Ο φωτογράφος που κατέγραψε στο φακό του την Ιστορία

Μοχάμεντ Άλι, Ντέιβιντ Μπάουι, Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και άλλες προσωπικότητες που άφησαν ανεξίτηλο το σημάδι τους στην ιστορία πέρασαν κάποια στιγμή από το φακό του Αμερικανού φωτογράφου Στιβ Σαπίρο. Ο γεννημένος το 1934  Νεοϋορκέζος έζησε και φωτογράφισε, κάνοντας διαχρονικές κι αθάνατες, στιγμές του κινήματος Πολιτικών Δικαιωμάτων στις ΗΠΑ, όπως η πορεία προς την Ουάσινγκτον και η πορεία από τη Σέλμα στο Μοντγκόμερι. Αναγνωρίζεται εξίσου για τα φωτογραφικά πορτραίτα διασήμων και τα «καρέ» από ταινίες, κυρίως τον «Νονό» του Φράνσις Φορντ Κόπολα και τον «Ταξιτζή» του Μάρτιν Σκορτσέζε. Το 1974 ο Shapiro δέχθηκε τηλεφώνημα από τον μάνατζερ του Ντέιβιντ Μπάουι. «Με πήρε και μου είπε: “Στιβ, θα ήθελες να φωτογραφίσεις τον Μπάουι;”». Και πριν τελειώσει τη φράση του, είχα ήδη πει “ναι”», αφηγείται ο Σαπίρο στο BBC.

Μπάουι, Low, New Mexico, 1975

Λήψεις από εκείνη τη 12ωρη φωτογράφιση επέλεξε αργότερα ο Μπάουι για να «ντύσει» τα άλμπουμ του «Low» και «Station to Station». Άλλες ωστόσο δεν δημοσιοποιήθηκαν ποτέ και κάποιες εκτίθενται σε γκαλερί του Λονδίνου. Άλλες φωτογραφίες της συλλογής «Heroes» είναι του Μοχάμεντ Άλι, του Ρόμπερτ Κένεντι και του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Στις λήψεις του περιλαμβάνει ορισμένες από τις πιο ξεχωριστές φιγούρες της πρόσφατης ιστορίας αλλά και αποτυπώνει μερικές από τις πιο ξεχωριστές στιγμές της ζωής τους.

Ο Μπάουι με βιβλίο του Μπάστερ Κίτον, New Mexico, 1975

«Φωτογράφισα τον Μπάστερ Κίτον το 1964. Ο Σάμιουελ Μπέκετ σπάνια ερχόταν στην Αμερική αλλά είχε έρθει για την ταινία με τίτλο «Film» με πρωταγωνιστή τον Κίτον. Ήταν δύο διαφορετικοί κόσμοι, δύο εντελώς διαφορετικοί άνθρωποι. Ο Μπέκετ ήταν εσωστρεφής, ένας ήσυχος διανοούμενος. Ο Κίτον ήταν ο αγαπημένος του Μπάουι. Όταν κάναμε την πρώτη μας συζήτηση με τον Ντέιβιντ κι έτυχε να αναφέρω πως είχα φωτογραφίσει τον Κίτον ενθουσιάστηκε επειδή του άρεσε πολύ», περιγράφει ο Σαπίρο. «Πιστεύω πως υπάρχει ένας βαθμός ομοιότητας ανάμεσά τους. Ο Μπάουι έχει αυτή την εξέλιξη, δημιούργησε μια περσόνα και την ανέπτυξε. Ένιωσε ότι το πέτυχε, προχώρησε σε κάτι άλλο… Ο Κίτον μηχανευόταν όλα τα ‘νούμερα’ που έκανε. Ήταν και οι δύο καταπληκτικοί, έβρισκαν νέα πράγματα και τα έφερναν σε πέρας με εκπληκτικό τρόπο».

