Πώς είναι άραγε το πορτρέτο ενός δολοφόνου, ενός ανθρώπινου τέρατος δηλαδή που αρέσκεται να σκοτώνει σαδιστικά τα θύματά του;
Πίσω από την τρομακτική αυτή ερώτηση, την οποία φαίνεται να αγαπά ο Τύπος, κρύβεται ωστόσο το πραγματικό ερώτημα: τι είναι αυτό που κάνει τον serial killer να ξεπαστρεύει ανθρώπους και να μη σταματά, αντλώντας ηδονή και ικανοποίηση από τα φρικιαστικά φονικά του;
Ως ανθρωπότητα, τους έχουμε μελετήσει και μάλιστα πολύ: τους περάσαμε από εξαντλητικές συνεντεύξεις και ανακρίσεις, συλλέξαμε δείγμα από το DNA τους, ακόμα και τον εγκέφαλό τους βάλαμε κάτω από το μικροσκόπιο αναζητώντας απαντήσεις και ενδεχόμενους τρόπους να σταματήσουμε την αποκρουστική δράση τους.
Παρά ταύτα, όχι μόνο δεν τους καταλάβαμε αλλά απέχουμε ακόμα παρασάγκας από την κατανόηση του ειδοποιού χαρακτηριστικού τους, αυτού που τους κάνει τόσο διαφορετικούς από μας.
Καμιά ακαδημαϊκή εξήγηση δεν θα αθωώσει φυσικά ποτέ τα φοβερά εγκλήματά τους, αν και έχουμε να μάθουμε πολλά ακόμα και για τον δικό μας νου από την έρευνα των serial killers. Πώς αλλιώς εξάλλου θα κατανοήσουμε το φυσιολογικό αν δεν ξέρουμε τι δημιουργεί την ανωμαλία;
Κατά συρροή φόνοι και ψυχοπάθεια
«Δεν είναι όλοι οι ψυχοπαθείς κατά συρροή δολοφόνοι, όλοι οι κατά συρροή δολοφόνοι είναι όμως ψυχοπαθείς». Αυτό ισχυρίζεται η εγκληματολόγος δρ Σου Στόουν δίνοντάς μας μια καθιερωμένη πια γραμμή εξήγησης της δολοφονικής δραστηριότητας των serial killers. Ειδικοί ερευνητές του FBI ισχυρίζονται βέβαια ότι σχέση μεταξύ ψυχοπάθειας και κατά συρροή φόνων φυσικά και υπάρχει, αν και δεν είναι κατ’ ανάγκη απαραίτητη. «Δεν γίνονται όλοι οι ψυχοπαθείς κατά συρροή δολοφόνοι. Αντιθέτως, οι serial killers διαθέτουν λιγότερα ή περισσότερα χαρακτηριστικά που συνδέονται συνήθως με την ψυχασθένεια», αναφέρει σε σχετική έκθεσή του.
Αν πάντως ως ψυχοπάθεια χαρακτηρίσουμε τη διανοητική ευστροφία, την παντελή έλλειψη τύψεων και τον παθολογικό αυθορμητισμό, τότε τα χαρακτηριστικά αυτά απαντώνται στις περισσότερες των περιπτώσεων των κατά συρροή δολοφόνων. Δείκτες ψυχοπάθειας υπάρχουν εξάλλου παντού γύρω μας, αν και συνήθως δεν καταλήγουν σε ανατριχιαστικά φονικά. Είναι εξάλλου και το πρόβλημα του γενικού ορισμού της ψυχοπάθειας που συσκοτίζει περαιτέρω το τοπίο, μιας και τα περισσότερα απεχθή εγκλήματα αποδίδονται σε ψυχωτικούς και σχιζοφρενείς και όχι σε ψυχοπαθείς. Ποια η διαφορά; Ο ψυχωτικός/σχιζοφρενής serial killer έχει χάσει κάθε επαφή με την πραγματικότητα, ενώ ο ψυχοπαθής ξέρει ακριβώς τι κάνει…
Υποανάπτυκτοι εγκέφαλοι και πάσχοντες εγκέφαλοι
Δεν είναι λίγοι οι serial killers που γελούν σαδιστικά στις δίκες τους, κοκορεύονται για τα ανατριχιαστικά καμώματά τους και διατείνονται πως δεν σκόπευαν ποτέ να σταματήσουν τα τελετουργικά φονικά τους. Από τις συνεντεύξεις εξάλλου μαθαίνουμε ότι το κοινό μοτίβο είναι η παντελής έλλειψη τύψεων και μεταμέλειας. Αυτό έχει οδηγήσει πλήθος εγκληματολόγων και ψυχολόγων να ισχυριστούν ότι οι εγκέφαλοι των κατά συρροή δολοφόνων δεν είναι επαρκώς ανεπτυγμένοι.
