιτ Στος φιλοτέχνησε τη θρησκευτική αυτή παράσταση σε εκκλησία της Κρακοβίας. Παρόλο που είχε αφαιρεθεί από το ναό και είχε κρυφτεί πριν την εισβολή των Γερμανών στην Πολωνία, οι Ναζί κατάφεραν και το εντόπισαν. Φυλάσσονταν στο κάστρο της Νυρεμβέργη μέχρι την επανάκτηση του από τους Συμμάχους.

Ο εθνικός αυτός θησαυρός της Πολωνίας επιστράφηκε άμεσα και το 1957 επανατοποθετήθηκε στην εκκλησία St. Mary στην Κρακοβία.

Place de la Concorde – Έντγκαρ Ντεγκά

Ανάμεσα στα έργα τέχνης που πήραν οι Σοβιετικοί μετά την είσοδο του Κόκκινου Στρατού στο Βερολίνο ήταν και αυτός ο πίνακας του Ντεγκά. Πολλά από τα έργα τέχνης που έφυγαν τότε από το Βερολίνο, είχαν ήδη κλαπεί από τους Γερμανούς και είτε στόλιζαν σπίτια ηγετικών φυσιογνωμιών του Τρίτου Ράιχ, είτε είχαν αποθηκευτεί με σκοπό τη μελλοντική τους πώληση.

Μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, έγινε ευρέως γνωστό ότι πολλά από τα έργα αυτά βρίσκονταν στην κατοχή του μουσείου του Ερμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη. Το 1995 το μουσείο διοργάνωσε έκθεση με τίτλο «Η αποκάλυψη κρυμμένων θησαυρών» με 74 έργα που εκτίθονταν για πρώτη φορά. Ανάμεσα σε αυτά ήταν και το έργο αυτό του Ντεγκά που μέχρι τότε θεωρούνταν χαμένο. Μέχρι σήμερα παραμένει στην ιδιοκτησία του Ερμιτάζ.

The Astronomer – Γιαν Βερμέερ

Ο ίδιος ο Χίτλερ ήταν μεγάλος θαυμαστής του ολλανδού ζωγράφου Βερμέερ και είχε θέσει στόχο να αποκτήσει όλα τα έργα του. Ο «Αστρονόμος» βρίσκονταν στην ιδιοκτησία ενός Γάλλου, του Έντουαρντ Ρότσιλ και εκλάπη από τους Ναζί μετά την εισβολή στη Γαλλία. Ο πίνακας έγινε ένα από τα αγαπημένα έργα του δικτάτορα που σκόπευε μάλιστα να εκθέσει σε περίοπτη θέση στο μουσείο που σχεδίαζε. Το πίσω μέρος μάλιστα του κάδρου είναι σφραγισμένο με μία σβάστικα.

Ο πίνακας επεστράφη στον αρχικό ιδιοκτήτη του μετά το τέλος του πολέμου. Το 1982 δωρίστηκε στο μουσείο του Λούβρου, όπου και βρίσκεται σήμερα.

Amber Room – Andreas Schlüter

Ο γλύπτης και αρχιτέκτονας Andreas Schlüter είχε σχεδιάσει το συγκεκριμένο δωμάτιο στις αρχές του 17ου αιώνα χρησιμοποιώντας κεχριμπάρι(!), στο παλάτι του Charlottenburg, στο Βερολίνο όπου διέμενε τότε ο πρώτος βασιλιάς της Πρωσίας. Πολύτιμοι λίθοι, πίνακες και χρυσάφι διακοσμούσαν το δωμάτιο αυτό.

Το 1755 η βασίλισσα της Ρωσίας, Ελίζαμπεθ, μετέφερε το δωμάτιο στο παλάτι Catherine στη Ρωσία. Πολλές ανακαινίσεις πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα. Το δωμάτιο έφτασε σε έκταση 55 τετραγωνικών μέτρων και περιείχε πάνω από 6 τόνους κεχριμπάρι.

Ο Χίτλερ γνώριζε για το συγκεκριμένο δωμάτιο και έβαλε στόχο να το μεταφέρει στη Γερμανία. Μετά την κατάληψη του Λένιγκραντ, έστειλε μια ομάδα προκειμένου να αποσυναρμολογήσουν το δωμάτιο ώστε να σταλεί στη χώρα τους. Μέσα σε 27 κιβώτια τα κομμάτια του παλατιού στάλθηκαν στην πόλη Königsberg.

Στις 21 Ιανουαρίου του 1945, δόθηκε η εντολή από τον Χίτλερ πολλά από τα έργα να μεταφερθούν σε άλλες θέσεις. Αργότερα, η πόλη που βρισκόταν μέχρι εκείνη τη στιγμή τα κιβώτια βομβαρδίστηκε. Η τύχη των κιβωτίων αυτών αγνοείται από τότε και παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου.

Madonna of Bruges – Μιχαήλ Άγγελος

Η «Παναγιά της Μπριζ», είναι ένα από τα αριστουργήματα του διάσημου καλλιτέχνη Μιχαήλ Άγγελου. Το γλυπτό φτιαγμένο από μάρμαρο, είναι το μοναδικό έργο του καλλιτέχνη που βρέθηκε εκτός της Ιταλίας, όσο αυτός ζούσε. Είχε αγοραστεί από μια οικογένεια εμπόρων από την βελγική πόλη Μπριζ.

Το 1944 οι γερμανοί στρατιώτες υποχωρώντας από την περιοχή πήραν μαζί τους το γλυπτό κρυμμένο μέσα σε στρώματα. Δύο χρόνια αργότερα βρέθηκε από τις Συμμαχικές Δυνάμεις και επιστράφηκε στην Μπριζ.