Η κρίση μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ εντάσσεται σε ένα πλαίσιο προοδευτικής διπλωματικής ψύχρανσης, που ξεκίνησε το 2008. Οι δύο χώρες παραλίγο να οδηγηθούν σε ρήξη στη διάρκεια των επιθέσεων του ισραηλινού στρατού στη Γάζα.
Στις αρχές του 2009, στο οικονομικό φόρουμ του Νταβός, ο Ερντογάν εγκατέλειψε οργισμένος ένα στρογγυλό τραπέζι όπου καθόταν ο ισραηλινός πρόεδρος Σιμόν Πέρες, αφού κατηγόρησε τους Ισραηλινούς ότι έχουν γίνει ειδικοί στο να σκοτώνουν ανθρώπους.
Το καλοκαίρι του 2009, η νέα ισραηλινή κυβέρνηση έθεσε τέρμα στην τουρκική μεσολάβηση μεταξύ Ισραήλ και Συρίας. Και το ποτήρι ξεχείλισε με την ισραηλινή επίθεση εναντίον του πλοίου Μαβί Μαρμαρά, που είχε ως αποτέλεσμα να σκοτωθούν 9 άνθρωποι.
Οριστική ρήξη όμως δεν υπήρξε, λέει στη Μοντ η Ντοροτέ Σμιντ, ειδικός για τη σύγχρονη Τουρκία στο γαλλικό Ινστιτούτο διεθνών σχέσεων. Η τουρκική κυβέρνηση αποφάσισε να απελάσει τον ισραηλινό πρεσβευτή.
Ο ισραηλινός στρατιωτικός ακόλουθος παραμένει όμως στη θέση του. Ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου ανακοίνωσε επίσης τη διακοπή των εμπορικών, στρατιωτικών και βιομηχανικών σχέσεων.
Αλλά αυτό ισχύει προς το παρόν μόνο για τη βιομηχανία όπλων: ο υπουργός διευκρίνισε ότι η δήλωση αυτή δεν αφορά τον ιδιωτικό τομέα. Οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των δύο χωρών αυξήθηκαν κατά 23% το πρώτο εξάμηνο του 2011 σε σχέση με την ίδια περίοδο του 2010. Οι οικονομικοί δεσμοί παραμένουν λοιπόν ισχυροί.
Με δεδομένο ότι ο τούρκος πρωθυπουργός προτίθεται να μεταβεί την ερχόμενη εβδομάδα στην Αίγυπτο, την Τυνησία και τη Λιβύη, υπάρχει άραγε σχέση ανάμεσα στη σκλήρυνση της τουρκικής στάσης και την αραβική άνοιξη;
«Η αραβική άνοιξη καθιστά πράγματι πιο εύθραυστη την περιφερειακή θέση της Τουρκίας», απαντά η γαλλίδα ειδικός. «Η ισορροπία που είχε δημιουργηθεί με τα καθεστώτα της περιοχής έχει διαταραχθεί και χρειάζεται πολλή δουλειά για να αποκατασταθεί μια ισορροπία με τα νέα καθεστώτα.
Όταν ξεκίνησαν οι εξεγέρσεις, η Τουρκία έδειξε μάλλον ενοχλημένη. Άργησε να τοποθετηθεί απέναντι στα γεγονότα της Αιγύπτου, αν και τελικά ζήτησε την παραίτηση του Μουμπάρακ.
Σε ό,τι αφορά τη Λιβύη, απέρριψε αρχικά τη δυτική επέμβαση, για να φτάσει τελικά να αναλάβει έναν περιφερειακό ρόλο σ’ αυτήν. Αλλά και η καταδίκη των βιαιοτήτων στη Συρία άργησε. Η σύγκρουση με το Ισραήλ φαίνεται έτσι να αποτελεί μια απλή λύση για την προστασία της εικόνας της Τουρκίας απέναντι στην αραβική κοινή γνώμη».