Μπάουι (Blue), New Mexico, 1975

Αυτή είναι μια από τις αγαπημένες φωτογραφίες του Σαπίρο και την ανακάλυψε τυχαία όταν ο Μπάουι προετοιμαζόταν για μια εμφάνισή του στο Σικάγο. «Κοιτούσα τα αρνητικά μου και βρήκα μια φωτογραφία που για κάποιο λόγο είχε διαφύγει της προσοχής μου. Δεν είχε τυπωθεί ποτέ… Συνθέσαμε μια φωτογραφία ένα επί ένα είκοσι για τη νύχτα της πρεμιέρας κι έκλεψε την παράσταση. Άξιζε τον κόπο, ήταν η αγαπημένη όλων», θυμάται. «Μερικές φορές δεν μπορείς να διακρίνεις τι είναι αυτό που κάνει μια φωτογραφία ξεχωριστή… Έχω βγάλει πολλές και μερικές φορές κοιτάζω κάποια και θέλω να είναι ιδιαίτερη αλλά δεν αντανακλά κάτι μέσα μου. Άλλες φορές μια φωτογραφία υπάρχει εκεί και ξαφνικά την κοιτάς και δεν θέλεις να πάρεις τα μάτια σου από πάνω της». Παρά τις διαρκείς αλλαγές στις εμφανίσεις του Μπάουι κατά τη διάρκεια του σόου, ο Σαπίρο ένιωθε πως η φωτογράφισή του περιείχε μερικές πολύ «ειλικρινείς» λήψεις. «Αφορούν περισσότερο τον Ντέιβιντ παρά τον Μπάουι, με την έννοια πως τον βλέπουμε με όλα αυτά τα φαντασμαγορικά κοστούμια και όλους τους χαρακτήρες όπως τον Ziggy Stardust… και μετά σε μερικές φωτογραφίες που κοιτά τον φακό κατάματα τον βλέπεις πιο πολύ ως άνθρωπο… Νιώθεις πως βλέπεις τον αληθινό άνθρωπο».

Μπάουι (The Man Who Fell to Earth), 1976

Η φωτογραφία αυτή τραβήχτηκε στα γυρίσματα της ταινίας «The Man Who Fell to Earth» και ο Μπάουι την επέλεξε για το άλμπουμ του 1976 «Station to Station». Σε αυτό χρησιμοποιήθηκε κι άλλη μια φωτογραφία από τη φωτογράφιση του 1974, στην οποία φαινόταν ένα κοστούμι που θα εμφανιζόταν δεκαετίες αργότερα. Ο φωτογράφος θυμάται πώς προέκυψε: «Ο Ντέιβιντ ήρθε στις 4 το απόγευμα. Μπήκε μέσα και δανείστηκε το πουκάμισο ενός συνεργάτη μου- εκείνος φορούσε ένα σκούρο- μπήκε στα καμαρίνια και τον χάσαμε για περίπου 15 με 20 λεπτά. Όταν επέστρεψε είχε ζωγραφίσει διαγώνιες γραμμές σε όλα τα ρούχα του. Είχε βάψει άσπρα και τα δάχτυλα των ποδιών του. Και μετά έκανε κύκλους και γραμμές και σχέδια στο χαρτί του φόντου, κάτι που μας εξέπληξε γιατί νομίζαμε πως ήταν εκεί μόνο για να δίνει χρώμα, και στη συνέχεια σχεδίασε ένα διάγραμμα του δέντρου της ζωής από την Καμπάλα». Είναι κάτι στο οποίο θα επέστρεφε σαράντα χρόνια αργότερα. «Όταν το Lazarus κυκλοφόρησε λίγο πριν πεθάνει- και σίγουρα ήξερε πως δεν του έμενε πολύς χρόνος στη ζωή- φόρεσε τα ίδια ρούχα. Ήταν κάτι πολύ πνευματικό για εκείνον, μια πολύ πνευματική στιγμή».

