Στιγμές από τη ζωή πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή, την προσφυγική ροή από τη Μικρά Ασία, τη Θράκη και τον Πόντο στην Ελλάδα, το πώς εγκαταστάθηκαν εδώ οι πρόσφυγες και το πώς τελικά ενσωματώθηκαν στο ελληνικό κράτος, θα έχουν την ευκαιρία να «ζήσουν» οι επισκέπτες της 86ης ΔΕΘ μέσα από το οπτικοακουστικό «ταξίδι», αφιερωμένο στην επέτειο των 100 ετών από τη Μικρασιατική Καταστροφή, με τίτλο «ΑΙΩΝ… εν Ιωνία, Θράκη και Πόντω».
Υπεύθυνος για την ιστορική επιμέλεια και τη συλλογή του αρχειακού υλικού είναι ο αναπληρωτής καθηγητής Σύγχρονης Βαλκανικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Βλάσης Βλασίδης, ο οποίος μιλώντας στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, τονίζει ότι μέσα από το αφιέρωμα αυτό -του οποίου την πρωτότυπη μουσική σύνθεση υπογράφει ο Γιάννος Αιόλου και την επιμέλεια η N-CODE ΕΠΕ Οπτικοακουστικές Παραγωγές- αναδεικνύονται και τα θετικά αποτελέσματα της εγκατάστασης των προσφύγων στην Ελλάδα.
Από τη προνεωτερικότητα στη νεωτερικότητα
Στο οπτικοακουστικό θέαμα – αφιέρωμα, που θα φιλοξενηθεί στο Περίπτερο 6 του Διεθνούς Εκθεσιακού Κέντρου Θεσσαλονίκης (Περίπτερο των Εθνών), σε μια έκταση 500 τ.μ. θα αναδειχθεί η πορεία των ανθρώπων από τη προνεωτερικότητα στη νεωτερικότητα, όπως σημειώνει ο καθηγητής, καθώς οι πληθυσμοί αυτοί αφήνουν μια ήρεμη και παραδοσιακή ζωή και ξαφνικά, με την καταστροφή, αρχίζουν και υπακούν σε εντολές, όπως το να φύγουν, να πάνε στα καράβια, να μπούνε καραντίνα.
«Από εκεί που ήταν υπεύθυνος ο καθένας για τον εαυτό του, ξαφνικά μπαίνουν σε μια οργανωμένη κοινωνία και υπακούν για πρώτη φορά σε διαταγές, για το καλό τους, προκειμένου να σωθούν», αναφέρει ο κ. Βλασίδης.
Η ψυχική κατάρρευση στα καράβια της προσφυγιάς και οι αμφιλεγόμενες καραντίνες
Ελάχιστο είναι το υλικό που βρέθηκε για τη ζωή πάνω στα καράβια, τις 4 ή τις 8 ημέρες που διήρκησε το ταξίδι προς τη Θεσσαλονίκη, την Καβάλα, τη Μακρόνησο ή τον Πειραιά, παρ’ όλα αυτά θα υπάρχει στη διήγηση και αυτή η ιστορία, καθώς επηρέασε πολύ τους πρόσφυγες συναισθηματικά.
«Θα προσπαθήσουμε να το αποκρυπτογραφήσουμε, παρόλο που είναι πολύ δύσκολο, καθώς δεν είναι μόνο οι πραγματικές συνθήκες του ταξιδιού, αλλά και το ότι οι πρόσφυγες, οι οποίοι χάνουν όλη τους τη ζωή, με το που μπαίνουν στα καράβια και αισθάνονται ασφαλείς, καταρρέουν ψυχικά», επισημαίνει ο κ. Βλασίδης.
Πολλά έχουν γραφτεί για τις καραντίνες των απολυμαντηρίων, όταν έφταναν στην Ελλάδα και τις άθλιες συνθήκες μέσα στις οποίες ζούσαν εκεί οι πρόσφυγες. Ο Βλάσης Βλασίδης τονίζει ότι αφενός όλοι οι πρόσφυγες το αντιμετώπισαν σαν τιμωρία, αφετέρου υπήρχαν πραγματικά πολλές μολυσματικές ασθένειες και πάρα πολύς κόσμος πέθαινε. «Αν το άφηναν αυτό ελεύθερο θα έφερνε πολύ μεγάλη καταστροφή και στον ντόπιο πληθυσμό», σημειώνει.
Η δημιουργία μεσαίας τάξης και ο διαχωρισμός μνήμης και γεγονότος
Το κράτος προτιμούσε, εξηγεί ο κ. Βλασίδης, να εγκαταστήσει τους προσφυγικούς πληθυσμούς στην ύπαιθρο και όχι στα αστικά κέντρα, και για αυτό έδωσε κλήρο, ο οποίος ανάλογα με την περιοχή και τον αριθμό των παιδιών κάθε οικογένειας, μπορεί να ήταν μέχρι και τριάντα στρέμματα, σπίτι, ζώα κι εργαλεία για να ξεκινήσουν τη ζωή τους.
«Το κράτος στα τέλη της δεκαετίας του 1920 και αρχές του ’30, θα βοηθήσει πολύ την εγκατάσταση των προσφύγων και προσπάθησε να δημιουργήσει μεσαία τάξη, όχι φθηνό και εξαθλιωμένο εργατικό δυναμικό», τονίζει ο κ. Βλασίδης, υπογραμμίζοντας ότι τους έβλεπε ως μοχλό για κάτι καλύτερο.
«Εκείνη την εποχή άλλαξε πραγματικά και το κράτος, περνώντας και το ίδιο στη νεωτερικότητα. Είχαμε τότε πολύ μεγάλες αλλαγές σε πολλούς τομείς, όπως στην παροχή της εκπαίδευσης για όλους και δωρεάν, τη δημιουργία νοσοκομείων από το κράτος, λιμανιών, αποξηραντικών έργων και οδικών δικτύων. Έργα που έγιναν το ’60 και το ’70, είχαν δρομολογηθεί από τότε. Δεν έγιναν μόνο για τους πρόσφυγες, αλλά ήταν καταλυτικός ο ρόλος των προσφύγων και το κράτος χρησιμοποιήθηκε για το καλό της κοινωνίας», τονίζει ο καθηγητής.
«Η προσφυγική μνήμη είναι προσανατολισμένη στο δράμα, στην καταστροφή, στην εγκατάλειψη. Κοιτάζει αυτούς που χάθηκαν και όχι αυτούς που σώθηκαν. Η εγκατάσταση στην 86η ΔΕΘ, προσπαθεί να δείξει το αφήγημα των προσφύγων για το τί πραγματικά έπαθαν, αλλά και το πόσο σημαντικό ήταν αυτό που έκανε το ελληνικό κράτος και το πόσο επιτυχημένη ήταν απολογιστικά αυτή η προσπάθεια», σημειώνει ο κ. Βλασίδης, υπογραμμίζοντας ότι είναι διαφορετικό θέμα οι εμπειρίες από ένα γεγονός και διαφορετικό το γεγονός στο σύνολό του.
*Τις φωτογραφίες παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Βλασίδης από το Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού Καλαμαριάς.