Το δεύτερο κλειδί που ερμηνεύει την κρίση είναι το επικείμενο αίτημα των Παλαιστινίων στα Ηνωμένα Έθνη να αναγνωριστεί το ανεξάρτητο κράτος τους. Η Τουρκία αναμένεται να υποστηρίξει αυτό το αίτημα, ακολουθώντας την πολιτική γραμμή που έχει υιοθετήσει εδώ και πολλά χρόνια.
Οι Τούρκοι είναι μαζικά φιλοπαλαιστίνιοι. Η έκφραση της αλληλεγγύης προς τη Γάζα επιτρέπει την καλλιέργεια της ισλαμικής αδελφοσύνης. Επιπλέον, στην υπόθεση του Μαβί Μαρμαρά πληγώθηκε και ο τουρκικός εθνικισμός.
Στο εξωτερικό πεδίο, συνεχίζει η Ντοροτέ Σμιντ, η Τουρκία παρουσιάζει εδώ και χρόνια μια εικόνα ήπιας ισχύος (soft power). Ο Ερντογάν είχε γίνει ήρωας απέναντι στην αραβική κοινή γνώμη με την καταδίκη των ισραηλινών επιχειρήσεων στη Γάζα.
Οι ανθρωπιστικές υποθέσεις θεωρούνται πάντα καλά διπλωματικά εφαλτήρια. Φάνηκε και με την επίσκεψη του Ερντογάν στη Σομαλία τον περασμένο μήνα: ήταν μια αξιοσημείωτη χρήση της ισλαμικής φιλανθρωπίας ως εργαλείου για την άσκηση εξωτερικής επιρροής. Την ίδια ώρα, η Τουρκία βομβάρδιζε το ιρακινό Κουρδιστάν, προκαλώντας το θάνατο πολλών ανθρώπων…
Όσο για το Ισραήλ, έχει πολλά να χάσει, καθώς η Τουρκία ήταν ένας σημαντικός του σύμμαχος στην περιοχή. Το Τελ Αβίβ έχει αυτόν τον καιρό πολλά προβλήματα. Η Συρία φλέγεται.
Από τότε που έπεσε ο Μουμπάρακ, πολλοί στην Αίγυπτο ζητούν την επανεξέταση των ειρηνευτικών συμφωνιών του Καμπ Ντέιβιντ. Η προοπτική αναγνώρισης της Παλαιστίνης αναμένεται να είναι ένα ακόμη σοκ.
Το Ιράν, τέλος, εξακολουθεί να στέλνει αντιισραηλινά μηνύματα και να συνεχίζει το πυρηνικό του πρόγραμμα. Οι τουρκικές αρχές παρακολουθούν επίσης τις διαδηλώσεις που γίνονται στο Τελ Αβίβ και διαπιστώνουν την εξάντληση της κυβέρνησης Νετανιάχου. Η Τουρκία είναι κατά συνέπεια σε θέση δύναμης.
Και ο ρόλος της Ουάσινγκτον; «Οι Αμερικανοί θα προσπαθήσουν χωρίς αμφιβολία να ηρεμήσουν τα πνεύματα, αφού έχουν ανάγκη τους Τούρκους. Οι τελευταίοι, πάλι, γνωρίζουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ακολουθούν μια γραμμή πολύ λιγότερο φιλοϊσραηλινή από την κυβέρνηση Μπους.
Οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις περνούν φάση αναθεώρησης προς όφελος των Τούρκων. ‘Δεν είμαστε οι yes-men των ΗΠΑ’ διαβάζουμε στον τουρκικό Τύπο, Η τουρκική στάση απέναντι στο Ισραήλ είναι με την έννοια αυτή και ένας τρόπος να σταλεί ένα μήνυμα στην Ουάσινγκτον. Οι Τούρκοι αντισταθμίζουν βέβαια αυτή τη στάση με την αποδοχή στο έδαφός τους των ραντάρ του ΝΑΤΟ…»