«Νονός», ο ψίθυρος, 1971

Την εποχή που ο Μπάουι γύριζε το «The Man Who Fell to Earth», ο Σαπίρο ήταν ήδη πεπειραμένος φωτογράφος ταινιών. Είχε ξεκινήσει την καριέρα του σε περιοδικά που έδιναν έμφαση στις φωτογραφία όπως τα Life, Look και Paris Match, αλλά από τη δεκαετία του 1970 είχε αρχίσει να εργάζεται στα γυρίσματα ταινιών. Μετά το γύρισμα του «Midnight Cowboy» το 1969, ο Σαπίρο προσελήφθη για να βγάζει φωτογραφίες στα γυρίσματα του «Νονού». Θυμάται την πρώτη επίσκεψή του στα γυρίσματα: «Ξέρω πως η παραγωγή ανησυχούσε σχετικά με την πρόσληψη του Μάρλον Μπράντο για το ρόλο το Ντον Κορλεόνε. Είχε κάνει τρεις ταινίες που δεν είχαν πάει καλά και είχε τη φήμη του δύσκολου. Κυκλοφορούσε επίσης η φήμη πως η κατάσταση της υγείας του δεν ήταν καλή. Όταν πήγα για πρώτη φορά στα γυρίσματα, είδα έναν μεγάλο άνθρωπο που φορούσε καπέλο και παλτό, να μιλά χαμηλόφωνα στον βοηθό σκηνοθέτη. Τον κοίταξα και ξαφνικά συνειδητοποίησα πως ήταν ο Μπράντο. Σκέφτηκα “είναι αλήθεια: η υγεία αυτού του ανθρώπου δεν είναι καλή”. Οι παραγωγοί προσπαθούσαν να κρατήσουν μυστική τη συμμετοχή του Μπράντο στο ρόλο του Ντον μέχρι την κυκλοφορία της ταινίας. «Ξαφνικά στράφηκε στο πλήθος και είδα τον ηλεκτρισμό που εξέπεμπαν τα μάτια του. Είπε ‘νομίζω πως είναι κάποιος με φωτογραφική μηχανή εκεί έξω’ και συνειδητοποίησα πως εκείνος ο 47χρονος άνδρας είχε πραγματικά επιτύχει μια απίστευτη μεταμόρφωση σε αφεντικό της μαφίας».

«Taxi driver», Jodie Crossing Street, Νέα Υόρκη, 1975

Ενώ ο Μπράντο μερικές φορές ξεχνούσε τις ατάκες του- «δυσκολευόταν να θυμηθεί το κείμενό του και συχνά το έγραφαν και το κολλούσαν στον τοίχο ώστε να το βλέπει ενώ έπαιζε», περιγράφει ο Σαπίρο- οι αυτοσχεδιασμοί του ήταν πηγή έμπνευσης. «Στο στούντιο υπήρχαν αδέσποτες γάτες», αφηγείται, «στο γύρισμα της εναρκτήριας σκηνής ο Φράνσις Φορντ Κόπολα αποφάσισε να βάλει μια γάτα στα χέρια του Μπράντο, πιστεύοντας πως επειδή είναι τόσο καλός στον αυτοσχεδιασμό θα βρει πώς να το χειριστεί. Έτσι το πέρασμα της γάτας από τη σκηνή έγινε διάσημο χωρίς να έχει καν προγραμματιστεί». Εντωμεταξύ ο Σαπίρο φωτογράφισε τα παρασκήνια του «Ταξιτζή», δηλώνοντας πολύ αργότερα, το 2012, σε συνέντευξή του πως οι ταινίες ήταν δύο «εντελώς διαφορετικές εμπειρίες». Στο στούντιο του Νονού, «όταν η κάμερα έκλεινε όλοι γίνονταν ξανά ο εαυτός τους, ήταν χαλαροί, αστειευόντουσαν ο ένας με τον άλλο. Την πρώτη φορά που μπήκα στο καμαρίνι του Μπράντο μου έβγαλε τη γλώσσα και πάνω της είχε κολλήσει ένα μικρό κομμάτι χαρτί που έγραφε ‘fuck you’. Όλα ήταν ένα αστείο… Στο «Taxi Driver» ήταν διαφορετικά, ο Ρόμπερτ ντε Νίρο επί ένα μήνα οδηγούσε ταξί στη Νέα Υόρκη στο πλαίσιο της προετοιμασίας του για το ρόλο. Ήταν κομμάτι του εσωτερικά και εξωτερικά, ακόμα και αφότου είχε κλείσει η κάμερα. Οπότε υπήρχε μια κάποιος θλιβερή ατμόσφαιρα στα σετ. Όλη η ταινία είχε πολύ διαφορετική διάθεση».

