Σκαρφαλωμένη στον βράχο, ακριβώς πάνω από τη Χώρα, στέκεται αγέρωχη η Παναγιά της Φολεγάνδρου. Πρόκειται για τη σπουδαιότερη εκκλησία του νησιού και μία από τις πιο σημαντικές των Κυκλάδων.
Είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και όλοι την αναγνωρίζουν, ακόμα και αν δεν την έχουν επισκεφτεί, αφού αποτελεί χαρακτηριστικό τοπόσημο της Χώρας και θα την δεις να στέκει από ψηλά σαν μια μεγάλη αγκαλιά, προστάτιδα ολόκληρου του νησιού.
Η εκκλησία είναι χτισμένη στη θέση αρχαίου ιερού και αυτή η σύνδεση του παρελθόντος με το παρόν και η ένωση των δύο θρησκειών, φαίνεται τριγύρω. Η «ανάβαση» για την εκκλησία ξεκινά από τα γραφικά καλντερίμια του νησιού και συγκεκριμένα από την πλατεία της Πούντας και φτάνει εκεί που τοποθετείται η αρχαία ακρόπολη του νησιού, το Παλαιόκαστρο, ακολουθώντας το φιδωτό, λιθόστρωτο μονοπάτι.
Φτάνοντας στον περίβολο της Παναγιάς, από τα πρώτα που θα σας «κόψουν» την ανάσα, είναι η απέραντη θέα. Στη συνέχεια ανακαλύπτοντας την ίδια την εκκλησία, θα νιώσετε θαυμασμό και δέος. Ο ναός είναι πολύτρουλος και φτιαγμένος από μαρμάρινο τέμπλο, όπως και ο αρχιεπισκοπικός θρόνος και ο άμβωνας τα οποία είναι έργα του τηνιακού μαρμαρογλύπτη Καπαριά.
Η εκκλησία διαθέτει, επίσης, ένα άκρως εντυπωσιακό κωδωνοστάσιο. Η σημερινή Παναγιά πήρε τη θέση μια παλαιότερης εκκλησίας, που χρονολογούνταν μεταξύ των ετών 1816 και 1821. Η εσωτερική επιγραφή αναφέρει ότι ο ναός που προϋπήρχε είχε ανακαινιστεί το 1687.
Στον χώρο υπάρχουν εντοιχισμένες αρχαίες επιγραφές και βάσεις αγαλμάτων, γεγονός που μαρτυρά την ύπαρξη αρχαίου ιερού, όπως αναφέρεται. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, οι Τούρκοι έκλεψαν την εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας, αλλά μ’ ένα θαύμα ξαναγύρισε στη Φολέγανδρο, εκεί που ανήκει.
Η Παναγιά της Φολεγάνδρου γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο, οπότε αν βρεθείτε στο νησί, είναι μια καλή ευκαιρία να παρακολουθήσετε από κοντά τον εορτασμό.
