Τύμπανα πολέμου στο Ναγκόρνο Καραμπάχ: Τι συμβαίνει μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν – Η εμπλοκή Ρωσίας, ΗΠΑ και ΕΕ

Το θερμό μέτωπο στην περιοχή του Ναγκόρνο – Καραμπάχ αναζωπυρώθηκε. Το Αζεμπαϊτζάν ανακοίνωσε μια στρατιωτική επιχείρηση στον θύλακα, που ελέγχεται de facto από τους Αρμένιους, την οποία ονόμασε «αντιτρομοκρατική».

Σύμφωνα με τις αρμένικες αρχές του Ναγκόρνο – Καραμπάχ, οι Αζέροι βομβαρδίζουν με ρουκέτες και πυροβολικό ολόκληρη την περιοχή. Η πρωτεύουσα Στεπανακέρτ, και άλλες πόλεις, σφυροκοπούνται, ενώ οι άμαχοι καλούνται να εγκαταλείψουν την περιφέρεια μέσω ανθρωπιστικών διαδρόμων προς την Αρμενία ή άλλες περιοχές.

Αφορμή για τη νέα επίθεση του Αζερμπαϊτζάν υπήρξε ο θάνατος έξι πολιτών – τέσσερις εκ των οποίων ήταν υπάλληλοι του υπουργείου Εσωτερικών – από νάρκες σε δύο διαφορετικά περιστατικά στην περιοχή. Για τα φονικά περιστατικά οι αζέρικες αρχές κατηγόρησαν «παράνομες αρμενικές ένοπλες ομάδες».

Η περιοχή αναγνωρίζεται διεθνώς ως τμήμα του Αζερμπαϊτζάν, αλλά η πλειονότητα των κατοίκων είναι Αρμένιοι. Πρόκειται για μια αμφισβητούμενη περιοχή, που έχει προκαλέσει αιματηρές διαμάχες και δύο πολέμους εδώ και δεκαετίες.

Ο πρώτος πόλεμος

Το Ναγκόρνο – Καραμπάχ, γνωστό και ως Αρτσάχ για τους Αρμένιους, είναι ένας ορεινός θύλακας στην περιοχή του Καυκάσου. Είναι διεθνώς αναγνωρισμένο ως τμήμα του Αζερμπαϊτζάν, όμως οι κάτοικοι του είναι στη συντριπτική πλειονότητά τους Αρμένιοι χριστιανοί. Έχουν τη δική τους κυβέρνηση, η οποία έχει στενούς δεσμούς με το Γερεβάν, αλλά επίσημα δεν έχουν αναγνωριστεί ως ανεξάρτητο κράτος από καμία χώρα, ούτε από την Αρμενία.

Η παρουσία των Αρμένιων στην περιοχή είναι μακρά και χρονολογείται από τον 4^ο με 5^ο αιώνα π.Χ. Όμως εξίσου ιστορικούς δεσμούς με την περιοχή έχουν και οι μουσουλμάνοι του Αζερμπαϊτζάν. Την περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης, το Ναγκόρνο – Καραμπάχ, που είχε περάσει προηγουμένως υπό τον έλεγχο της Ρωσικής αυτοκρατορίας, αναγνωρίστηκε ως αυτόνομη περιοχή εντός της σοβιετικής δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν.

Όταν η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε ξέσπασε ο πρώτος πόλεμος (1988 – 1994) μεταξύ της Αρμενίας και του Αζεμπαϊτζάν. Σχεδόν 30.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν και περισσότεροι από ένα εκατομμύριο εκτοπίστηκαν. Οι περισσότεροι εξ αυτών ήταν Αζέροι που εκδιώχθηκαν από τα σπίτι τους, καθώς η αρμένικη πλευρά έθεσε υπό τον έλεγχό το Ναγκόρνο – Καραμπάχ και ακόμη επτά περιοχές, που προηγουμένως ελέγχονταν από το Αζερμπαϊτζάν.

Ο δεύτερος πόλεμος και η παρέμβαση της Ρωσίας

Η κατάσταση ανατράπηκε ξανά το 2020, μετά από δεκαετίες αψιμαχιών, όταν το Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησε μια νέα μεγάλη στρατιωτική επιχείρηση. Κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Πολέμου του Καραμπάχ, οι Αζέροι έσπασαν γρήγορα τις γραμμές άμυνας της Αρμενίας και πέτυχαν μια ηχηρή νίκη μέσα σε 44 ημέρες, θέτοντας υπό τον έλεγχο της τις επτά περιοχές που έλεγχαν οι Αρμένιοι και το ένα τρίτο του Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Η επιτυχία των Αζέρων οφειλόταν στη χρήση σύγχρονης στρατιωτικής τεχνολογίας και κυρίως στα drones που αγοράστηκε από την Τουρκία και το Ισραήλ.