Μοχάμεντ Άλι, Λούισβιλ, 1963

«Φωτογράφισα τον Μοχάμεντ Άλι- τότε Κάσιους Κλέι- στο σπίτι των γονιών του αφότου είχε κερδίσει το πρωτάθλημα», αφηγείται ο Σαπίρο. «Κατά τη διάρκεια της ημέρας έκανε εξάσκηση στο σαλόνι, όταν δεν έπαιζε Monopoly με τα παιδιά της γειτονιάς ή δεν έκανε ποδήλατο μαζί τους». Στη διάρκεια της καριέρας του ο φωτογράφος κατάφερνε να κάνει τα «μοντέλα» του να χαλαρώνουν, έχοντας έτσι την ευκαιρία να βγάλει αυθόρμητες φωτογραφίες ανθρώπων που σήμερα θεωρούνται σύμβολα. «Αν δούλευες για το Life, συνήθως θα ταξίδευες με έναν ρεπόρτερ και θα έπρεπε να είσαι ήσυχος σαν ποντίκι», είχε πει ο Σαπίρο στη συνέντευξη του 2012. «Αλλά οι καλύτερες ευκαιρίες προκύπτουν όταν παραμένεις στο περιθώριο και περιμένεις για μια συναισθηματικά φορτισμένη στιγμή. Για μια αποκαλυπτική στιγμή που σου δημιουργεί ένα συναίσθημα σχετικά με το ποιος πραγματικά είναι ο άνθρωπος που θέλεις να φωτογραφίσεις. Και τότε είναι πάντα καλό να μην είσαι πομπώδης και να αρχίσεις αμέσως να μιλάς. Δεν είναι για σένα όλο αυτό».

Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, Αλαμπάμα, 1965

«Ήμουν τυχερός γιατί είτε μου είχαν αναθέσει δουλειές είτε με συνάρπαζαν άνθρωποι που εν τέλει άσκησαν μεγάλη επιρροή στην πολιτική, την ψυχαγωγία, τις κοινωνικές αξίες, τα πολιτικά δικαιώματα», εξηγεί ο Σαπίρο στο BBC. Στη βιογραφία του γράφει για το «παντοτινό ενδιαφέρον του στο κοινωνικό ντοκιμαντέρ»: η καριέρα του άρχισε με μια φωτογραφία που είχε βγάλει σε καταυλισμό μεταναστών εργατών στο Αρκάνσας, η οποία επιλέχθηκε για το εξώφυλλο του New York Times Magazine και οδήγησε στην εγκατάσταση ηλεκτρισμού στον καταυλισμό. Το 1965 ο Σαπίρο φωτογράφισε τις πορείες από τη Σέλμα στο Μοντγκόμερι. «Υπάρχει μια φωτογραφία από εκεί», λέει στο BBC, «μια μέσης ηλικίας αφροαμερικανή κρατά πλακάτ που γράφει ‘Stop police killing’, ίδιο με αυτά που έχουμε σήμερα στην Αμερική. Είναι πάλι η ίδια κατάσταση, αυτή η φωτογραφία του 1965 είναι εξίσου επίκαιρη σήμερα». Το περιοδικό Life του ζήτησε τότε να πάει στο Μέμφις, μετά τη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. «Αρχικά πήγα εκεί από όπου είχε πυροβολήσει ο δράστης, είχε καθίσει μέσα στο μπάνιο του σπιτιού κι εγώ φωτογράφισα ένα μαύρο αποτύπωμα στον τοίχο που προφανώς ήταν δικό του», θυμάται. «Μετά πήγα στο δωμάτιο του ξενοδοχείου του Κινγκ, χτύπησα την πόρτα. Ένας βοηθός του με άφησε να μπω. Στην άκρη ήταν η βαλίτσα του γεμάτη βιβλία και μερικές κούπες καφέ. Υπήρχε επίσης τηλεόραση και ξαφνικά η εικόνα του εμφανίστηκε πίσω από τον εκφωνητή. Τα φωτογράφισα όλα σε μία λήψη, για μένα ήταν συμβολικό με την έννοια πως ο άνθρωπος, ως φυσική παρουσία, είχε χαθεί για πάντα, τα πράγματά του παρέμεναν και το πνεύμα του ακόμα αιωρείτο από πάνω μας και μας μιλούσε».

