Τα πραγματικά Φρανκενστάιν πειράματα που έκαναν την τρίχα κάγκελο

Το ημερολόγιο έγραφε 4 Νοεμβρίου 1818 όταν ο σκοτσέζος χημικός Andrew Ure στάθηκε δίπλα στο άψυχο σώμα ενός εκτελεσμένου εγκληματία, τον οποίο είχαν κρεμάσει στην αγχόνη μιάμιση ώρα νωρίτερα. Ο επιστήμονας θα εκτελούσε μια δημόσια ανατομία σε ένα κατάμεστο θέατρο, γεμάτο με φοιτητές, γιατρούς και ανατόμους του Πανεπιστημίου της Γλασκόβης, και ήταν αγχωμένος αν θα του έφερναν το πτώμα εγκαίρως. Το κοινό βλέπετε αδημονούσε, καθώς αυτό δεν θα ήταν άλλο ένα βαρετό μάθημα ανατομίας. Ο Ure κρατούσε δυο μεταλλικές ράβδους συνδεδεμένες σε μια μπαταρία και ακουμπώντας τες σε συγκεκριμένα νεύρα έκανε το άψυχο κορμί να συσπάται, να τραντάζεται και να συστρέφεται, εκτελώντας έναν μακάβριο χορό θανάτου. Ο χημικός κατέγραφε αναλυτικά τις επιδράσεις του ηλεκτρισμού στα σημεία του σώματος και τις ανέλυε κατόπιν με περισπούδαστο ύφος στις ιατρικές ενώσεις της πόλης. Και δεν ήταν παρά ένας μόνο από τους επιστήμονες του 18ου και 19ου αιώνα που εκτελούσαν με τον σωρό πειράματα με τον γαλβανισμό, την ιατρική τρέλα της εποχής που περιλάμβανε ηλεκτρική διέγερση με ρεύμα για θεραπευτικούς ή άλλους σκοπούς. Ήταν πιθανότατα οι σπίθες, οι εκρήξεις και τα άλλα φαντασμαγορικά εφέ του ηλεκτρισμού που μαγνήτιζαν εξίσου καλλιτέχνες και επιστήμονες. Κανείς δεν μπορούσε να πει όχι στη σαγήνη του ρεύματος, αν και πώς φτάσαμε από κει στα πειράματα με την ανάσταση των νεκρών, αυτό το ήξεραν μόνο οι ίδιοι. Ήταν αυτά τα πειράματα μάλιστα που θα ενέπνεαν τη Μέρι Σέλεϊ να μας αφήσει κληρονομιά το λογοτεχνικό αριστούργημά της, τον «Φρανκενστάιν», τον «Σύγχρονο Προμηθέα» όπως τον ήθελε αυτή. Κι ενώ οι περισσότεροι επιστήμονες χρησιμοποιούσαν τον γαλβανισμό για να αναζητήσουν ίχνη ζωής, υπήρχαν και κάποιοι με σαφώς μεγαλύτερες φιλοδοξίες. Όσο η θρησκεία έχανε κάποια από τη δύναμή της και ξεπηδούσε με αποφασιστικότητα η επιστημονική εποχή, ακόμα και ο θάνατος είχε χάσει την περίβλεπτη ιερότητά του. Όλα αποτελούσαν πια προϊόν διερεύνησης, γιατί όχι λοιπόν και τα μετά της ζωής; Ήταν όμως και ο ηλεκτρισμός ένα σχεδόν μεταφυσικό φαινόμενο, κι έτσι θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελεί την ίδια την πηγή της ζωής. Μια έρευνα άξιζε όπως κι αν είχε τον κόπο. Ο ιταλός φυσιολόγος Λουίτζι Γκαλβάνι είχε ανακαλύψει εξάλλου τον ζωικό ηλεκτρισμό ήδη από το 1780, όταν είδε ότι μπορούσε να κάνει τους μυς των νεκρών βατράχων να κινούνται με τη βοήθεια του ρεύματος. Ο αντίκτυπος του γαλβανισμού ήταν πρωτόγνωρος! Κάθε επιστήμονας που σεβόταν τον εαυτό του πειραματιζόταν με νεκρά ζώα και ρεύμα και το πράγμα είχε ξεφύγει πια από κάθε έννοια μακάβριου. Ο ανιψιός του μάλιστα, Τζιοβάνι Αλντίνι, έγινε γνωστός γιατί έκοβε τα κεφάλια των νεκρών βοδιών και έκανε τις γλώσσες τους να κινούνται σπασμωδικά. Χρησιμοποιούσε μάλιστα τόσο ισχυρό ρεύμα που, όπως γράφει ο ίδιος, προκαλούσε «μια ισχυρή δράση στον πρωκτό, που έφτανε στο σημείο να προξενεί ακόμα και αποβολή περιττωμάτων»! Τέτοιες ανατριχιαστικές παραστάσεις δίνονταν και από τσαρλατάνους που χρέωναν εισιτήρια αλλά και από μεγαλόσχημους γιατρούς, όπως μπορούσες να δεις συχνά στην κεντρική αίθουσα του αγγλικού Βασιλικού Κολεγίου των Χειρουργών. Κάποια στιγμή βαρέθηκαν πάντως τα ζώα, κι έτσι είπαν να περάσουν στους νεκρούς ανθρώπους. Η Αγγλία είχε ψηφίσει εξάλλου ήδη από το 1751 τον