Ψυχοφυσιολόγοι έχουν μάλιστα υποδείξει δύο εγκεφαλικές περιοχές που φαίνονται να υπολειτουργούν σε ανθρώπους που καταφεύγουν σε βίαιες και επαναλαμβανόμενες πράξεις: ο μεσοκοιλιακός προμετωπιαίος φλοιός και ο ραχιαιο-πλευρικός προμετωπιαίος φλοιός. Ο πρώτος συνδέεται με τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και ο δεύτερος με την ικανότητά μας να μαθαίνουμε από τα λάθη μας. Οι νευροψυχολόγοι εντοπίζουν συχνά ανεπαρκή ανάπτυξη των δύο αυτών εγκεφαλικών περιοχών ή μειωμένη δραστηριότητα, κάτι που εξηγεί μερικώς την ενστικτώδη δράση των serial killers.
Την ίδια στιγμή, εγκληματική μελέτη της δρος Ντόροθι Λιούις από το 1986, η οποία έβαλε στο μικροσκόπιο 15 θανατοποινίτες, βρήκε ότι όλοι οι εγκληματίες είχαν υποστεί εγκεφαλικά τραύματα στην παιδική τους ηλικία. Σε επόμενη έρευνά της, τώρα σε 14 ανήλικους εγκληματίες καταδικασμένους σε θάνατο, βρήκε πάλι ότι όλα μα όλα τα παιδιά είχαν χτυπήσει το κεφάλι τους σε τρυφερή ηλικία. Παρά το μικρό της δείγμα και την κριτική που έχει δεχτεί η δουλειά της, το εξαγόμενο της έρευνάς της είναι αρκετά δηλωτικό και ενέχει άμεσες ηθικές συνέπειες. Είναι ο κατά συρροή φόνος ένα απλό σύμπτωμα εγκεφαλικής βλάβης ή δυσλειτουργίας;
Η κατηγοριοποίηση του κατά συρροή φονιά
Υπάρχουν όλων των λογιών οι serial killers, οι οποίοι μέσα στα χρόνια έχουν κατηγοριοποιηθεί σε περιεκτικές κατηγορίες ώστε να εξηγείται βολικά η αποτρόπαια συμπεριφορά τους. Οι «οραματιστές δολοφόνοι» είναι αυτοί που πάσχουν από σοβαρά ψυχωτικά επεισόδια και φωνές ή οράματα (τύπου ο Θεός με ώθησε να το κάνω) κατευθύνουν τη φονική τους δράση. Έχουμε επίσης τους «δολοφόνους σε εντεταλμένη αποστολή», οι οποίοι αναλαμβάνουν το ιερό καθήκον να απαλλάξουν τον κόσμο από μια πληθυσμιακή κατηγορία, όπως ιερόδουλες ή μαύρους πολίτες. Αν και η πολυπληθέστερη και πιο ευρεία κατηγορία περιλαμβάνει τους «ηδονιστές δολοφόνους», η οποία υποδιαιρείται σε τρεις μικρότερες τάξεις: τους «κατ’ ανάγκη δολοφόνους», τους «λάγνους δολοφόνους» και τους «κυνηγούς της συγκίνησης».
Οι πρώτοι βλέπουν τον φόνο ως παράπλευρη απώλεια στην οδύσσειά τους για την πραγμάτωση της βασικής αποστολής τους και συνήθως δεν απολαμβάνουν τη δολοφονία, η οποία είναι απλώς ένα ακόμα σκαλοπάτι που πρέπει να διαβούν για να πετύχουν τον στόχο τους. Οι λάγνοι δολοφόνοι είναι αυτοί που επιδίδονται σε ανθρωποκτονίες με σεξουαλικά κίνητρα, καθώς η φονική βία επιτείνει τη σεξουαλική ικανοποίηση. Όσο για τους κυνηγούς της συγκίνησης, αυτοί λογίζονται ως οι πιο απεχθείς καθώς σκοτώνουν επειδή απλώς τους αρέσει η πράξη. Αυτοί είναι και οι πιο μεθοδικοί, που περνάνε συνήθως καιρό μελετώντας τις καθημερινές συνήθειες του θύματος, ενορχηστρώνουν στην εντέλεια το φονικό και κατόπιν παίζουν τη γάτα και το ποντίκι με την αστυνομία. Όπως το συνόψιζε εξάλλου ο Δολοφόνος του Ζωδιακού Κύκλου στις επιστολές του στην αστυνομία: «Μου αρέσει να σκοτώνω ανθρώπους επειδή έχει τόση πλάκα»…
Το γονίδιο του πολεμιστή
Είναι άραγε ο φόνος στα γονίδιά μας; Έτσι πιστεύουν ερευνητές του σουηδικού Πανεπιστημίου Καρολίνσκα! Μελέτη του εκπαιδευτικού ιδρύματος της Στοκχόλμης πήρε δείγμα από το αίμα 794 καταδικασμένων δολοφόνων και το υπέβαλε σε τεστ DNA για να δει αν θα μπορούσε να απομονώσει κάποια γονιδιακή μετάλλαξη που συναντάται αποκλειστικά σε κατά συρροή δολοφόνους. Και τα κατάφερε!