Ρόμπερτ Κένεντι, Νότια Αμερική, 1964

Ο Σαπίρο είχε ακολουθήσει τον Κένεντι στην προεδρική καμπάνια και είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τον πολιτικό, κάτι που ο ίδιος πίστευε πως συνέβαλε στην ποιότητα του φωτορεπορτάζ της περιόδου εκείνης. «Ήταν εκπληκτική εποχή να είσαι φωτορεπόρτερ, υπήρχε η δυνατότητα να βγάλεις πιο συναισθηματικές φωτογραφίες που αποτύπωναν το πνεύμα του ατόμου», είχε πει στο περιοδικό Time. «Πέρασα πολύ καιρό με πολύ κόσμο, ο Μπόμπι Κένεντι είχε πάει στη Νότια Αφρική για τέσσερις εβδομάδες κι εγώ ήμουν μαζί του. Όταν αρρώστησα η Έθελ Κένεντι μού έφερε τις… πιτζάμες του για να φορέσω. Ο Bobby ήταν κάποιος με τον οποίο έγινα φίλος αλλά όλοι όσοι δούλευαν μαζί του τον αγαπούσαν». Ο Σαπίρο νιώθει ευγνώμων που βρέθηκε κοντά σε ανθρώπους σαν τον Κένεντι. «Ένιωθα πως ήταν η ολοκληρωμένη πολιτική προσωπικότητα, με την έννοια πως είχε την εξυπνάδα και το νοιάξιμο και ήξερε και πώς να παίζει το πολιτικό παιχνίδι», εξηγεί στο BBC. «Με το συνδυασμό των τριών στοιχείων, πιστεύω πως θα μπορούσε να είχε αλλάξει την Αμερική τότε, με ουσιαστικό και σημαντικό τρόπο- και αυτό δεν συνέβη», σχολιάζει για τη δολοφονία του.

Πολιτικά δικαιώματα, Selma March, 1965

Τι είναι αυτό που κάνει τους πρωταγωνιστές των φωτογραφιών του ήρωες; «Ο καθένας τους είχε τεράστιο χάρισμα, μας επηρέασε πολιτικά, κοινωνικά ή σε επίπεδο ψυχαγωγίας», λέει ο ίδιος. Και ήταν κανονική καθημερινοί άνθρωποι εκτός από celebrities. «Είναι παράξενο γιατί εξακολουθώ να βρίσκω φωτογραφίες που είχαν προσπεραστεί, υπάρχει μία από την πορεία της Σέλμα που πρόσφατα βρήκα. Όταν εργαζόμουν για το Life, έβγαζα φωτογραφίες και το ίδιο βράδυ στέλνονταν στο εργαστήριο της εφημερίδας και εκείνοι τις επεξεργάζονταν ενώ εγώ μπορεί να ήμουν κάπου αλλού, να κάνω κάτι άλλο. Όταν συνέθετα ένα νέο βιβλίο πριν από περίπου ενάμιση χρόνο κοιτούσα τα αρχεία μου και βρήκα αυτή την απίθανη φωτογραφία από την πορεία της Σέλμα. Στην κεφαλή της πορείας ήταν ο Άντριου Γιανγκ, ο Δρ κινγκ και ο Τζον Λούις, πίσω τους ήταν μόνο περίπου 300 άνθρωποι που βάδιζα στον αυτοκινητόδρομο από τη Σέλμα στο Μοντγκόμερι. Όταν έφτασαν εκεί, ίσως ήταν και 25.000 άνθρωποι που πανηγύριζαν- αλλά σε ό,τι αφορά τους ανθρώπους που πραγματικά ήταν υπεύθυνοι για την αλλαγή στους εκλογικούς νόμους των ΗΠΑ, ήταν μόνο εκείνη η μικρή ομάδα. Είναι μια εκπληκτική φωτογραφία, κανείς δεν την είχε προσέξει τόσα χρόνια, ούτε εγώ».