νόμο που επέτρεπε να χρησιμοποιούνται τα σώματα των εκτελεσμένων για πειραματικούς σκοπούς. Επιστρέφοντας στον Ure, εκείνη τη μέρα είχε στη χειρουργική του κλίνη ένα μυώδες και αθλητικό σώμα ενός 35χρονου ανθρακωρύχου, ο οποίος τον Αύγουστο του 1818 είχε δολοφονήσει πάνω στο μεθύσι του έναν 80χρονο και τον καταδίκασαν σε κρέμασμα. Αφού έμεινε το σώμα του στην αγχόνη για καμιά ωρίτσα και του αποστράγγισαν κατόπιν το αίμα για την επόμενη μισή ώρα, το πτώμα ήταν έτοιμο για το πείραμα. Ο Andrew Ure είχε μικρή βέβαια εμπειρία από ανατομίες και ρεύματα, καθώς ήταν απλός βοηθός του «πολύ» James Jeffray, καθηγητή ανατομίας στο Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης. Ο Ure ήταν κι αυτός γιατρός και είχε δουλέψει ακόμα και ως στρατιωτικός χειρουργός, πλέον όμως ήταν γνωστός ως καθηγητής χημείας. Αν και σύντομα θα γινόταν ακόμα γνωστότερος γι’ αυτό ακριβώς το πείραμα. Κανείς δεν ήταν άλλωστε πιο πεπεισμένος από αυτόν ότι ο ηλεκτρισμός θα μπορούσε να επαναφέρει ένα πτώμα από τον κόσμο των νεκρών, φτάνει να χρησιμοποιούνταν σωστά. Αφού φόρτισε την μπαταρία του λοιπόν με νιτρικά και θειικά οξέα για κάνα πεντάλεπτο πριν του παραδώσει η αστυνομία το πτώμα, έκανε μερικές τομές στον λαιμό, το ισχίο και τις φτέρνες, στις οποίες πέρασε τα ηλεκτρόδιά του. Κατόπιν περιέγραφε με ξεκάθαρη ποιητική διάθεση στο αποσβολωμένο κοινό τον μακάβριο χορό του άψυχου κορμιού λέγοντας ας πούμε πως «τα δάχτυλά του κινούνται με ευελιξία, σαν αυτά ενός βιολιστή». Το όλο πείραμα κράτησε καμιά ωρίτσα και παρά την ανυπομονησία των Ure και Jeffray, η ανάσταση δεν συνέβη ποτέ. Ο Ure κατέληξε ατάραχος ότι αν ο θάνατος δεν είχε προέλθει από σωματικό τραύμα, τότε ο άνθρωπος θα είχε επανέλθει πράγματι στη ζωή. Τι να κάνουμε όμως που μόνο πτώματα εκτελεσμένων εγκληματιών μπορούσαν να βρουν! Φανταστείτε μάλιστα να είχε πετύχει η δοκιμασία και να είχε επιστρέψει στη ζωή ο φονιάς, γράφει χαρακτηριστικά, φανταστείτε τι θα γινόταν! Ξέρετε τι άλλο συνέβη εκείνη τη χρονιά (1818); Η Μέρι Σέλεϊ, που σκάρωνε τον Φρανκενστάιν της εδώ και δύο χρόνια, είχε μόλις εκδώσει το βιβλίο και είχε τοποθετήσει από διεστραμμένη τύχη τον Βίκτορ Φρανκενστάιν να επαναφέρει το τέρας στη ζωή «μια θλιβερή μέρα του Νοεμβρίου». Στις 4 Νοεμβρίου εκτέλεσε και ο Σκοτσέζος το πείραμά του. Η Σέλεϊ μάλιστα μόνο χρόνια αργότερα (σε επόμενη έκδοση του Φρανκενστάιν το 1831) θα μιλούσε στο βιβλίο της για τον γαλβανισμό με τον οποίο ήρθε στη ζωή το τέρας, καθώς στην πρώτη έκδοση δεν αναφέρει καν τον ηλεκτρισμό, μιλώντας απλώς για «τα όργανα της ζωής» που χρησιμοποίησε ο Βίκτορ και «εμφύσησαν μια σπίθα ύπαρξης». Λέγεται μάλιστα πως ήταν η επιτυχία του Φρανκενστάιν που ενθάρρυνε επιστήμονες όπως ο Ure να συνεχίζουν αποτυχημένα να το παίζουν θεοί. Από τα ανατριχιαστικά πειράματά του δεν θα έβγαινε τίποτα καλό, όπως παρατηρεί όμως κάπως πικρόχολα βρετανός χειρουργός που τα παρακολούθησε: «αυτά τα ‘‘γοτθικά’’ πειράματα, ειπωμένα με κατάλληλο λογοτεχνικό ύφος, έκαναν δίχως αμφιβολία το όνομα του Ure ευρύτερα γνωστό». Μόνο όταν το κοινό άρχισε να θεωρεί αυτά τα επιστημονικά καμώματα κακά, ανατριχιαστικά και «σατανικά στη φύση τους» θα σταματούσε η προσπάθεια ανάστασης. Ο γαλβανισμός απέδωσε βέβαια και κάτι καλό, την απινίδωση, μόνο όμως όταν το κέντρο βάρος έφυγε από τον θάνατο και επέστρεψε στη ζωή. Στο πώς να σώσεις μια ζωή…