Όταν αντικρίζεις στο τραχύ κι ανεμοδαρμένο τοπίο στο βορειοανατολικό άκρο της Κρήτης την επιβλητική Μονή Τοπλού με το αγέρωχο καμπαναριό της, έχεις την αίσθηση ότι πρόκειται για ένα φρούριο που αναδύεται μέσα από τη σκόνη και τον χρόνο.
Η ονομασία της ήταν Παναγιά Ακρωτηριανή, αλλά το Τοπλού αποδίδεται στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Οι ντόπιοι, όμως, την αποκαλούν «Το μεγάλο μοναστήρι».
Η Μονή Τοπλού χρονολογείται γύρω στον 14ο αιώνα, αν και η σημερινή μορφή της τοποθετείται περίπου στα τέλη του 16ου. Και είναι ο μοναδικός «επιζών» των πολέμων και των πειρατικών επιδρομών, που εξαφάνισαν άλλα μικρά και μεγάλα μοναστήρια της περιοχής της Σητείας.
Η Μονή, που βρίσκεται περίπου 10 χλμ. ανατολικά της Σητείας, στο δρόμο προς το φοινικόδασος του Βάι, λεηλατήθηκε από πειρατές και από τους ιππότες της Μάλτας, καταστράφηκε δύο φορές από τους Τούρκους και στη γερμανική κατοχή ο ηγούμενος και οι μοναχοί συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν.
Οι εικόνες της Μονής παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον καθώς αποτυπώνουν τις φάσεις ανάπτυξης και εξέλιξης της σχολής της Κωνσταντινούπολης, που επηρέασε την κρητική τέχνη. Μεταξύ των εικόνων που κανείς μπορεί να δει σήμερα στη μονή είναι έργα του Ιωάννου Κορνάρου, η εικόνα «Μέγας εί Κύριε και Θαυμαστά τα έργα Σου» του 1770, η εικόνα «Ρόδον το αμάραντο» του 1771 και η Άγια Αναστασία η Φαρμακολύτρια.
Η Μονή Τοπλού αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά και ξεχωριστά εκκλησιαστικά μνημεία της Κρήτης.