Το είπαν «MAOA» και είναι ένα γονίδιο στο χρωμόσωμα-Χ που ευθύνεται για την παραγωγή της ντοπαμίνης, η οποία συνδέεται με την επιθετικότητα. Αφού το χαρακτήρισαν ως «το γονίδιο του πολεμιστή», βρήκαν ένα ακόμα (CDH13) που ευθύνεται μερικώς για τις νευρωνικές συνδέσεις του εγκεφάλου. Σύμφωνα με το εξαγόμενο της έρευνας, οι άνθρωποι που παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις στα δύο αυτά γονίδια έχουν 13 φορές περισσότερες πιθανότητες να προβούν σε βίαια και επαναλαμβανόμενα εγκλήματα. Ανεξάρτητη έρευνα στις ΗΠΑ φαίνεται να επιβεβαιώνει τα ευρήματα των Σουηδών.
Η ύπαρξη του «γονιδίου του πολεμιστή» εξηγεί περαιτέρω το γιατί οι περισσότεροι κατά συρροή δολοφόνοι είναι άντρες. Καθώς το MAOA ενυπάρχει στο χρωμόσωμα-Χ, οι άντρες έχουν μόνο ένα αντίγραφο του γονιδίου, ενώ οι γυναίκες δύο. Κάτι που σημαίνει ότι ενδεχόμενες διαφοροποιήσεις στο ένα αντισταθμίζονται από τη φυσιολογική λειτουργία του δεύτερου στις γυναίκες, ενώ οι άντρες δεν είναι τόσο τυχεροί. Είναι λοιπόν κάποιοι γεννημένοι serial killers; Πιθανότατα όχι, καθώς μια σειρά από παράγοντες εμπλέκονται στην απόφαση για εγκληματική καριέρα και η γενετική ανωμαλία δεν μπορεί να εξηγήσει από μόνη της την απειρία των λόγων για τους οποίους κάποιος εγκληματεί…
Η δικαιολογία της κακοποίησης
Είναι η κακοποίηση του serial killer ελαφρυντικό για την ανατριχιαστική δράση του; Πόσο μάλιστα που στη σημερινή κοινωνική σκέψη η παιδική κακοποίηση επιστρατεύεται για να εξηγήσει πολλές αποκλίνουσες συμπεριφορές στη μετέπειτα ζωή του παιδιού. Τι γίνεται λοιπόν με τον κατά συρροή δολοφόνο που ξυλοκοπήθηκε και κακοποιήθηκε σεξουαλικά ως παιδί; Τον παιδόφιλο που ήταν κάποτε θύμα παιδεραστίας;
Κανείς δεν αμφιβάλει φυσικά για τον καθοριστικό ρόλο που διαδραματίζει στη «γέννηση» του κατά συρροή δολοφόνου η παιδική κακοποίησή του, καθώς μιλάμε για μια συνθήκη που διαμορφώνει προσωπικότητες και αλλάζει συμπεριφορές. Το αμφιλεγόμενο είναι μόνο το κατά πόσο η παιδική κακοποίηση μπορεί να λειτουργήσει ως απαλλακτική δικαιολογία για τις βάρβαρες πράξεις τους. Γιατί σε κάθε κακοποιημένο στην παιδική του ηλικία serial killer αντιστοιχούν εκατοντάδες κακοποιημένα παιδιά που δεν πήραν τον ίδιο δρόμο στη ζωή. Παρά τη φριχτή παιδική τους ηλικία, οι ενήλικες πια αυτοί δεν κατέφυγαν στο έγκλημα.
Και βέβαια υπάρχει και η ηθική ευθύνη σε όλο αυτό, η προσωπική σφραγίδα του δρώντος υποκειμένου, κάτι που δεν μπορεί να απαλείψει η δικαιολογία της παιδικής κακοποίησης…
