Ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει απογοητευτεί στις προσπάθειές του να μεσολαβήσει στον πόλεμο Ρωσίας – Ουκρανίας. Αλλά μετά τη σφαγή – σοκ της Χαμάς στο Ισραήλ, ψάχνει άλλη μια ευκαιρία να παίξει τον ειρηνοποιό.
Καθώς οι παγκόσμιες δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ και των χωρών του Κόλπου, επιδιώκουν στα παρασκήνια να αποτρέψουν την εξάπλωση της σύγκρουσης Ισραήλ – Χαμάς, ο Τούρκος πρόεδρος ασχολείται με τη δική του ταραχώδη διπλωματία.
«Διεξάγω συνομιλίες με περιφερειακούς ηγέτες… προσπαθώντας να καταλάβω πώς μπορούμε να μεσολαβήσουμε και να σταματήσουμε αυτόν τον πόλεμο», είπε αυτή την εβδομάδα, μετά από συνομιλίες, μεταξύ άλλων, με τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες και τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν.
Μίλησε επίσης με τον Ισραηλινό Πρόεδρο Ισαάκ Χέρτζογκ και τον Παλαιστίνιο αρχηγό Μαχμούντ Αμπάς, καθώς και με τους ηγέτες της Αιγύπτου, του Λιβάνου και του Κατάρ. Η τουρκική κρατική τηλεόραση ανέφερε μάλιστα το βράδυ της Τετάρτης ότι η Τουρκία ξεκίνησε μια διαδικασία διαπραγματεύσεων για την απελευθέρωση των αιχμαλώτων που κρατούσε η Χαμάς στη Γάζα.
Υπάρχουν λόγοι για να πάρουμε στα σοβαρά τη διπλωματική «έκρηξη» του Ερντογάν. Προσπάθησε εδώ και καιρό να οικοδομήσει την Τουρκία ως μεγάλη δύναμη στη Μέση Ανατολή με βήματα όπως η ανάπτυξη οικονομικών δεσμών σε όλη την περιοχή και με την αποστολή τουρκικών στρατευμάτων στη βόρεια Συρία.
Πρόσφατα βελτίωσε τους δεσμούς του με το Ισραήλ, κυρίως με την πρώτη του προσωπική συνάντηση με τον πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου, στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη τον περασμένο μήνα.
Αλλά είναι πραγματικά ο Ερντογάν σε θέση να αναλάβει το τρομακτικό έργο της διαμεσολάβησης μεταξύ της Χαμάς και του Ισραήλ; Πολλοί παρατηρητές πιστεύουν ότι η επίθεση Χαμάς και όσα ακολούθησαν έχουν καταστρέψει κάθε βραχυπρόθεσμη προοπτική περιφερειακής σταθερότητας και ο ίδιος ο Ερντογάν έχει προειδοποιήσει ότι ο πόλεμος δεν πρόκειται σταματήσει «σε μία ή δύο εβδομάδες».
Ένας υψηλόβαθμος Τούρκος αξιωματούχος, ο οποίος θέλησε να διατηρήσει την ανωνυμία του για να μιλήσει με ειλικρίνεια για ευαίσθητα ζητήματα, είπε στο Politico ότι «οποιοσδήποτε μεσολαβητικός ρόλος σε αυτό το σημείο είναι μια αποστολή αδύνατη». Πρόσθεσε ότι στον απόηχο της τρομοκρατικής επίθεσης της Χαμάς, που σκότωσε περισσότερους από 1.000 ανθρώπους, το Ισραήλ «πιθανότατα θα κρατούσε αποστάσεις από οποιονδήποτε συμβιβασμό».
Οι περιφερειακοί αναλυτές βλέπουν πολλά εμπόδια για μια επιτυχημένη διπλωματική προσέγγιση. Ο Σελίν Νάσι, επισκέπτης συνεργάτης στο Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο του London School of Economics, τονίζει ένα ακόμη εμπόδιο: τη συμπάθεια της Άγκυρας προς τη Χαμάς, την οποία η Τουρκία δεν θεωρεί τρομοκρατική οργάνωση, παρόλο που οι ΗΠΑ και η ΕΕ την έχουν χαρακτηρίσει ως τέτοια.
Ο Νάσι είπε ότι «το ιστορικό του κυβερνώντος κόμματος AKP του Ερντογάν να παρέχει ασφαλές καταφύγιο στους ηγέτες της Χαμάς» έχει διαβρώσει την εμπιστοσύνη μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ.
Υποστηρίζει επίσης ότι η Άγκυρα διατηρεί θερμότερες σχέσεις με τη Χαμάς, η οποία ελέγχει τη Λωρίδα της Γάζας από το 2007, παρά με τη Φατάχ του Αμπάς, που κυριαρχεί στα λιγότερο ριζοσπαστικά, κατεχόμενα εδάφη της Δυτικής Όχθης. «Υπό την κυβέρνηση του ΑΚΡ, η παλαιστινιακή πολιτική της Άγκυρας έχει πλησιάσει τη Χαμάς —ή ευνόησε σχετικά τη Χαμάς έναντι της Φατάχ— τις τελευταίες δύο δεκαετίες, γεγονός που προκάλεσε κριτική όχι μόνο από το Ισραήλ αλλά και από τις ΗΠΑ», είπε ο Νάσι.