Οι νεκροί των συγκρούσεων ξεπέρασαν τις 6.000 και για την κατάπαυση του πυρός συνέβαλε η Ρωσία, τότε στενός σύμμαχος της Αρμενίας, που διατηρούσε επίσης καλές σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν. Στο πλαίσιο της συμφωνίας αναπτύχθηκαν αναπτύχθηκε μια ρωσική δύναμη ασφαλείας περίπου 2.000 ανδρών για να περιφρουρεί τον μοναδικό δρόμο που συνέδεε τον θύλακα με την Αρμενία.

Εμπλοκή και της Δύσης

Ακολούθως ενεπλάκησαν και η ΕΕ και οι ΗΠΑ, οι οποίες σε συμφωνία με τη Ρωσία είχαν έρθει κοντά σε μια μόνιμη συνθήκη ειρήνης. Όμως μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία οι συζητήσεις κατέρρευσαν και η διευθέτηση αυτής της μακροχρόνιας σύγκρουσης τερματίστηκε.

Η Αρμενία επεδίωκε την εγγύηση από τις μεγάλες δυνάμεις των δικαιωμάτων και της ασφάλειας του αρμένικου πληθυσμού στο Ναγκόρνο – Καραμπάχ. Το Γερεβάν επίσημα έχει δηλώσει πως αναγνωρίζει την κυριαρχία του Αζερμπαϊτζάν, ωστόσο το Μπακού υποστηρίζει πως ο ισχυρισμός αυτός είναι απλώς ένα επικοινωνιακό παιχνίδι και πως υπόγεια η Αρμενία «τροφοδοτεί τις αυτονομιστικές κινήσεις».

Τον Δεκέμβριο του 2022 Αζέροι απέκλεισαν τον δρόμο που ενώνει τον θύλακα με την Αρμενία και τον Απρίλιο του 2023 δημιουργήθηκε από τις αζέρικες αρχές ένα νέο σημείο ελέγχου κατά μήκος του. Οι ροές ανθρώπων και προϊόντων από και προς το Ναγκόρνο – Καραμπάχ διακόπηκαν με τις ΗΠΑ να κάνουν λόγο για μια «ταχέως επιδεινούμενη ανθρωπιστική κατάσταση». Από την πλευρά του το Αζερμπαϊτζάν ισχυρίστηκε πως η κίνηση του ήταν επιτακτική ώστε να τερματιστεί το λαθρεμπόριο όπλων, που υποστήριζε τις τρομοκρατικές ενέργειες.

Το τελευταίο διάστημα, Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν αλληλοκατηγορούνταν για ανάπτυξη στρατευμάτων στα σύνορά και γύρω από το Καραμπάχ. Οι φόβοι για μια νέα σύρραξη επιβεβαιώθηκαν και αναλυτές εκτιμούν πως πλέον η Ρωσία, εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία, δεν θα μπορέσει να παρέμβει όπως στο παρελθόν, αν και το Κρεμλίνο, μέχρι σήμερα, υποστήριζε πως παραμένει εγγυητής της ασφάλειας στην περιοχή.

Μετά την ανακοίνωση για τη στρατιωτική επιχείρηση από το Αζερμπαϊτζάν, η Ρωσία εξέφρασε βαθιά ανησυχία για την  «για την απότομη κλιμάκωση». Η εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών Μαρία Ζαχάροβα δήλωσε πως οι Αζέροι προειδοποίησαν τη ρωσική ειρηνευτική δύναμη για τη στρατιωτική δράση λίγα λεπτά πριν την έναρξή της. Την έντονη ανησυχία του εξέφρασε και ο εκπρόσωπος των Ηνωμένων Εθνών, Στέφαν Ντουζάρικ. «Είναι πολύ σημαντικό να σταματήσουν όλες οι δραστηριότητες και τα δύο μέρη να επιστρέψουν σε έναν συνεχή διάλογο για να αποφευχθούν περαιτέρω συγκρούσεις», δήλωσε στο Al Jazeera.