Μέχρι την άνοδο του ΑΚΡ στην εξουσία το 2002, η Τουρκία είχε παραδοσιακά στενές πολιτικές και στρατιωτικές σχέσεις με το Ισραήλ. Ωστόσο, οι σχέσεις των δύο χωρών διακόπηκαν το 2010 μετά την επιδρομή των Ισραηλινών στρατιωτών στο Mavi Marmara, του τουρκικού πλοίου που επιδίωξε να σπάσει τον αποκλεισμό της Γάζας, σκοτώνοντας 10 Τούρκους ακτιβιστές.
Τότε, ο Ερντογάν στράφηκε εναντίον του Ισραήλ, αποκαλώντας το «κράτος δολοφόνο». Η παλαιστινιακή υπόθεση είναι αγαπητή στην ισλαμιστική ιδεολογία του Ερντογάν, στην οποία στηρίζει την κυριαρχία του στην Τουρκία για δύο δεκαετίες. Όμως, τα πιο πρόσφατα χρόνια, η Τουρκία προσπαθεί να βελτιώσει τις σχέσεις στη γειτονιά της – συμπεριλαμβανομένου και του Ισραήλ – μια ώθηση που απέδωσε με τη συνάντηση Ερντογάν – Νετανιάχου στη Νέα Υόρκη.
Πριν η Χαμάς αναζωπυρώσει το μέτωπο στην περιοχή ξεκινώντας τις επιθέσεις στο Ισραήλ το περασμένο Σαββατοκύριακο, οι δύο ηγέτες συμφώνησαν να οργανώσουν αμοιβαίες επισκέψεις στο εγγύς μέλλον και μάλιστα αναφέρθηκε ότι ο Ερντογάν ενδιαφέρθηκε να προσευχηθεί στο τέμενος Αλ Άκσα της Ιερουσαλήμ για τον εορτασμό της 100ής επετείου της Τουρκικής Δημοκρατίας στις 29 Οκτωβρίου.
Ο Σολί Οζέλ, βετεράνος πολιτικός αναλυτής στο Πανεπιστήμιο Καντίρ Χας της Κωνσταντινούπολης, σημειώνει ότι οι δύο χώρες έχουν κοινά συμφέροντα και ότι ο Νετανιάχου και ο Ερντογάν φαινόταν πως «ξέχασαν πόσο αντιπαθούσαν ο ένας τον άλλον».
Και οι δύο χώρες, για παράδειγμα, είναι σύμμαχοι του Αζερμπαϊτζάν στη διαμάχη του με τη γειτονική του Αρμενία και το βοήθησαν να ανακτήσει εδάφη κατά τη διάρκεια του πολέμου το 2020 πριν από την αστραπιαία κατάληψη της αμφισβητούμενης εθνο-αρμενικής αποσχισθείσας περιοχής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ τον περασμένο μήνα.
«Τα κοινά συμφέροντα μεταξύ των δύο χωρών, όπως δείχνει η άμεση ή έμμεση συνεργασία τους στον Καύκασο, ξεπερνά τις προσωπικές αντιπάθειες», είπε ο Οζέλ. «Ο κοινός αντίπαλος για τους δύο, αν και έχουν διαφορετικούς τρόπους αντιμετώπισης αυτής της πρόκλησης, είναι το Ιράν». Αλλά πρόσθεσε ότι ο Ερντογάν είναι πιθανό πλέον να ακολουθήσει μια πιο σκληρή γραμμή με το Ισραήλ, καθώς τα θύματα του πολέμου αυξήθηκαν και την Πέμπτη ο Τούρκος ηγέτης επέκρινε την ισραηλινή πολιορκία της Γάζας και την απόφαση των ΗΠΑ να στείλουν ένα αεροπλανοφόρο στο περιοχή.
«Δεν θέλουμε να επεκταθούν οι συγκρούσεις στην περιοχή μας, αντί να υποστηρίζουμε τυφλά κάποιον, καλούμε τους παράγοντες με επιρροή να μειώσουν την ένταση», είπε ο Ερντογάν. Όσο για οποιαδήποτε επιρροή μπορεί να έχει η Τουρκία στη Χαμάς, ο Οζέλ πιστεύει ότι η Χαμάς «θα είναι πιο συντονισμένη με τα σήματα που έρχονται από την Τεχεράνη», όπου το ιρανικό καθεστώς υποστηρίζει την παλαιστινιακή μαχητική ομάδα εδώ και χρόνια.
Ο Σελίν Νάσι, από το London School of Economics, πρόσθεσε ότι το Ισραήλ ζητά σαφή διεθνή υποστήριξη κατά τη διάρκεια της κρίσης. «Το Ισραήλ θέλει να δει πού βρίσκονται οι σύμμαχοι και οι εχθροί του, όπως έκανε η κυβέρνηση Μπους στον απόηχο της 11ης Σεπτεμβρίου», είπε. «Από αυτή την προοπτική, εξαρτάται από το αν το Ισραήλ βλέπει ή όχι την Τουρκία ως αξιόπιστο σύμμαχο».
- Το άρθρο της Ελτσίν Πουραζλάρ, δημοσιογράφος στο BBC, δημοσιεύθηκε στο Politico
